Саха Өрөспүүбүлүкэтин бырабыыталыстыбата ситэриилээх былаас нэһилиэнньэҕэ отчуотун түмүгүнэн улуустар уонна куораттааҕы уокуруктар дьаһалталарын кытары сөбүлэһии түһэрсиитин үс сыллааҕыта олохтообута.
Бырабыыталыстыба бэҕэһээ 2016 сыл түмүгүнэн ситэриилээх былаас отчуотун чэрчитинэн Амма, Горнай, Нам, Хаҥалас, Эбээн-Бытантай улуустарын уонна “Жатай” куораттааҕы уокурук дьаһалталарын кытары сөбүлэһии түһэристэ.
Бырабыыталыстыба баһылыга Евгений Чекин:
— Сөбүлэһиигэ, сүрүннээн, олохтоох салайыы уорганнарын этиилэрэ учуоттанна, онон нэһилиэнньэттэн киирэр этиилэри, торуорсуулары учуоттааһыны тупсарар наада. Докумуоҥҥа киллэриллибит пууннар бары толоруллуохтаахтар. Ханнык баҕарар боппуруоска көдьүүстээх өттүн көрүөххэ наада. Бу сөбүлэһиилэр түмүктэринэн, биһиги олоҕу-дьаһаҕы, үлэни-хамнаһы тупсарар дьаһаллары дьиҥнээхтик ыларбытын дьон билиэхтээх.
Сөбүлэһиилэр олоххо киириилэрин көдьүүһэ көрдөрүүлэр сыанабылларыгар олоҕуран быһаарыллар. Ол иһигэр, ааспыт сылы кытары тэҥнээтэххэ, нолуоктанар уонна нолуоктаммат дохуот биэстэн кырата суох бырыһыанынан улаатыыта, бородууксуйаны уонна өҥөнү оҥоруу былаанын толоруу, олохтоох салайыы уорганнара аһаҕас буолууларын таһыма, оҥоһуллар өҥө хаачыстыбатын итиэннэ муниципальнай былаас үлэтин-хамнаһын нэһилиэнньэ төһө биһириирэ уо.д.а.
Экономика миниистирин солбуйааччы Владимир Сивцев иһитиннэрбитинэн, 2016 сыллаах үлэ-хамнас түмүгүнэн оҥоһуллубут сөбүлэһиилэр улахан аҥаардара толоруллубут. «Жатай» куораттааҕы уокурук, Чурапчы, Горнай, Хаҥалас уонна Амма улуустарын дьаһалталарын кытары түһэрсиллибит сөбүлэһиилэр ордук көдьүүстээх буолбуттар, оттон Орто Халыма, Дьааҥы, Нерюнгри уонна Аллайыаха сөбүлэһиилэрэ арыый кэдэйэн биэрбит.
Нолуоктанар уонна нолуоктаммат дохуоту улаатыннарыыга Горнайтан, Мэҥэ Хаҥаластан ураты улуустар 2015 сыллааҕы таһымы сиппиттэр, сорохтор кыратык аһарбыттар. Тыын суолталаах бородууксуйаны оҥоруу былаанын толоруу уустук, үгүстэр сорудахтарын 40 % эрэ толорбуттар. Арай, Чурапчы уонна Горнай 90 %-наах кирбиини ылбыттар.
Олохтоох салайыы уорганнара аһаҕас буолууларын таһымын, оҥоһуллар өҥө хаачыстыбатын итиэннэ муниципальнай былаас үлэтин-хамнаһын нэһилиэнньэ төһө биһириирин быһаарарга тэриллибит ыйытык көрдөрөрүнэн, сыанабыл ортотунан 39,5 %-ҥа тэҥнэспит. Өлөөн нэһилиэнньэтин 70 %-на, Хаҥалас 68 %, Горнай 66 %-на, Нам 57 %-на, Амма 54 %, Эбээн-Бытантай 51 %, Жатай 45 % олохтоох дьаһалта үлэтин астынарын биллэрбит. Өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн бу көрдөрүү 46,5 % буолбут. Оҥоһуллар өҥө хаачыстыбатын Хаҥалас улууһун 76,7 %-на, Горнай 74,7 %-на биһирээбиттэр. Өрөспүүбүлүкэҕэ бу көрдөрүү ортотунан 60 %-ҥа тэҥнэспит.
«Жатай» куораттааҕы уокурук баһылыга Анатолий Кистенёв: — Бу сөбүлэһии олус наадалаах итиэннэ биһигини элбэххэ, ити иһигэр судаарыстыба сорудаҕын толорор, нэһилиэнньэ туруорсуутун олоххо киллэрэр туһугар үлэлииргэ-хамсыырга эбээһинэстиир. Манна олохтоох салайыы уоргана соҕотоҕун кыайбат, судаарыстыбаннай былаас уорганнарын өйөбүлүгэр тирэҕирдэҕинэ эрэ хамсатар боппуруостара таарыллаллар. Холобур, биһиги сөбүлэһиибитигэр Жатай бөһүөлэгэр үгүөрү үбү эрэйэр социальнай эбийиэктэр тутуулара киирдэ.
Хаҥалас улууһун баһылыга Гаврил Алексеев:
— Биһиги сөбүлэһиибит элбэх араас пууннардаах, ол иһигэр сиэмэни оҥорууттан, тутуу матырыйаалын бэлэмнээһинтэн саҕалаан тыа хаһаайыстыбатын бородууксуйатыгар тиийэ. Хаҥалас биир өттүттэн промышленнай, иккис өттүттэн тыа хаһаайыстыбатынан дьарыктанар улуус буолар. Быйыл базальтынан 119 тыһ. куб сылытар матырыйаалы оҥоруохтаахпыт, былырыын 100 тыһ. кубу да кыайбатахпыт. Сыл ахсын тутуу маһыгар былаан түһэр эрээри, биһиэхэ маһы промышленнай таһымынан соҕотуопкалааһын суох буолан, ону толорор уустук.
Раиса СИБИРЯКОВА, “Саха сирэ” хаһыат, edersaas.ru