Федот Тумусов: Хамнас бэлиитикэтигэр хоту дойду уратыта учуоттаныахтаах

Ааптар: 
Бөлөххө киир:

Судаарыстыбаннай Дуума  доруобуйа харыстабылыгар кэмитиэтин бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Федот Тумусов тугу үлэлии-хамсыы сылдьарын билиһиннэрдэ.

edersaas.ru

Өрөспүүбүлүкэ нэһилиэнньэтин 20 %-а быстар дьадаҥы

Кэнники биэс сылга дойду үрдүнэн, ол иһигэр Саха сиригэр, нэһилиэнньэ дохуота таҥнары түһэ турар, бу биричиинэтэ хас да суолтан турар. Ити түмүгэр, быстар дьадаҥы ахсаана элбээн иһэр. Саха сирин нэһилиэнньэтин 20 %-а бу араҥаҕа киирэр. Балаһыанньаны көннөрөргө анал дьаһаллар, тустаах сокуоннар ылыллыбат буолбатахтар. Ону олоххо киллэрэргэ былаас ситэриилээх уорганнара быстар намыһах дохуоттаах дьону, ыаллары учуокка ылан үлэлииллэрэ эрэйиллэр.
Иккиһинэн, судаарыстыба хамнас, дохуот эйгэтигэр ыытар бэлиитикэтигэр Уһук Хоту дойду уратыларын учуоттуохтаах. Бу туһунан мэлдьи туруорсабын. Тоҕо диэтэххэ, биһиги, сахалар уонна да атын хотугу омуктар, Арассыыйа киэҥ-нэлэмэн иэнинэн тайаан сытар хотугу сирин-уотун көрөн-истэн, иччилээн, харабыллаан олоробут. Ыраахтааҕы да саҕана, Сэбиэскэй былаас да сылларыгар оннук ураты сыһыан баара. Ол дохуот бэлиитикэтигэр дьэҥкэтик көстөрө: хотугу надбавка уонна оройуоннааҕы коэффициент ааҕыллар буолан, Саха сирин олохтоохторо Арассыыйа киин уобаластарын олохтоохторунааҕар икки төгүл үрдүк хамнаһы ылаллара. Билигин бу категория баар эрээри, дьиҥнээхтик үлэлээбэт, көннөрү расчетнай коэффициент эрэ быһыытынан сылдьар. Холобурга эттэххэ, бүддьүөт үлэһиттэрин хамнастарын быһаарыыга бастаан “баччаны ылыахтаах” диэбиттэрин икки төгүл аччатан баран, надбавка ааҕыллар өлүүтүн Арассыыйа таһымыгар сөп түбэһэр гына баайаллар. Ити төрдүттэн сыыһа.
Биһиэхэ уһун тымныы кыһыннаах, мөлтөх суоллаах-иистээх, тыйыс килиимэттээх усулуобуйаҕа олорорбут быһыытынан, ас-таҥас, өҥө төлөбүрэ, айан ороскуота, оҥоһуллар уонна аҕалыллар табаар, үлэ бэйэҕэ турар сыаната олус үрдүк. Судаарыстыба маны барытын толуйар эбии төлөбүрү олохтуурун мин мэлдьи туруорсабын, ол туһунан тустаах сокуоннарга көннөрүүлэри киллэрэргэ үлэлиибин. Ити эрээри хамсааһын барбат диэн этэр кэрэгэй соҕус буолуо. Сөмөлүөтүнэн көтүүгэ көрүллэр чэпчэтии кэлиҥҥи биэс-алта сылтан балачча тэтимнэннэ, быйылгыттан сыл устата оҥоһуллар уонна чэпчэтиинэн туһанар араҥаҕа элбэх оҕолоох ыаллар киллэрилиннилэр.

Датаассыйаны — сүөһү ахсаанынан

Сиртэн хостонор баайтан ылыллар үп-харчы тыа сирин олохтоохторугар тиксиэхтээх дии саныыбын. Холобур, тыа хаһаайыстыбатыгар дотация балачча көрүллэр эрээри, ситимэ сыыһа буолан, үксэ куоракка хаалар. Ону сүөһү ахсаанынан, хас биирдии ыалынан биэрэргэ этэбит. Ил Дархан Айсен Николаев «Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр тыа хаһаайыстыбатын сайдыытын стратегическай хайысхаларын туһунан» ыйааҕы таһаарда. Бу ыйаахха этиллэр дьаһаллар ырыынак баар сиригэр, куораттарга күүскэ үлэлиэхтэрэ, оттон тыа сиригэр, киинтэн тэйиччи олорор дьоҥҥо көдьүүстээхтик үлэлиир кыаҕа суох. Бу өттүгэр саҥа дьаһал тахсара эрэйиллэр. Ол биир хайысхатынан датаассыйаны ынах сүөһү, сылгы уонна таба ахсаанынан биэрии буолар дии саныыбын.

Кирэдьиит амнистията

Ааспыт нэдиэлэҕэ Судаарыстыбаннай Дуума пленарнай мунньаҕар нэһилиэнньэҕэ кирэдьиити биэрии туһунан боппуруос көрүллүбүтэ. Мин онно чопчу сыыппараларга тирэҕирэммин, нэһилиэнньэ кирэдьиит хабалатыгар киириитэ улааппытын, дьон алта триллион солкуобай сууммалаах араас көрүҥ кирэдьииттэри ылан олороро дойду экономикатыгар харгыстары үөскэтэрин бэлиэтээбитим. АХШ олохтоохторо ипотекаҕа ылбыт кирэдьииттэрин кыайан төлөөбөтөхтөрүттэн сылтаан, уонча сыллааҕыта үп-харчы аан дойдутааҕы кириисиһэ саҕаламмытын курдук быһыы-майгы үөскүөн сөбүн санатан, кирэдьиит амнистиятын туһунан сокуон боппуруоһун көрөр наадатын эппитим. Ону экономика кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ өйөөн, үөрэтиэх буолбута. Биллэн турар, маны быһаарыы судургу буолуо суоҕа, үгүс бириэмэ эрэйиллиэ, онон боппуруоһу салгыы туруорсуоҕум.
Биллэн турар, маннык сокуон оҥоһуллан олоххо киирдэҕинэ, кирэдьииккэ чэпчэтии киһиэхэ барытыгар буолбакка, тустаах ыстатыйаларынан (холобур, сарбыйыыга түбэһэн эбэтэр ыалдьан үлэтэ суох хаалбыттарга, инбэлиит буолбуттарга, элбэх оҕолоохторго о.д.а.) диэн араарыллан, амнистия оҥоһуллуоҕа.

Доруобуйаҕа сыһыан

Биэнсийэҕэ тахсар сааһы үрдэтэр туһунан бырабыыталыстыба дьаһалын бырайыагын мин тус бэйэм уонна кэллиэгэлэрим утарбыппыт. Күһүҥҥү быыбар иннинэ “биэнсийэ реформатын бырайыагын былаас баартыйата киллэрдэ, онон биэнсийэ сааһын уһатыыны утарар буоллаххытына, атын баартыйаларга куоластааҥ” диэн этэн турабын эрээри, хомойуох иһин, Саха Өрөспүүбүлүкэтин олохтоохторо былаас баартыйатын талбыттара. Инньэ гынан, быыбардааччыларым биэнсийэ сааһын уһатары утардылар диэн этэр кыаҕым суох. Маннык быһыы-майгы дойду үрдүнэн буолан, сокуон ылыллан турар.
Доруобуйа харыстабылын туһунан өйдөбүл уонна доруобуйа харыстабылгар сыһыан төрдүттэн уларыйда. Арассыыйа судаарыстыбата “80+” диэн аан дойду судаарыстыбаларын холбоһугар киирэр сыалы-соругу туруорда. Ол эбэтэр дойду үрдүнэн олох орто уһуна 80 сааһы аһарыахтаах, 90-ҥа – 100-кэ тиийиэхтээх. Статистика көрдөрөрүнэн, киһи доруобуйатын 50 %-а олох-дьаһах туругуттан, 20 %-а удьуордааһынтан, 10 %-а тулалыыр эйгэ таһымыттан, оттон 20 %-а медицинаттан тутулуктаах. Итини өйдөөн тураммыт, бу боппуруоска сыһыаммытын уларытыахтаахпыт, доруобуйабыт бэйэбититтэн тутулуктааҕын билиниэхтээхпит: чөл олоҕу тутуһан, сөпкө аһаан-сиэн, эрэсиими тутуһан, эти-сиини эрчийэн, спордунан дьарыктанан, тулалыыр эйгэбитин, айылҕабытын харыстаан. Оттон судаарыстыба итиннэ сөптөөх усулуобуйаны тэрийиэхтээх. Ити иһин быйылгыттан “Доруобуйа харыстабыла” национальнай бырайыагынан үлэ саҕаланна. Мин Судаарыстыбаннай Дуума доруобуйа харыстабылыгар кэмитиэтин бэрэссэдээтэлин солбуйааччы буоларым быһыытынан, бу эйгэҕэ күүскэ үлэлиибин, элбэх кэккэ былааннардаахпын.

Раиса Сибирякова, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0