Саха АССР тэриллибитэ 100 сылынан сибээстээн Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Дархана Айсен Николаев 2018 сыллаахха Нам улууһугар сылдьан, Чаҕылхай Максим дойдута сайдар бырагырааматын бигэргэтэн турар.
Өрөспүүбүлүкэбит күнүн көрсө икки сыл иһигэр Эҥсиэли хочото сайдарыгар туох үлэ-хамнас ыытыллыбытын билсэ, айаҥҥа туруннубут.
I ХОМУСТААХ
Нэһилиэккэ «Хаарбах туруктаах дьиэттэн дьону көһөрүү» федеральнай тус сыаллаах бырагыраама чэрчитинэн үстүү мэндиэмэннээх икки таас дьиэ тутулла турар.
Дмитрий Тимофеев, “Прогресс” тэрилтэ прораба:
— Сүрүн үлэ ыам ыйыттан саҕаламмыта. 17 уонна 12 кыбартыыралаах дьиэлэр. Былаан быһыытынан алтынньы ыйга хамыыһыйаҕа туттарыахтаахпыт. Бастакы дьиэбит 85% бэлэм, иккиспит – 70%. Уопсайа, түөрт уонча киһи үлэлии сылдьар, аҥаардара олохтоох дьон. Күлүүстэрин ыллылар да киирэн олоруохтаахтар.
Маны таһынан, ыаллыы сытар Үөдэйгэ эмиэ федеральнай бырагырааманан 6 кыбартыыралаах дьиэ тутулла турар.
ХАМАҔАТТА
Салгыы ыаллыы сытар Хамаҕатта сэлиэнньэтигэр тиийэбит. Манна «Үөрэҕирии» национальнай бырайыак чэрчитинэн 240 миэстэлээх оҕо уһуйаана уонна 220 миэстэлээх орто оскуола тутулла тураллар.
Бэс ыйыттан тутуу атахтарын туруорар сыалтан сири үүттээһин үлэлэрэ саҕаламмыттар. Сир анна уулаах буолан, күчүмэҕэйдэри көрсүбүттэр. Үс мэндиэмэннээх таас уһуйааны эһиил үлэҕэ киллэриэхтээхтэр.
220 миэстэлээх таас оскуола тутуута тохсунньу ыйга саҕаламмыт. Бүгүҥҥү күҥҥэ маҥнайгы мэндиэмэнэ таһаарыллыбыт. Тутуу барылынан икки мэндиэмэннээх интэринээттээх буолуохтаах. Оскуола 2022 сылы көрсө аанын тэлэччи арыйыахтаах.
УЛУУС КИИНЭ
“Куттала суох уонна хаачыстыбалаах массыына суоллара” национальнай бырайыак нөҥүө «Инвестдорстрой» диэн хааччахтаммыт эппиэтинэстээх тэрилтэ сайын устата элбэх үлэни ыыппыт. Дьокуускай куораты кытта тэҥнээтэххэ, үлэ балайда тэтимнээхтик баран иһэр.
Андрей Большаков, суол тутуутун маастара кэпсээбитинэн, от ыйыттан үлэлэрин саҕалаабыттар.
— Бастаан улуус кыраныыссатыттан 5 килэмиэтир суолу аспаалынан бүрүйбүппүт. Билигин Нам иһигэр суол оҥоро сылдьабыт. 7,5 км барыахтаахпыт, улахан аҥаарын оҥорон бүтэрдибит. Күн-дьыл туран биэрдэҕинэ, алтынньы ый саҥатыгар түмүктүөхпүт диэн былаанныыбыт. Уопсайа 16 киһи үлэлии сылдьар, хас да Нам уолаттара бааллар, иккис сайыннарын үлэлииллэр.
Эһиил Дьокуускай – Нам суолугар өссө 12 км оҥоһуллуохтаах, кыраныыссаттан 5 км ааһан баран мыраантан түһүүгэ диэри.
2022 сылга диэри Максим Кирович Аммосов төрөөбүт Хатырыгар диэри 27 км усталаах суол аспаалынан бүрүллэн бүтүөхтээх.
ХААРБАХТАН — САҤАҔА
«Хаарбах туруктаах дьиэттэн дьону көһөрүү» федеральнай тус сыаллаах бырагыраама чэрчитинэн Намҥа “АЭБ капитал” тэрилтэ аныгылыы көстүүлээх икки дьиэни тута сылдьар. Бу иннинэ бу тэрилтэ Намҥа 2018 сыллаахха түөрт мэндиэмэннээх дьиэни үлэҕэ киллэрэн турар.
