Сардаана Осипованы кытта Эмиэрикэҕэ сырыттаҕына кэпсэттим. Кини Огайо штатыгар Колумбус куоракка аан дойдуга аатырбыт “Arnold Classic” диэн Арнольд Шварценеггер тэрийиитинэн сыл аайы ыытыллар улахан күрэхтэһиигэ — мас тардыһыытыгар кыттан чөмпүйүөннээтэ.
Бу хас да сыллааҕыта сэһэргэспит сэмэй, нарын кыыһым спортсмен бэрдэ буола үүнэн-сайдан тахсыбытын, аан дойду ааттаахтарын кытары тэҥҥэ күрэстэһэрин истэн, билэн улаханнык сөхтүм, үөрдүм. Итиэннэ аан дойду ааттаахтарын түмэр далааһыннаах түһүлгэҕэ чөмпүйүөн курун Саха сиригэр, Арассыыйаҕа бастакынан ылбытынан эҕэрдэлээн туран, ааҕааччыларга билиһиннэрэргэ быһаарынным.
Тэтэгэркээн сибэккичээн
Быһый атахтаах сүүрүүк, тустуук, мадьыны Сардаана хантан силис тардан үүнэн-сайдан тахсыбытый?
— Намҥа Хараап (Граф) биэрэгэр төрөөбүтүм. Сэттэ оҕоттон иккиспин. Ыал улахан кыыһа буоламмын оҕо көрүүтүгэр, дьиэ ис-тас үлэтигэр барытыгар түсүһэрим. Быыспар уолаттары кытары тэҥҥэ балыктаан, футболлаан, сүүрэн күннүүрүм.
Мэник да буолларбын, төрдүскэ үөрэнэ сылдьан, кырасаабыссалар улуустааҕы куонкурустарыгар кыттыбытым. Ийэм, учууталларым намчытык туттан-хаптан хаамарга такайыы бөҕө буолбуттара. Онно кыһаллан-мүһэллэн үөрэнэммин, 10 иһигэр киирэн, үөрбүтүм да этэ. Кэлин, 2016 сыллаахха, сөбүлэһэн кэбиһэммин, Дьокуускайга фитнес-бикинигэ кыттыбытым. Дьиҥэр, бу күрэс туһунан туох да улахан өйдөбүлэ суох этим. Эгэ, онно анаан кэтэр купальнигым хантан кэлиэй?! Бэл, хайдах туттары-хаптары сыанаҕа киирээри туран ыйыталаһааччы буолбутум. Күрэхтэһиигэ киириэхпиттэн бука барытыгар эдьиийим Алла Борисова көмөлөспүтэ, өйөөбүтэ. Онон киниэхэ, төрөппүттэрбэр, дьиэ кэргэммэр, бары урууларбар-аймахтарбар махталым муҥура суох.
Режиссер Сардаана
Спорду өрө туппут кыыс тоҕо култуураны талбытай?
— Физкултуура учуутала, режиссер уонна артыыс буолуохпун баҕарар этим. Үөрэххэ туттарсарбар эксээмэннэрэ биир күҥҥэ туруоруллубут буоланнар, култуура кэллиэһин талбытым. Артыыс буолаарыбын. Наһаа үчүгэй преподавателлэргэ: М.Н.Степановка, С.Н.Федороваҕа, П.Н.Баснаевка, М.М.Михайловаҕа, Г.И.Карасеваҕа үөрэммитим. Кэллиэспин кыһыл дипломунан бүтэрбитим. Идэбин олус сөбүлээбитим.
Режиссертан — спорка
— Үөрэхпин бүтэрээт, кэргэним дойдутугар Тааттаҕа, Ытык Күөлгэ, тиийбитим. Идэбинэн миэстэ суох буолан, “Березка” оҕо саадыгар үлэлээбитим. Оҕолорго остуоруйалары туруорарым, араас тэрээиннэри ыытарбыт. Кэлин, оҕолонон олорбутум. Ол кэнниттэн салгыы улуустааҕы баһаарынай чааска үлэлии киирбитим. Спордунан үлүһүйэн дьарыктаммытым, күрэхтэһиилэргэ кыттарым элбээн барбыта.
