“Сэргэлээх уоттара” ансаамбыл 50 сыла!
“Сэргэлээх, Сэргэлээх сэргэх-сэмэй ыччаттаах…” – ама ким бу ырыаны эдэркээн устудьуон саастарыгар эрчимнээхтик ыллаан эйээрдибэтэҕэй?! Сэргэлээххэ үөрэммит, Сэргэлээххэ олорбут, Сэргэлээххэ көрсүспүт – эрэбил ыллаатаҕа!
Дьэ бу, сэргэх Сэргэлээх араас көлүөнэ устудьуон ыччаттара ааспыт субуотаҕа түмсэн, “Сэргэлээх уоттара” устудьуоннар ырыа-үҥкүү ансаамбылларын 50 сыллаах кыһыл көмүс үбүлүөйүн, эмиэ итинник ааттаах Култуура киинигэр ыллаан-туойан, үҥкүүлээн-битийэн, үөрүүлээхтик бэлиэтээтилэр.
Манна бу киэһээ, 60-70-80-с сыллардааҕы устудьуоннар “Сэргэлээх уоттара” култуура киинин саалатын тобус-толору мустубуттар.
Хаһан эрэ, ханна эрэ истибит куолаһым – сыанаттан сахалыы тойук кутуллар. Оо, бу Александра Артемьева эбит! 70-с сыллардаахха СГУ ИФФ нуучча салаатын устудьуона, оччолорго Шура Яковлева маҥнайгы куурустар кэнсиэрдэригэр сахалыы тойугу толорон, оһуохайдаан-эһиэхэйдээн барыбытын сөхтөрбүтэ. Ситинник кини университеты бүтэриэр диэри “Сэргэлээх уоттара” ансаамбыл биир тутаах киһитэ буолбута, ансаамбылы кытта сири-сибиири бараабыта…
Кэнсиэри ыытааччы Алексей Константинов аны сыанаҕа ол кэмнэрдээҕи конферансьелары, “Сэргэлээх уоттара” ансаамбыл кэнсиэрдэрин солбуллубат ыытааччыларын – СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитин, суруналыыстыка эйгэтигэр Саха Өрөспүүбүлүкэтин судаарыстыбаннай бириэмийэтин лауреатын, Горнай улууһун “Үлэ күүһэ” хаһыатын кылаабынай эрэдээктэрин Василий Алексеевы уонна СӨ үөрэҕириитин үтүөлээх үлэһитин, ЮНЕСКО Саха сиринээҕи хамыыһыйатын сэкирэтээрин Елизавета Сидорованы ыҥырар. Мантан ыла кэнсиэри, уруккуну-хойуккуну санатан, үөрдэн-көтүтэн, кинилэр иилээн-саҕалаан ыыталлар.
Университекка “Сэргэлээх уоттара” диэн устудьуоннар ансаамбылларын аан маҥнай историко-филологическай факультет – ИФФ хомусчут-уолаттара ааттаабыттара дэһэллэр. Дьэ онон, сыанаҕа биир бастакынан хомусчуттар тахсаллар – филологическай наука дуоктара, профессор, РФ уонна СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ Иван Алексеев-Хомус Уйбаан уонна экономическай наука дуоктара, СӨ норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ, “За служение Отечеству” уордьан 2-3 истиэпэнин кавалера Александр Пахомов. Кинилэр – виртуоз-хомусчуттар, Бүтүн Сойуустааҕы уус-уран самодеятельность I бэстибээлин лауреаттара, ыччаттарАан дойдутааҕы 12-с бэстибээллэрин дипломаннара. Ытыспыт ымыыта — хомус алыптаах дорҕооно, дьэ чахчы даҕаны, саха киһитин сүрэҕин-быарын ортотунан киирэр, дууһатын кылын таарыйар, диэн сөпкө да этэн эрдэхтэрэ…
“Бухарскай” үҥкүүнэн доҕотторун ансаамбыл биир бастыҥ үҥкүүһүтэ, билигин СӨ үөрэҕириитин уонна тыатын хаһаайыстыбатын туйгуна Зоя Сорокоумова эҕэрдэлээтэ. Оттон билигин РФ уопсай үөрэхтээһинин бочуоттаах үлэһитэ, Учууталлар учууталлара Марианна Борисова “Суун сибэкки сиигинэн” диэн ырыатын күүстээх, кэрэ куолаһынан ыллаан доллоһуппутугар, Сахабыт сирин хатыламмат кыраһыабай айылҕата көстөн, арылыннар-арыллан киирэн барар.
