Быйыл сайын, атырдьах ыйын 2-8 күннэригэр, Выборг куоракка ыытыллыбыт “Окно в Европу” диэн Арассыыйа бэстибээлигэр Саха тыйаатырын артыыһа, СӨ үтүөлээх артыыһа Петр Садовников эр киһи бастыҥ оруолун иһин дьүүллүүр сүбэ анал бирииһин ылан, саха дьонун сүргэтин көтөхпүтэ.
Анал бириискэ тиксибит Петр Садовников оонньообут “Миигиттэн атын таҥара суох” (“Нет бога кроме меня”) драматическай киинэни режиссер Дмитрий Давыдов дойдутугар Аммаҕа уонна Дьокуускайга устубута. Манна даҕатан эттэххэ, Амма оскуолатын учуутала, режиссер Д.Давыдов “Костер на ветру” киинэтэ ImagineNATIVE бэстибээл кыайыылааҕынан уонна аан дойдутааҕы киинэ хас да бэстибээлин лауреаттарынан буолбута.
Биһигин ыйаабыт сирэ
Петр Садовников биһигин ыйаабыт сиринэн Уус Улдан улууһун Сыырдаах нэһилиэгэ буолар.
Садовниковтар дьиэ кэргэттэрэ түөрт уол, биир кыыс оҕолоох саха сайдам ыала. Петя саамай кыра уоллара, бэйэтиттэн 9 сыл балыс балтылаах.
Ийэлэрэ Клара Спиридоновна сааһын тухары иитээччинэн үлэлээбитэ. Кэлин Сыырдаах сэлиэнньэтигэр оҕо саадыгар сэбиэдиссэйдээбитэ. Кини “Сонор” диэн өйү-санааны сайыннарар уонна хамсанар оонньууну киэҥник тарҕатарга улахан сыратын биэрбитэ, аан дойду хас да чөмпүйүөнүн иитэн таһаарбыта. Билигин оҕолорун кытары киин куоракка олорор, сиэннэрин ситиһиилэринэн дьоллонор эйэҕэс эбэ.
Аҕалара Николай Петрович Садовников начаалынай кылаас учуутала үөрэхтээх, кэлин тыа сиригэр сэбиэт бэрэссэдээтэлинэн үлэлээн, биэнсийэҕэ тахсыбыта.
Петр Садовников олоҕун аргыһынаан, худуоһунньук идэлээх Ньургуйаана Валерьевналыын икки кыыс оҕолоохтор. 22 саастаах улахан кыыстара Дьокуускайдааҕы музыкальнай училищеҕа вокалист идэтин бүтэрэн, үөрэҕин үрдэтээри Муусука үрдүкү оскуолатыгар үөрэнэр. Сэттэ саастаах кырачаан кыыстара быйыл оскуола боруогун атыллаата.
“Оруолларгыттан астымматыҥ элбэх…”
“Эһиги, Москваҕа М.Щепкин аатынан училищеҕа үөрэммит саха артыыстарын, ол эбэтэр тыйаатыр аксакалларын кынаттарын анныгар, култуура уонна искусство кэллиэһигэр үөрэммит буолаҥҥыт эбитэ дуу, эһиэхэ сахалыы тыын ордук баар уонна күүстээх курдук”, — диэн санаабын үллэстибиппин Петр Садовников соччо сөбүлэспэтин биллэрдэ.
—Үөрэнэр кэмҥэр артыыс идэтин бастакы төрүтүн эрэ ылаҕын. Оттон кэлэн тыйаатырга үлэҕэ киирдэххинэ дьэ, дьиҥнээх үөрэх манна саҕаланар. Артыыс олоҕун тухары үөрэнэр. Кини куруук сайдан иһиэхтээх.
Кини көрөн билэр уонна өйгө өр тутар бэртээхэй дьоҕурдаах буолуохтаах. Дикцията чопчу буолуохтаах уонна көрөөччүгэ өйдөнүөхтээх. Онуоха эн бэйэҕэр эрэллээх буоларыҥ улаханнык көмөлөһөр. Сыанаҕа таҕыстыҥ даҕаны, көрөөччүнү албынныыр быраабыҥ суох. Көрөөччү кыра да албыны билэр. Оруолуҥ тылын алҕас кыратык да умнан кэбистэххинэ, балаһыанньаттан сатаан тахсыаххын наада.