Спорт холбообут ыала
Осиповтар — спорду өрө туппут ыал. Аҕалара – сүүрүүк, ийэлэрэ—мадьыны, уолчааннара—тустуук. Күрэхтэһиигэ, спортсаалаҕа эрчиллиигэ оҕолорун илдьэ сылдьаллар.
— Биһигини спорт холбообута. 2007 сыллаахха, оскуолаҕа үөрэнэ сылдьан, Майаҕа өрөспүүбүлүкэтээҕи “Нация кроһугар” күрэхтэһиигэ кыттыбытым. Онно сылдьан Таатта уолугар хараҕым хатаммыта. Сүүрэригэр киниэхэ “ыалдьан” бөҕө буолбутум. Онтум эрчим биэрдэ быһыылаах, арай, уолум икки киһини ситэн ааста. Мин үөрүү бөҕө. Ол кэнниттэн, кини — билсэ кэлбитэ. Игорь элбэх саҥата суох, киэҥ көҕүстээх, толкуйдаах, мындыр. Сүрэхпитинэн сөбүлэһэн, харахпытынан хайҕаһан 2010 сыллаахха холбоспуппут. Билигин уолбутун, Дарханы, спортсаалаҕа, күрэхтэһиигэ куруук илдьэ сылдьабыт.
Осиповтар дьиэ кэргэн билигин Дьокуускай олохтоохторо. Игорь – РФ ЫБММ Саха сиринээҕи салаатын Дьокуускай куорат 5 №-дээх чааһыгар үлэлиир. Сардаана – “СӨ баһаары сэрэтэр сулууспа” иниспиэктэрэ.
Спортсмен ийэ
Сибэкки ааттаах кэрэ кыыс сүүрэрин, баскетболлуурун сэргэ, эр дьон үлүһүйэн дьарыктанар национальнай спорт көрүҥнэринэн, армрестлинынан дьарыктанар, футболлуур. Хаартыскаҕа массыына соһон иһэрин көрөҕүт.
Быһый атах
Оскуолаҕа, устудьуоннуу да сылдьан бары дистанцияларга сүүрэрин Сардаана олус сөбүлүүр эбит. Бэйэтэ кэпсээбитинэн, ордук, 3 уонна 5 биэрэстэ сүүрүүгэ табыллар эбит. Ити дистанцияларга өрөспүүбүлүкэҕэ хаста да бастаабыт уонна бириистээх миэстэлэри ылаттаабыа. “Нация кроһун” сэттэ төгүллээх чөмпүйүөнэ.
Тустуу
—Тустууну, дьиҥэр, уруккуттан наһаа сэҥээрэр этим. Оҕолонон баран тустуунан дьарыктаныахпын баҕарарбын кэргэммэр эппитим. Утарбатаҕа. Толкуйдаан саҥата суох олорбохтуу түһэн баран: «Киһи баҕатын хааччахтыыр сатамньыта суох. Боруобаланан көр», — диэбитэ. Бастаан саҕалыырбар миигин ким да дьарыктыан баҕарбат этэ. Сатаабатым, билбэтим-көрбөтүм да элбэҕэ. Хайа уонна кыргыттар оҕо эрдэхтэриттэн дьарыктанар буоллахтара. Оттон мин ийэ буолан баран, тустаары өрө көрөн турбутум, баҕар, син олуона курдук эбитэ буолуо.
Дьэ онон, Сардаана Ытык Күөлгэ ДЮСШ-ҕа тиийэн дьарыктанар буолбут. Биирдэ, арааһа, туох эрэ сыһыаннааҕын бэлиэтии көрдөҕө, РФ көҥүл тустууга тириэньэрэ Валерий Керемясов күрэхтэһии кэнниттэн, “Триумфка” дьарыктанарыгар сүбэлээбит. Онтон кыыспыт спортка суола арыллан, 2014 сыллаахха греко-римскэй тустууга ССРС үтүөлээх маастара Александр Завьялов Красноярскайга ыҥырбыт. Инньэ гынан, Сардаана онно сэттэ ый устатыгар Д.Г.Миндиашили аатынан Тустуу академиятыгар дьарыктаммыт. Ол кэмҥэ иккитэ Россия чөмпүйэнээтигэр кыттыбыт. Онтон кэлэн баран, үлэтигэр тахсар буолан, салгыы Красноярскайга дьарыктана барартан тохтууругар тиийбит. Эрчиллиитин эмиэ Тааттатааҕы ДЮСШ-ҕа салҕаабыт.
