Амма улууһун Эмис нэһилиэгэ киэҥ, дириҥ устуоруйалаах. Билигин нэһилиэк баһылыгынан Прокопий Бубякин үлэлиир. Биһиги Прокопийдыын «Эдэр саас» хаһыат эрэдээктэрэ эрдэҕинэ бииргэ үлэлээбиппит. Оччолорго кини бэйэтин эдэр сааһыгар холооно суох дьаһаллаах, ыччаты, дьону түмэр талааннаах, туохтан да иҥнэн-толлон турбат хорсун майгылаах буолан биһиэхэ холобур буолара. Үгүс командировкаларга, айаннарга бииргэ сылдьан, алтыһан, үлэлээн кэлбит биир идэлээх доҕорбун, билигин Эмис нэһилиэгин баһылыгын кытта уруккуну-хойуккуну ахтан, олох-дьаһах туһунан ирэ-хоро кэпсэттибит.
ХАҺЫАТ ҮЛЭҺИТЭ — НЭҺИЛИЭК БАҺЫЛЫГА
— Прокопий, эн өр сылларга бырабыыталыстыба хаһыатыгар үлэлээбит киһи, төрөөбүт дойдугар нэһилиэк баһылыга буолан, тыа сирин, олоҕун-дьаһаҕын билигин иһиттэн олорон көрөргөр-истэргэр хайдаҕый?
— Өр сылларга өрөспүүбүлүкэ хаһыатыгар үлэлээн баран былырыын дойдубар, Амма улууһун Эмис нэһилиэгэр быыбарга тураммын эргиллэн кэллим. Үөрэхпин бүтэрээт икки сыл “Ил Түмэн” хаһыакка үлэлээбитим. Онтон “Эдэр саас” хаһыакка, “Саха сирэ” хаһыат иһигэр араас салааларга көһө сылдьан үлэлээбитим. 2007-2014 сылларга “Эдэр саас” хаһыакка эрэдээктэрдээбитим. Бу мин олохпор саамай таһымнаахтык үлэлээбит кэрдиис кэмим диибин. Киһи быһыытынан сайдар, элбэххэ үөрэнэр, саҥа бырайыактары арыйар кыахтаах эбиппин диэн бэйэбэр итэҕэл, эрэл үөскээн киэҥник, далааһыннаахтык үлэлээбитим. Манна барытыгар “Саха сирэ” хаһыат оччотооҕу салалтатыгар, Наталья Ивановна Харлампьеваҕа, Иван Иванович Ксенофонтовка уонна бу кэмҥэ бииргэ үлэлээбит дьоммор күүс-көмө, сүбэ-ама буолбуттарыгар махтанабын, истиҥник саныыбын. “Эдэр саастан” салгыы үүнэммин, Чокуур Николаевич Гаврильев саҕана сүрүн эрэдээктэри солбуйааччынан түөрт сыл үлэлээбитим. Онтон Егор Афанасьевич Борисов анааһынынан “Саха сирэ” хаһыакка сүрүн эрэдээктэринэн үлэлээбитим. Бу салайааччы быһыытынан үүммүт, буспут-хаппыт сылларым буолаллар. Онтон Уус Алдан улууһун түмүллүбүт мусуойдарыгар ананан, идэлэригэр сүрдээх бэриниилээх дьону кытта үлэлээбитим. Бу үлэлии сылдьан нэһилиэгим олохтоохторун ыҥырыыларын ылынаммын, 2020 с. Эмис нэһилиэгин баһылыгын быыбарыгар кыайаммын, үлэлии сылдьабын. Биир сыл устата элбэххэ үөрэнним. Бу дуоһунаска бастакы турунуум буолбатах. 2005 сыллаахха бэйэбин холонон көрбүтүм, онно үһүс миэстэ буолбутум. Оччолорго 24 саастаах этим. Сүрдээх эдэр, уолҕамчы кэмнэрбэр дойдубар эргиллэр баҕа санааттан туруммут эбиппин. Оруобуна 15 сыл буолан баран иккистээн турбутум. Өрөспүүбүлүкэ таһымыгар үлэлээбит уопутум сүрдээҕин туһалыыр.
— Тыа сирин олоҕун, сүрүн кыһалҕаларын суруналыыс хараҕынан командировкаларга сылдьан көрдөҕүҥ. Санааҕын үллэстиэҥ дуо?
