Олохпут сайдан, билигин түөкүттэр угаайыларыгар киирэн биэрэр дэбигис. Онуоха оҕуруктаах өйдөөхтөр араас ньыманы барытын тутталлар. Оттон сиэртибэнэн ким баҕарар буолуон сөп — омугуттан, сааһыттан, үөрэҕиттэн, социальнай статуһуттан тутулуга суох.
Дьокуускай куорат полициятыгар бэҕэһээ, от ыйын 19 күнүгэр, 66 саастаах дьахтар эрийэн, түөкүттэргэ түбэһэн, элбэх харчытыттан маппытын туһунан иһитиннэрбит.
Кини быһаарбытынан, уһун сыллар усталарыгар эрин арыгылааһынтан эмтэтэ сатаабыт. Онуоха интэриниэт-сайтар нөҥүө эмтэри сакаастыыр эбит.
Ыам ыйын бүтүүтүгэр киниэхэ билбэт нүөмэриттэн биир киһи эрийбит. Бэрт «алыптаах» куоластаах эр киһи надзордуур уорган дуоһунастаах үлэһитэ буоларын уонна туһанааччылар бырааптарын тутуһуннарар боломуочуйалааҕын туһунан эппит.
Ол уоргана интэриниэт-ситимнэринэн эмтэри, араас биологическай эбиликтэри атыылыыр тэрилтэ дьоҥҥо оҥорбут моральнай хоромньутун төлөөһүнүнэн дьарыктанар эбит.
Ол хоромньу суумата 5 мөл. солк. кэриҥэ буоларын, ону ыларга бастаан ити суума 1 %-нын усунуос быһыытынан ыытарыгар эппит.
Ити курдук, түөкүн итэҕэйимтиэ сиэртибэтин сыыйа илимигэр сөрөөн, ол-бу төлөбүргэ диэн харчы көрдөөн, от ыйын 18 күнүгэр ол ыыттарбыт суумата 1 мөл. 200 тыһ. солк. буолбут!
Дьахтар эрэйдээх харчыта бүппүтүгэр, өссө баантан кирэдьиит ыла-ыла ыыта сылдьыбыт. Саатар бу туһунан кимиэхэ да, бэл диэтэр, кыыһыгар, кэпсээбэтэх. Полиция бэлиэтииринэн, хара маҥнайгыттан чугас дьонун кытта сүбэлэспитэ буоллар, маннык эрэйгэ тэбиллиэ суохтаах этэ.
Итинтэн сиэттэрэн, полиция өссө төгүл сэрэтэр:
- Өскөтүн ким эрэ итинник эрийэн дуу, смс-иһитиннэрии ыытан дуу, чугас киһиҥ дьыалаҕа түбэспитин, ол онтон быыһыырга харчы наадатын туһунан эттэҕинэ: бастатан туран, ол чугас киһигэр эрийэн, кини ханна баарын билиэхтээххин. Өскөтүн төлөпүөнүн ылбат буоллаҕына, ол эрийбит киһиттэн аймаххын полиция ханнык отделыгар илдьибиттэрин ыйытан баран, ол отдел дьуһуурунай чааһыгар эрийэн, оннук ааттаах киһини итиннэ аҕалбыттарын-суоҕун, ким ол дьыаланан дьарыктанарын бил. Ону тэҥэ, чугас киһиҥ ханна баарын билиэн сөптөөх дьоҥҥо (доҕотторугар, аймахтаргытыгар, бииргэ үлэлиир дьонугар) эрийэн, эмиэ ыйыталас.
- Өскөтүн суотабай төлөпүөҥҥэр “бу счекка харчыта ыыт” диэн билэр киһиҥ аатыттан смс-иһитиннэрии кэллэҕинэ, ол нүөмэргэ эрийимэ, эрийдиҥ эрэ счеккуттан харчыгын устуохтара. Итинник смс-иһитиннэриилэр үксүгэр атын регионнартан кэлэллэринэн, нүөмэр кодун болҕойон көр.
- Өскөтүн ханнык эрэ радиостанцияттан бириис сүүйбүтүҥ, ону кэлэн ыларыҥ туһунан иһитиннэрии кэллэҕинэ, бастаан ол радиостанцияҕа эрийэн ыйыталас, тугун-ханныгын бил. Ханнык да радиостанция лотерея оонньоторугар харчы көрдөөбөт.
- Өскөтүн төлөпүөҥҥэр эн нүөмэргин спам-тарҕатыыттан көмүскүүр эбэтэр суотабай оператор ыытар акциятыгар кытын диэн этиилээх смс-иһитиннэрии кэллэҕинэ, итэҕэйимэ – ыйбыт ссылкаларын баттаан, ити “босхо” көмө иһин 100-150 солк. сүтэриэҥ, оттон спам-тарҕатыы син биир кэлэ туруо.
- Өскөтүн “суотабай оператортан эрийэбит, счеккун толороргор бааныҥ каартатын пин-кода наада” диэтэхтэринэ, олох итэҕэйимэ, киирэн биэримэ!
Бу түбэлтэҕэ саамай кыһыылааҕа уонна хомолтолооҕо баар — сааһырбыт дьахтар олоҕун тухары арыгыһыт эрин кытта эрэйи көрбүтүн ааһан, онно эбии өссө мөлүйүөнүнэн иэскэ киирбитэ, оҕо курдук ыраастык албыннаппыта!
Вера МАКАРОВА, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru
Хаартыска: интэриниэттэн.