“Сэргэлээх уоттара” ансаамбыл уолаттара уонна кыргыттара үөрэхтэрин бүтэрэн, өрөспүүбүлүкэ араас муннуктарынан, норуот хаһаайыстыбатын араас хайысхаларынан бары үлэлии-хамсыы тарҕасталлар даҕаны, олоххо, уопсастыбаннай үлэҕэ көхтөрүн кыратык да намтаппакка, талааннарын-дьоҕурдарын өссө сайыннаран, баччаҕа кэллэхтэрэ. Ол туоһутунан бу бүгүҥҥү кэнсиэр буолар. Билигин ансаамбыл чилиэннэрэ бука бары бэйэлэрин эйгэлэригэр туйгун, үтүөлээх үлэһиттэр, идэлэрин толору баһылаабыт эмчиттэр, учууталлар, тутааччылар, айар үлэһиттэр, наука чыпчаалларыгар дабайбыт, култуураҕа, искусствоҕа ситиһиилэммит, саҥа көлүөнэҕэ холобур буолар чаҕылхай дьоннор.
Ити курдук, СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ, СӨ үөрэхтээһинин, тэлэбиидэнньэтин уонна араадьыйатын туйгуна, Арассыыйа суруналыыстарын сойууһун чилиэнэ Лена Керемясова толоруутугар, 70-80-с сыллардааҕы ыччат үксэ өйдүүр-саныыр мелодистара Иван Сорокоумов “Бу тыллар буолбатах — кубалар” иэйиилээх ырыатын, көрөөччү махтана, ытыс таһына көрүстэ. Оттон Саргылаана Соломонова дьүөгэтиниин Зоя Тимофеевалыын “Птица счастья” (Добронравов, Пахмутова) көлүөнэлэр таптыыр ырыаларын толорууларын дьон тэҥҥэ ыллаһа олордо.
70-80-с сыллардааҕы устудьуон ыччат кумирдара – СӨ норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ Александр Ядреев, СӨ үөрэҕириитин туйгуна, Учууталлар учууталлара Федор Шарин уонна СӨ үтүөлээх тутааччылара Василий Капитонов, Иван Егоров, СӨ үтүөлээх артыыһа Сергей Попов ырыаларын-тойуктарын дуоһуйа истэн, эдэр сааспытын эргилиннэрэн ыллыбыт. Оннук этэ дии — “Устудьуон доҕорум, эйигин сөҕөбүн – үөрэххиттэн быыс булан күүтэргин…”. Устудьуоннуу сылдьан ыал буолбут Галина, Федор Шариннар дьиэ кэргэттэрин аҕа баһылыга, информатика учуутала Федор Шарин “Доҕорбор” (Г.Бечеряков) ырыатын, куруутун да буоларын курдук, ураты иэйиилээхтик, истиҥник толорон, көрөөччүлэрин үөртэ. Эмиэ ол сылларга курдук, ансаамбыл чилиэнэ, билигин СӨ үөрэҕириитин үтүөлээх үлэһитэ Александр Кириллин “Күөх солко былааттаах кыргыттар” (А.Алексеев) ырыатынан, ансаамбыл биир бастыҥ үҥкүүһүтэ, билигин СӨ социальнай сулууспатын туйгуна, Майа, Хаптаҕай нэһилиэктэрин бочуоттаах олохтооҕо Ирина Захарова “Узбекскай” үҥкүүтүнэн үөлээннээхтэрин сөхтөрдүлэр.