— Өрөспүүбүлүкэҕэ 425 нэһилиэк баар эбит буоллаҕына, быһа холоон 300 нэһилиэккэ сылдьыбытым. Тус бэйэм хаһыаты сурута да сылдьан, бырабыыталыстыба отчуоттарыгар даҕаны хотугу улуустары массыынанан, сөмөлүөтүнэн, буранынан барытын кэрийбитим. Онон Саха сирин нэһилиэгэ диэн уопсай көрүүлээхпин. Мин өйбөр нэһилиэк хайдах олоруохтааҕый диэн өйдөбүл баар. Мөлтөхтүк да, үчүгэйдик да олорор нэһилиэктэри билэбин. Онон дьон маннык олорор диэн билэр буоллахха, киһи үлэлииригэр судургу буолар.
«БЫРАЙЫАКТАРЫ ТЭРИЙИИТТЭН КИҺИ САЙДАР»
— Эн “Саха ыччатын – бырамыысыланнаска”, “От-шоу”, “Саха ыччатын – тыа сиригэр” диэн бырайыактардаах этиҥ. Ити бырайыактар тустарынан тус санааҥ.
— Этэн аһарбытым курдук, «Эдэр сааска” үлэлии сылдьан ити өрөспүүбүлүкэ таһымнаах бырайыактары толкуйдаабытым. Киһи түмсэн, сүбэлэһэн элбэҕи кыайар. Ол курдук, “Эдэр саас” үлэһиттэрэ, ону таһынан, “ Мин — инженербин” диэн тэрилтэ көхтөөх чилиэннэрэ Аян Уваров, Павел Ксенофонтов уонна Владимир Аммосов буолан төрүттээбит бырайыакпыт буолар. Киһи үчүгэйи оҥорорго кыһаллар буоллаҕына, туох барыта табыллар эбит диэн өй миэхэ онно киирбитэ. Өрөспүүбүлүкэ баһылыгар, АЛРОСА салайааччыларыгар, министиэристибэлэргэ суруйар этибит. Ким да аккаастаабатаҕа, бары өйөөбүттэрэ. Бу бырайыак сүрдээх киэҥ биһирэбили ылбыта уонна туһалааҕа көстүбүтэ.
Оттон “От шоу” диэн тэрээһини 2008 сыллаахха тэрийбиппит. Сахалар буоларбыт быһыытынан, төрүт үгэспитин умнуо суохтаахпыт диэн өйдөбүлтэн бу идиэйэ киирбитэ. Уопсайынан, маннык бырайыактары тэрийэн үлэлэтии киһини сайыннарар, үлэни сатаан тэрийэргэ иитэр. Кэлин санаан көрдөххө, нэһилиэк олоҕо эмиэ барыта бырайыак эбит. Муоста тутуута, уоту холбооһун, суол оҥоһуута о.д.а.
НЭҺИЛИЭК ОЛОҔО
— Кытаанах бөҕү хомуйуу (ТКО) сокуона эһиги нэһилиэккэ хайдах үлэлиирий?
— Ити сүрүн боломуочуйабыт буолар. Биһиэхэ «Дьаргыл» диэн сыбаалкалаахпыт. Борокуратуура ирдэбилин быһыытынан нуормаҕа сөп түбэһиннэрэн үлэлии сылдьабыт. Ол курдук, күрүөлээн эрэбит, шлагбаум туруоруохтаахпыт. Сыбаалканы кэмиттэн кэмигэр бульдозер аҕалан астарабыт, ыраастыыбыт. Бөх харайыытыгар бөһүөлэк иһигэр анал контейнердар, баахтар баар буолуохтаахтар, бу кыайтарара ыраах соҕус. Нэһилиэккэ кэлин сайдыы бардаҕына, биэс, уон сылынан нэһилиэктэр куорат курдук олоруохтаахпыт. Нэһилиэккэ толору хааччыллыы киириэхтээх. Биһиги ол туһугар үлэ ыытабыт.
— Тыа хаһаайыстыбатын туруга хайдаҕый?