Эн сыанаҕа оонньуу сылдьан, бүгүн хайдах көрөөччүлэр кэлбиттэрин таайаҕын. Көрөөччү энергията олус күүстээх. Биир да дьайыыттан күлбэккэ, олус тыҥаан олорор буоллахтарына, ону эмиэ тута сэрэйэҕин. Ол иһин, тыйаатыр диэн баар буоллаҕа.
Ааҕан көрбүтүм, син элбэх оруоллаах эбиппин. Артыыс киһиэхэ хас биирдии оруола күндү. Эн ыйытыыгар хардаран эттэххэ, бу оруолу син кыайдым эбэтэр арыый чэпчэкитик ылынным дии сананыахха сөп. Ол гынан баран, артыыс ханнык да оруолугар “олус бэркэ оонньоотум ээ” диэн хаһан да астыммат быһыылаах, — диэн эдэр-эмэн саастаах көрөөччүлэр күүтэр уонна сөбүлүүр артыыстара Петр Садовников тыйаатыр быыһын кыратык сэгэтэн ылла…
Киинэҕэ уһуллар уустуктардаах
Петр Садовников режиссер Никита Аржаков 2003 с. “Сахафильмҥэ” устубут “Хара мааска” (СӨ норуодунай суруйааччыта Егор Неймохов айымньытынан) триллер-киинэтигэр оонньоон, улахан экраҥҥа көстүбүтэ. “Сирэйим арыый атын буолан, наар омсолоох оруолу биэрэллэр быһылаах”, — диэн оонньуу-күлүү кэриэтэ эттэр да, бу “Хара мааска” аан бастаан уһуллубут киинэтэ этэ.
Аны алта сылынан “Чыҥыс Хаан ыйааҕынан” (режиссер Андрей Борисов) диэн улахан киинэҕэ оонньообутунан киэн туттуон туттар.
“Киинэҕэ үлэ тыйаатыртан олох атын. Киинэҕэ режиссер баҕата кыратык да туолуор, оруолуҥ хаһан табыллыар диэри сындалҕаннаахтык, сылаалаахтык да диэххэ сөп, уһуллаҕын. Онтон тыйаатырга сценаҕа таҕыстыҥ даҕаны, барытын биирдэ оонньуугун. Киинэ, уопсайынан, ыарахан соҕус быһыылаах. Хамаанданан үлэ буоллаҕа.
“Миигиттэн атын таҥара суох” киинэҕэ наһаа элбэҕэ суох артыыс уһулунна. Мин Руслан диэн ааттаах кылаабынай дьоруойу оонньоотум. Ийэм оруолун СӨ норуодунай артыыската Зоя Багынанова толордо, ону сэргэ Сергей Баланов, Марина Корнилова уо.д.а. кытыннылар. Сүрүн дьоруой ийэтэ ыалдьан, дьиэ кэргэнин хаалларан туран, ийэтигэр кэлэр. Онуоха дьиэ кэргэнин, оҕолорун кытары сыһыана уларыйыыта, тыҥааһыннаах түгэннэр кырдьыктаахтык көрдөрүллэллэр. Киинэ режиссер бэйэтэ суруйбут сценарийынан уһулунна. Амплуа диэн баар буоллаҕына, урут наар кэмиэдьийэҕэ уонна күлүгээн, бэрдимсик, кыра ычалаах уо.д.а. курдук омсолоох дьоруойдар оруолларын биэрээччилэр. Оттон Дмитрий Давыдов: “.. Маннык оруол баар, оонньуоҥ этэ дуо?” — диэн киинэтин сценарийын көрдөрбүтэ. Ону ааҕан, илдьиритэн баран, төһө да ыарахан оруолун иһин, олус интэриһиэнэй матырыйаал эбит диэммин, тута сөбүлэспитим. Төһө бэрт киинэ буолан тахсыбытын, саха киинэтин курдук искусствоҕа ханнык сонун сүүрээни киллэрбитин көрөөччү быһаарыа турдаҕа.