Мадьыны Сардаана
Тренер Петр Стрекаловскай 2015 сыллаахха Сардаананы өрөспүүбүлүкэтээҕи мас-рестлинг Кубогар күрэхтэһиигэ кытыннарбыт. Сардаана тылын биэрбит буолан, икки эрэ күн дьарыктанаат, күрэхтэспит уонна биир эрэ кыыска хотторбут. Оччону көрөн: “Мас тардыстаххына табыллар”, — диэн буолбут. Ол эрээри, мас тардыһыытынан 2016 сылтан дьарыктаммыт.
Түмүгэр, өрөспүүбүлүкэ чөмпүйэнээтигэр 2-с миэстэ буолан, Арассыыйа түһүлгэтигэр кыттар. Ити кэмҥэ, үлэтинэн спорка сүүмэрдэммит хамаандатынан Уһук Илиҥҥэ буолуохтаах күрэскэ бэлэмнэнэр, полигоҥҥа сылдьар. Онон Арассыыйа чөмпүйэнээтигэр бэлэмнэнэр бириэмэ көстүбэтэх эрээри, Сардаана 2-с миэстэни ылан, бар дьонун улаханнык үөрдүбүт. Арассыыйа сүүмэрдэммит хамаандатыгар киллэриллибит, Европа түһүлгэтигэр путевка туппут. Намнар кыыстарын кыайыытын, ситиһиитин кэтээн көрө сылдьар, киэн туттар буоланнар, улахан күрэскэ барыан иннинэ мас тардыһыыга Аан дойду, Европа чөмпүйүөнүгэр Анатолий Гладковка дьарыктанарыгар сүбэлээбиттэр. Сардаана оччолорго Тааттаҕа олорор буолан, Гладковтан икки нэдиэлэ устатыгар төлөпүөнүнэн сүбэ-ама ылан дьарыктаммыт. Итиэннэ Грузияҕа Батуми куоракка тиийэн 55 киилэҕэ чөмпүйүөннээн, Арассыыйаҕа бастакынан кыһыл көмүс мэтээли аҕалбыт.
Ситиһиилээх уонна кэскиллээх спортсмены ханна баҕарар бэлиэтии көрөллөр. Онон Сардаана билигин РФ ЫБММ Саха сиринээҕи салаатын, Россия мас-рестлиҥҥэ, СӨ Армлифтиҥҥэ сүүмэрдиир хамаандаларын чилиэнэ.
“Arnold Classic” чөмпүйүөнэ
Сардаанаттан бу күрэхтэһии туһунан ыйыталастым.
— Бу күрэхтэһии 1988 сылтан тэриллибит. Мин былырыыҥҥыттан турунан-турунан, АХШ мас-рестлинг Федерациятыгар сибээстэһэммин, ыҥырыы сурук туппутум. Эмиэрикэҕэ баран кыттарбар миигин “Копиртехсервис” (дириэктэр Александр Никифоров) өйөөтө. Онон кинилэргэ улахан махтал.
Арассыыйаттан иккиэ буолан кытынныбыт. Новосибирскайтан Антон Дементьев иккис төгүлүн кэлэн күрэхтэстэ. Быйыл боруонсаны ылла. Мин бэйэм ыйааһыммар, дьахталларга, чөмпүйүөннээтим. Бастакы күн Бренд Николены (АХШ), Фанни Ребеки Варгуһу (Венгрия) 2:0 кыайталаатым. Иккис күн Мэгон Уай уонна Сароа Шиер (АХШ) диэн спортсменкалары кытары киирсэн, кыайан, үөрүү бөҕө буоллум.
— Сардаана, улахан эҕэрдэ. Бу курдук кыайыы көтөллөнөн Сахаҥ сирин аар-саарга ааттата тур!
Сардаана БАСНАЕВА, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru