Фермер Станислав Cеменов: “Саха сатаабатаҕа суох!”

Эдэр киһи бааһынай хаһаайыстыбатын 2015 сыллаахха тэриммит. 2017 сыллаахха Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтэ ыытар «Саҥа саҕалыыр фермер» куонкуруска ситиһиилээхтик кыттан, грант ылбыт. Ол курдук эдэр киһи түргэнник ситэр салааҕа — хонуу куруппааскытын (перепёлка) уонна куурусса иитиитинэн, маны таһынан хортуоппуй үүннэриитинэн дьарыктанар.

«Билиҥҥи туругунан хаһаайыстыбабар 280 куруппааскы, 70 куурусса баар.  Куруппааскыларым күннэтэ 100-130 тахса сымыыты биэрэ тураллар. Дьон хамаҕатык атыылаһар, — диэн Станислав кэпсэтиибитин салҕыыр, — 2018 сылга Дьаархаҥҥа олорор бииргэ төрөөбүт быраатым Иван Семенов бааһынай хаһаайыстыба тэринэр. Эмиэ Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтин нөҥүө куонкуруска сүөһү иитиинэн дьарыктанар бизнес-былаанын бырайыагын көмүскээн, грант ылбыта. Онно анаан аныгылыы тииптээх хотон тутан биэрбитим, былырыын күһүн 2019 сылга үлэҕэ киирбитэ. Ол хотон тутуутугар төрүөт биэрбит уонна күүс-көмө булбут киһинэн Александр Еремеевич Артемьевы ааттыыбын. Ол курдук 2018 сыллаахха АККОР сийиэһигэр Москваҕа уонна Тверь куоракка ильдэ бара сылдьан үгүс хаһаайыстыбаларга сылдьан комплекс арааһын көрдөрбүтэ. Дьон хайдах тэринэн олорорун көрөн, сөрү сөҕөн, астынан кэлбитим.

Дьэ, бу сырыым кэннэ өрө көтөҕүллэн, айар талааным өссө күүскэ арыллан кэлбитим. Бу маннык айаннар тыа сирин үлэтигэр эриллэ-мускулла сылдьар киһиэхэ олус наада эбит диэн санааҕа кэллим – киһи кэрэни кэрэхсии, саҥаны, сонуну бэлиэтии көрөр, хардарыта уопут атастаһар. Киһи киһиттэн үөрэнэ сатыахтаах. Онон айарбар-тутарбар кыах  биэрбит киһибэр Александр Еремеевичка махталым муҥура суох!

Инникитин Москва куоракка НХСБ-гар (Норуот хаһаайыстыбатын ситиһиилэрин быыстапкатыгар, нууччалыыта — ВДНХ) ыытыллар улахан техникалар, оборудованиелар быыстапкаларын баран көрбүт киһи диэн баҕа санаалаахпын. Ураты эйгэлээх быыстапкаҕа сылдьан, илэ харахпынан, эт илиибинэн тутан-хабан көрүөхпүн баҕарабын. Билиҥҥи үйэ ирдэбилинэн илии үлэтин чэпчэтэр аналлаах техниканы, тэриллэри айар-тутар тоҕоостоох кэм үүннэ. Оччоҕуна Саха сиригэр сүөһү иитиитин сайдыытыгар инники хардыы оҥоһуллуо этэ дии саныыбын.

Тыйыс тымныылаах Сахабыт сиригэр тоҕус ый устата хотоҥҥо баайыллан турар сүөһүнү көрүү-истии сүрүн түбүгэ уонна саамай сэниэни эһэр үлэтэ – сүөhү хойуутун дьаһайыы. Маныаха мин  “Мини Dumper Bobstas” диэн сүөһү сааҕын таһаарар массыынабын икки сылы быһа толкуйдаан баран  биир ый иһигэр оҥорон таһаардым. Бу тэрили бары билэр-көрөр Bobkat тиэхиникэбитигэр майгыннатан оҥорбутум. Сыаналаах тэрили солбуйар тиэхиникэм ороскуота – 70 тыһ. солк.

2019 сылтан бырааппын кытта сир оҥоруутугар уонна ыһыы үлэтигэр күүскэ ылсан эрэбит. Эмиэ илии үлэтин чэпчэтэр сыалтан мин Европа дойдуларыгар сэргээн туттар “Vredo” диэн голландскай хампаанньа оҥорор 2 мөлүйүөн кэриҥэ сыаналаах оборудованиетын көрөн майгыннатан “Саха Vredo” диэн ааттаах 3 үлэни оҥорор – туорахтаах сиэмэлэри ыһар сиэйэлкэ – бааһына буорун тараахтаан бытарытарга аналлаах тиистээх, диискэлээх тэрили (сеялка-борона-дисковая) бу саас эмиэ биир ый иһигэр оҥорон бүтэрбитим. Бу тэрилбин оҥорорбор, холобура, мин ороскуотум 60 тыһ. солк. буолла.  Бу толкуйбун өссө былырыын күһүҥҥүттэн иитэ сылдьан, тимирин эрдэттэн булан саҕалаабытым. Ити курдук үлэҕэ-хамнаска туһалаах тэриллэри айан таһаарарга туох баар күүспүн ууран туран үлэлиибин «- диэн Станислав санаатын үллэстэр.