“Олох суола” диэн соло-эҕэрдэтин РФ Бэрэсидьиэнэ В.Путин “Любовь и верность” уонна СӨ “Гражданскай килбиэн” бэлиэлэрин хаһаайына Владимир Аммосов тиэртэ.
Биһиги көлүөнэ ВИА – вокальнай инструментальнай ансаамбыллар тыыннаах доҕуһуолларынан СГУ-га үҥкүүгэ сылдьан бөҕөтө буоллаҕа.
Онно бастакы хараҥаччынан, биллэн турар, “Сэргэлээх уоттара” ВИА буолбута. Бу ансаамбылы төрүттэспит, билигин СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ, талааннаах мусукаан Александр Спиридонов, СӨ үөрэҕириитин туйгуна Егор Третьяков, ансаамбыл солистката СӨ үөрэҕириитин үтүөлээх үлэһитэ Евгения Андросова “Мой адрес – Советский Союз”, о.д.а. таптыыр ырыаларбытын бэлэхтээтилэр.
“Сэргэлээх уоттарыгар” араас сылларга көҕүлээччи, солист, мусукаан быһыытынан ытыктабылы, тапталы ылбыт талааннаах дьоммутун Виталий Андросовы, Николай Тулааһынабы, уо.д.а. бүгүн ахтан-санаан ылар хайаан даҕаны наада.
Бастакы уонна онтон кэлэр көлүөнэ солистар, үҥкүүһүттэр, мусукааннар Егор Кампеев, Дмитрий Михайлов, Анатолий Чычахов, Филипп Давыдов, Семен Литвинцев, Лия Филиппова, Шура Элякова уонна Светлана Дордина, Галина Михайлова, Василий Посельскай, Нина Золотарева, Владимир Ядреев, Александр, Афанасий Пестеревтар, Саша Егоров, Зина Софронова, Борис Бубякин, Капитолина Алексеева, туруорааччы-хореограф Надежда Попова, оччотооҕу студпрофком салайааччыта Платон Брызгалов уонна университет преподавателлэрин ааттара бүгүн истиҥ махталынан ааттаныахтарын-ааттаннылар.
Бүгүн “Сэргэлээх уоттара” ансаамбыл үбүлүөйүнэн аныгы көлүөнэ устудьуоннар “Сэргэлээх сулустара” (“Тоҕо “Сэргэлээх уоттара” буолбатылар?!” — хас да киһи саҥа аллайбытын иһиттим) ансаамбыллара (сал. саха норуодунай артыыһа А.Егоров) аҕа көлүөнэҕэ эҕэрдэ ырыатын-үҥкүүтүн илдьэ кэлбит. Утум-ситим салҕанар диибит.
Дьон санаата
Александра АРТЕМЬЕВА, СӨ үтүөлээх учуутала, Амма улууһун бочуоттаах олохтооҕо:
—Мин “Сэргэлээх уоттара” ансаамбылга сылдьыым олоххо көхтөөх буолуубар, ырыаны-тойугу олоҕум аргыһа оҥостуубар олук уурбута. Оскуолаҕа үлэлии сылдьан оҕолору олоҥхоҕо уһуйбутум. Устин Нохсоороп “Сылгы Уола Дыырай Бэргэн” олоҥхотун туруорбуппут. Мин сүрүннээн уолаттары дьарыктаан кэллим. Билигин бочуоттаах сынньалаҥҥа тахсан, сөбүлүүр дьарыкпын умнубаппын. Амма дьахталларын “Күөгэйээнэ” ансаамбылларын салайабын. Араас куонкурустарга, бэстибээллэргэ ситиһиилээхтик кыттабыт. Бэйэм Сунтаар Күүкэйиттэн төрүттээхпин. Аммаҕа кийиит буолан кэлбитим 42-с сылыгар барда. Үс оҕолоохпун, сиэннэрдээхпин. Бүгүн олус үчүгэй, истиҥ көрсүһүү буолла.