Тутааччылар кэпсииллэринэн, муус устар 15 күнүттэн саҕалаабыттар. 19 уонна 31 кыбартыыралаах дьиэлэр, үксэ 1 уонна 2 хостоохтор.
40-ча киһи үлэлии сылдьар, алта араас омук дьоно. Бастакы дьиэ бэлэмэ 75% тэҥнэһэр. Дьиэлэр кырыыһаларын сабан, түннүктэри туруоран бүтэн, дьиэлэр тас өттүлэрин сылааһы тутар матырыйаалларынан бүрүйэ сылдьаллар. Маны таһынан, ититии ситимин тардыы уонна дьиэлэр тас өттүлэрин ыраастааһын, бетоннааһын үлэлэрэ бара тураллар. Былаан быһыытынан ахсынньы ыйга олохтоохтор толору хааччыллыылаах кыбартыыралар күлүүстэрин тутуохтаахтар.
Маны таһынан, Чернышевскай аатынан уулусса 43 №-гэр “Намстрой” тэрилтэ эмиэ федеральнай бырагырааманан 42 кыбартыыралаах дьиэни тута сылдьар. Кулун тутартан саҕалаан 70 киһилээх 8 биригээдэ түүннэри-күнүстэри үлэлии сылдьар. Бүгүҥҥү күҥҥэ дьиэ 70% бүтэн турар. Итиини алтынньы 15-тэн биэриэхтээхтэр. Былаан быһыытынан сэтинньи ыйга бүтүөхтээх.
САХА СИРИГЭР СУОХ ДЫБАРЫАС
Нам килбэйэр киинигэр, Максим Аммосов пааматынньыгын утары Култуура дыбарыаһын тутуу саҕаламмыт. Икки сылынан силигэ ситэн, 100 сыллаах дьоро күнү көрсө, үлэҕэ киириэхтээх.
“Намстрой” тэрилтэ толорооччу дириэктэрэ Александр Алексеев этэринэн, быйылгы былааннарынан улахан тымныыларга диэри дьиэ дьардьаматын бетонунан таһаарыахтаахтар.
Онтон саас муус устар ортотуттан саҕалыыр былааннаахтар. 13 киһилээх биригээдэ үлэлии сылдьар. Бэйэлэрэ бетон оҥорор собуоттаахтар.
Александр Алексеев этэринэн, Саха сиригэр суох улахан тутуу буолар. Үс мэндиэмэннээх, уопсайа 5700 м2 иэннээх айар куттаах дьон уораҕайа буолан тахсыахтаах. Улуус киинин биир бэлиэ сирэ, киэргэлэ буолара саарбахтаммат.
АППААНЫ
«Култуура» национальнай бырайыак чэрчитинэн Аппааныга кулууп тутулла турар. Тутуу үлэлэрэ муус устар саҥатыгар саҕаламмыттар. Бүгүҥҥү күҥҥэ дьиэ иккис мэндиэмэнэ бүтэн турар. Кулууп 2021 сыл бүтэһигэр үлэҕэ киириэхтээх.
1,5 тыһыынча киһи олорор Аппааныга 2005 сылтан кулууптара суох эбит, онон өр кэтэспит ыра санаалара туоларыттан олохтоохтор үөрэллэр эрэ.
Тутуу уопсай сыаната 131 мөлүйүөн солкуобай. Быйыл 38 мөлүйүөн көрүллүбүтүттэн 35 дойду бүддьүөтүттэн кэлбит. Тутуу иэнэ 1 275 м2.
Санатан суруйдахха, “Култуура” национальнай бырайыагынан Уус Алдан Сыырдааҕар уонна Горнай Дьиикимдэтигэр кулууптар үлэҕэ киирбиттэрэ.
Олохтоохтор этэллэринэн, Намҥа сайдыы тэтимнээхтик бара турар. Кырдьык да оннук.
Намнар уһулуччулаах биир дойдулаахтара Максим Аммосов, Илья Винокуров үбүлүөйдээх сылларыгар эбии тутуулары туруорса сылдьаллар. Ол курдук, Хатырыкка – элбэх хайысхалаах киини, Намҥа – бассейны, саҥа стационары.
Родион Кривогорницын, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru
Мария Васильева хаартыскаҕа түһэриилэрэ.