Станислав Семенов маны таһынан кыра тыраахтырга аналлаах бэйэтэ сири үүттүүр тэрил (бур), хортуоппуйга уу ыһар спринклер, МТЗ-82 тыраахтырга анаан ыарҕаны, талаҕы быһар тэрили уонна сенажтааһыҥҥа саҥа технологияны киллэрэн үлэ-хамнас үөһүгэр сылдьар. Эдэр киһи олоххо киллэрбит идеяларын социальнай ситимҥэ – ютубка уонна инстаграмҥа уган бар дьонун кытта үллэстэр эбит. Онон ааҕааччыларбытыгар киирэн көрүҥ, сэргээҥ диэн ыҥырабыт (Инстаграм — @stas110219849, ютуб канал — /MR/ /MexaHuK/).

Бу маннык толкуйдар, рационализаторскай хайысхаларга үлэлэһии хантан-хайдах үөскээбитэй диэн ыйытыкка эдэр киһи: «Ийэм өттүнэн Бүлүүчээнтэн төрүттээх Лыыкка уустар удьуордарабын, оттон аҕам өттүнэн эһэм Иван Прокопьевич Семенов ураты талааннаах айар дьоҕурдаах, быһатынан эттэххэ, “көмүс илиилээх” механик-рационализатор этэ. Үгүс дьон эһэбин 50-с сылларга тимир көлүөһэлээх тыраахтары маҥнайгынан сүүрдүбүт тырахтарыыһынан билэллэр, — диэн кэпсээнин салгыыр, — Эһэм Иван Прокопьевич 27 сыл устата төрөөбүт сиригэр Дьаархаҥҥа үтүө суобастаахтык тырахтарыыһынан үлэлээбитэ. Дьаархан отделениетыгар саҥаны, бастыҥы киллэриигэ Тойбохой сопхуоска өрүү инники сылдьыбыта. От тиэйэр тимир ыллыктаах стоговоһу, сайын от кэбиһэр Исаковскай агрегаты, пилорама түргэнник уонна бытааннык барарыгар аналлаах массыына түргэнин (скороһын) олордууну, механизированнай хотоҥҥо ынах ноһуомун ыраастыыр анал тэрили (ТСН), сүөһүнү турар сиригэр уулатар аналлаах тэрили (автопоилка), таҥыыны, маны таһынан мутукчаны, дулҕаны кырбатар агрегаты үлэлэппитэ, Арыылаах, Чуукаар ходуһаларыгар киэҥ-куоҥ оттоох күрүөлэри оҥортообута. Тырахтарыыс быһыытынан олус сатабыллааҕа – кыһын биир күҥҥэ 5 прицеп саһааны, сайын Исаковскай агрегатынан күҥҥэ 12-13 оту кээһэн тахсара. Дьаархаҥҥа бастакы көлүөһүнэй тыраахтарга үлэлээбитэ. Ол тыраахтара кабината суох, кыра маһынан оттуллара. Эһэм бастакы тыраахтара Тойбохойго кулууп таһыгар пааматынньык буолан дьон көрүүтүгэр турарын киэн тутта көрөбүн.

 Эһэм сыралаах үлэтэ үрдүктүк сыаналанан, Саха АССР Верховнай Советын Президиумун 1956 с. Ыйааҕынан «Саха АССР Тыатын хаһаайыстыбатын сайдыытыгар иһин» уонна 1960 сыллаахха  «1959 сылга — семилетка бастакы  дьылыгар тыа хаһаайыстыбатын бородууксуйатын ылыыны элбэтиигэ социалистическай куоталаһыыга ситиспит кыайыыларын иһин» Бочуотунай грамоталарынан, 1973 с. “Үлэ Кыһыл Знамята” уордьанынан уонна да үгүс мэтээллэринэн наҕараадаламмыта.

Мындыр өйдөөх, тобуллаҕас толкуйдаах эһэбит оҥорботоҕун, ситиспэтэҕин биһиги – оҕолоро, сиэннэрэ, хос сиэннэрэ ситиһэр, айар-тутар аналлаахпыт. Инникитин аймахтарбытын кытта түмсэн эһэбит аатынан музей аһар баҕа санаалахпыт. Билигин матырыйааллары мунньан үлэлэһэ сылдьабыт. 

Эһэбитин батан буолуо, мин кыра эрдэхпиттэн маска, тимиргэ сыстаҕас этим. Ол курдук 4-5 кылаастан маһынан уһанан саҕалаабытым, оттон 20 сааспыттан тимиргэ уһанарга көспүтүм. Кэргэмминээн Маргариталыын икки уол оҕолорбутун бэйэбит холобурбутунан, сатабылбытынан үлэни таптыырга иитэбит. Билигин сааһым 37, өссө да айарга-тутарга кыах баар» — диэн Станислав кэпсээнин түмүктүүр. Эдэр киһиэхэ инникитин өссө да чаҕылхай арыйыылары, туппутун тупсан, ылсыбытын ыпсан истин диэн баҕа санаабытын тиэрдэбит.

Кэргэнэ Маргарита, уолаттара Эрсан уонна Станислав

Кырдьыга, аныгы кэм аныгылыы быһаарыыны ирдиир. Ол быһыытынан күн бүгүн бу олох сайдыытын тэтимиттэн харыс хаалбакка, тэҥҥэ сайдыһан, хардыылаан иһэр, үлэ аныгы ньымаларын табыгастаахтык киллэрэн, саҥалыы көрүҥүн баһылыыр дьоһуннаах дьарыктаах эдэр ыччаты өйүүр – биһиги сүрүн сорукпут.

СӨ Тыатын хаһаайыстыбатын пресс-сулууспата.