Иннокентий СЫРОВАТСКАЙ, СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ, Күлүмнүүр аатынан Судаарыстыбаннай бириэмийэ бастакы лауреата, СӨ бэчээтин туйгуна, Уус Алдан улууһун бочуоттаах олохтооҕо:
—1964 сыллаахха университет устудьуона буолбутум. Ол кэмҥэ Иван Алексеев салайааччылаах хомусчуттар ансаамбыллара баара. Хомусчуттары кытта аан бастаан бэстибээлгэ кыттыбытым. 1964-69 сылларга биһиги историко-филологическай факультеппыт СГУ-га уус-уран самодеятельноһы көрүүгэ мэлдьи I миэстэ буолара. Үҥкүүһүттэрбит Варя Сивцева, Оля Шапошникова, Люба Новгородова, Володя Ядреев, Николай, Семен Литвинцевтар, о.д.а. ансаамбылы сүрүннүүллэрэ. “Сэргэлээх уоттара” диэн ааты 1969 сыллаахха Туваҕа бэстибээлгэ бараары сылдьан, ансаамбылбыт хайаан даҕаны ааттаах буолуохтаах диэн, бары сүбэлэһэн ылыммыппыт. Оччолорго мин университет кылаабынай худуоһунньуга этим. Онон, “Сэргэлээх уоттара” диэн афишаны аан бастаан мин суруйбутум. Ол үтүө кэмнэри хаһан даҕаны умнубаппын.
Варвара СЫРОВАТСКАЯ-РУМЯНЦЕВА, РФ уонна СӨ үтүөлээх бырааһа, Уус Алдан улууһун бочуоттаах олохтооҕо:
—Мин 1968 сыллаахха СГУ-га медфакка үөрэнэ киирбитим. Бу Иннокентийдаах 1969-70-с сылларга үөрэхтэрин бүтэрбиттэрэ. Биһиги уус-уран самодеятельноска улаханнык миэстэлэспэт этибит. Онон, хайаан даҕаны тугунан эмэ инники тахсыахпытын наада диэн сүбэлэһэн баран, устудьуоннар тутар этэрээттэрин тэринэн, Уус Алдан Майаҕаһыгар үлэлии барбыппыт. Этэрээппитигэр Виталий Андросов баара. Арай биирдэ кини, “Оҕолоор, мин муусукалаахпын”, —диэн баяҥҥа оонньоон иһитиннэрдэ. Ол муусуканы олус сөбүлээн, биһиги “Кэнчээри” диэн балет туруоран кэлбиппит. Виталий Тимофеевич аатырар “Туундара” ырыатын эмиэ ити Майаҕаска стройэтэрээккэ сылдьан суруйбута. Ити сыл биһиги, дьэ, I миэстэ буолары ситиспиппит уонна өр сыл иннибитигэр кими даҕаны киллэрбэтэхпит. “Сэргэлээх уоттара” ансаамбылы кытта элбэхтик даҕаны гостуруоллуур этибит! Саныырга наһаа үчүгэй!
ххх
Өрөспүүбүлүкэ араас улуустарыттан мустубут Сэргэлээх араас көлүөнэ сэргэх ыччата «Сэргэлээх уоттара» ансаамбыл тула түмсэн, эдэр саастарын эргилиннэрэн ыллылар, ыллаатылар-туойдулар, үҥкүүлээтилэр, инникилэрин торумнаатылар. Университет профессорскай-преподавательскэй састааба, студпрофком мэлдьи өйүүр буоланнар, кэрэни киэҥ эйгэҕэ таһаарар аналлаах ансаамбыл үйэ аҥаарын устата бу курдук олоххо көхтөөх ыччаты иитэн таһааран, билигин кинилэр норуот хаһаайыстыбатын араас салааларыгар ситиһиилээхтик үлэлии-хамсыы сылдьаллар, талааннарын сайыннараллар.
«Сэргэлээх уоттара» эдэр устудьуон ыччаты, саҥаттан-саҥа көлүөнэни бэйэтигэр мэлдьи ыҥыра, угуйа туруо. Олох салҕанар.
Татьяна МАРКОВА.
Ааптар уонна Иван АЛЕКСЕЕВ хаартыскаҕа түһэриилэрэ.