Тимиринэн уһаныы
Артыыс киһи үлэлиирин тухары бэриллибит оруолун дьиҥнээх баарынан көрдөрүү, көрөөччүгэ тириэрдии маастарыстыбатын баһылыырга дьулуһар. Онуоха кини атын киһи уобараһын, майгытын-сигилитин, мөкү уонна үтүө хаачыстыбаларын чэпчэкитик ылыныан наада. Артыыс идэтэ – айар үлэлэртэн биирдэстэрэ. Наар толкуйга түһүү, тосту уларыйарга күһэллии биир өттүнэн сылаалаах уонна доруобуйаҕа да охсуон сөп. Ол да иһин, үгүс артыыстар талан ылбыт идэлэрин атын эйгэни кытары дьүөрэлии сатыыллар. Былатыан Ойуунускай аатынан Саха тыйаатырын кэрэ аҥаардарын үксүлэрэ баайаллар, иистэнэллэр, быысапкалыыллар уо.д.а. Оттон күүстээх аҥаардара илиилэригэр талааннахтарын астына көрөбүт. Кинилэр бүтүн биригээдэ тэринэн, судургута суох дьиэни-уоту тутан таһааралларын, ону сахалыы мандардаан оҥороллорун билэбит. Бүгүҥҥү дьоруойбут эмиэ талааннаах уус. Кини, аныгы олох биир муодунай көстүүтүн – тимиртэн таптайан оҥорууну баһылаабыт маастар.
Кини тимиринэн таптайан араас оһуору түһэрэр. Олоппостортон, дьыбааннартан, дьиэҕэ-уокка туттуллар миэбэлтэн саҕалаан, бүтүн тимир олбуорга тиийэ оҥорон, дьонтон элбэх сакааһы ылар тарбахха баттанар уус буоларын биир идэлээхтэрэ киэн тутта кэпсииллэр. Петр Садовников бу дьоҕура оруолларын дириҥэтэн өйдүүрүгэр, толкуйдууругар, бэл, оруолларын тылын үөрэтэригэр көмөлөһөрүн туһунан этэр. Бу таптыыр идэтинэн дьарыктанарыгар ордук табыгастаах, күүстээх үлэ барар кэмэ, биллэн турар, самаан сайын. Онтон кыһын, үлэтиттэн быыс буллар эрэ, чааһынай дьиэтин олбуоругар туппут мастарыскыайыгар тахсан, төһө баҕарар айыан-тутуон сөп.
х х х
Петр Садовников аймахтара билигин архыыбы хасыһан үөрэтэ сылдьалларынан, кини сыдьаанын ханнык эрэ утаҕа Сэмэн Ардьакыаптан тахсыбыт буолуон сөп эбит. Сэмэн Ардьакыап уолаттарыттан биирдэстэриттэн Садовниковтар сыдьааннара барар…
Кырдьыга да, СӨ үтүөлээх артыыһа Петр Садовников күөгэйэр күнүгэр сылдьан, ХVIII үйэҕэ Саха кыраайын интэриэһин ыраахтааҕы былааһыттан туруорсубут Сэмэн Ардьакыап уобараһыгар үлэлиир, кини оруолугар оонньуур испэктээкилэ сценаҕа туруоруллар кэмэ тиийэн кэлээрэй?
БЫҺААРЫЫ:
Петр Садовников – дыраама тыйаатырын уонна киинэ артыыһа, СӨ үтүөлээх артыыһа. 1996 с. култуура уонна искусство кэллиэһигэр, 2007 с. Култуура уонна искусство Илин Сибиирдээҕи судаарыстыбаннай академиятыгар үөрэнэн дыраама тыйаатырын уонна киинэ артыыһын идэтин ылбыта. 1996 сылтан Былатыан Ойуунускай аатынан Саха тыйаатырыгар үлэлиир.
Тыйаатырга сүрүн оруоллара: Мардьааһай (“Лоокуут уонна Ньургуһун”), Балтараа Сирэй (“Наара Суох”), Дыгын Дархан (“Дыгын Дархан”), граф Кент (“Илиир Хоруол”), Иван Никифоров (“Хайаан да эргиллиэм”), Күлүмнүүр (“Тэпсиллибэт үтүө аат”), Таргыдай (“Чыҥыс Хаан ыйааҕынан”), Эмрайин (“Хаарыан хампа күөх кытылым”) уо.д.а.
Киинэҕэ сүрүн оруоллара: Таргыдай баатыр (“Тайна Чингисхана”), “Миигиттэн атын таҥара суох”.
Бириистэрэ уонна наҕараадалара: 2019 с. Выборг куоракка “Окно в Европу” бэстибээлгэ “Миигиттэн атын таҥара суох” (“Нет бога кроме меня”) киинэҕэ “Эр киһи бастыҥ оруола” анал бириис.
Надежда ЕГОРОВА, “Саха сирэ” хаһыат, edersaas.ru