— Нэһилиэкпитигэр уопсайа 900-тэн тахса ынах, 800-тэн тахса сылгы баар. Улууска саамай киэҥ сиринэн биһиги тайаан сытабыт, ходуһаларбытын оттоон, сүөһүнү-сылгыны иитэбит. Нэһилиэк дьоно дохуоттаах буолалларын туһугар үлэлэһэбин, ол курдук, былырыыҥҥыттан «Эмис ас” диэн брендпитин олоххо киллэрэн саҕалаабыппыт. Былырыын “Эмис ас” нөҥүө нэһилиэк сэттэ хаһаайыстыбата үгүөрү үп киллэрбитэ. Ону сэргэ, улууска биир саамай муҥхалыыр нэһилиэгинэн биллэбит. Онон собо атыылаан, дохуот киллэринэбит. Уопсайынан, Эмис сирэ-уота, баайа барыта олохтоохторугар туһалыахтаах диэн өйдөбүллээхпин. Онно усулуобуйаны биһиги тэрийиэхтээхпит.
— Нэһилиэк ахсын буойуналары ирдээн эрэллэр.
— Саҥа сокуон быһыытынан, киһи былыргылыы сүөһүтүн олбуоругар астаабат. Уустук сокуон. Сокуону ылынан баран ону олоххо киллэрии эмиэ туспа үлэ буолар. Билиҥҥи туругунан, ити кыаллыбат дьыала. Биһиэхэ чааһынай буойуна аһыллыахтаах гынан баран, эмиэ тохтоон турар. Амма ТХПК “Табалаах” буойуната баар. Ол биһиги нэһилиэкпититтэн сүрдээх ыраах сир буолар, онон билиҥҥитэ былыргылыы сыа-сым курдук тутан идэһэбитин астыы олоробут. Алаас сиргэ олорор буоламмыт, биһиги идэһэбитин куораттар элбэҕи сакаастыыллар. Нэһилиэкпит аата сүрдээх үчүгэй. Оҕо эрдэххэ, оҕолор сүрдээҕин кыбыстар буолаллара, «эмис, суон» диэн өйдөбүлтэн күлэллэрэ. Кэлин толкуйдаан көрдөххө, наһаа үчүгэй аат буолар. Эмис – баай-байылыат диэн суолталаах. Дьүдьэх, ырыган буолбатах. Эппит, балыкпыт барыта эмис.
— Нэһилиэккэ ыччат олохсуйуута хайдаҕый, үлэ-хамнас, тутуу туруга.
— Мин нэһилиэккэ ыччат кэлэрин хааччыйа сатыыбын. Ыччаты өйүүбүн. Норуот кэскилэ – ыччатыгар диэн санааны тутуһабын. Нэһилиэкпит үчүгэй географическэй балаһыанньалаах. Куораттан да, Амматтан да чугас. Суотабай сибээс үс оператора үлэлиир. Кэнники биэс сылга нэһилиэккэ уопсайа уонча эдэр ыал дьиэ туттан киирдэ.
Салгыы даҕаны ыччат олохсуйар былаана баар. Суол-иис баар буоллаҕына, сайдыы кэлэр. Нэһилиэкпитигэр икки тутуу бара турар. 2013 cылтан “Үтүө дьыала” бырагырааманан мин иннибинэ үлэлээбит баһылык Илья Ильич Пестерев саҕалаабыт эбийиэгэ баар. Элбэх өҥөнү оҥорор култуура дьиэтэ, 720 кв м иэннээх. Кыра, дьоҕус хочуолунайа тутулла турар. Манна куорпус тутан, ититиитин киллэрээри сылдьабыт. Маны таһынан, “Хаарбах дьиэттэн көһөрүү” бырагыраама чэрчитинэн биэс кыбартыыралаах дьиэ тутулла сылдьар. “М-строй” диэн тэрилтэ бэдэрээтчит быһыытынан үлэлиир.
Баһылык үлэтэ сүрдээх ыарахан эрээри, интэриэһинэй. Өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн көрдөххө, эдэр баһылык элбэх. Аммаҕа 14 нэһилиэк баарыттан тоҕус нэһилиэккэ – Өнньүөскэ, Болугурга, Чакырга, Покровкаҕа, Алтаҥҥа, Эмискэ, Чапчылҕаҥҥа, Бөтүҥҥэ, Соморсуҥҥа эдэр баһылыктар үлэлии олоробут. Бары ыкса билсэбит. Өйөһөбүт, сүбэлэһэбит. Улууспут баһылыга Николай Архипов нэһилиэктэр баһылыктарын түмэр, үлэлиирбитигэр үчүгэй усулуобуйаны тэрийэр, онон киниэхэ махтанабын.
Ульяна Захарова, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru