Саха АССР үтүөлээх бырааһа, уруккута Мэҥэ Хаҥалас оройуонунааҕы балыыһа кылаабынай бырааһа Николай Гаврильевич Кычкин ахсынньы 21 күнүгэр 80 сааһын туолла.
Бөртөлүөтүнэн көтөн иһэн саахалга түбэспиттэрин уонна атын киһи олоҕун быыһаабытын туһунан; дэриэбинэ медпуунугар сүрэххэ аһаҕас эпэрээссийэ оҥорбутун; нейрохируру, проктологы, гинекологы, онкологы солбуйбутун о.д.а. үлэтин түгэннэрин туһунан кэпсэттибит. Уопсайынан, эмчит Кыычыкын мемуардара Михаил Булгаков “Записки юного врача” диэн аатырбыт айымньытыттан итэҕэһэ суохтар.
“Куттаныма, дуоктар! Тутус, биһиги сууллан эрэбит!”
Мэҥэ Хаҥалас оройуонугар 1977 сыллаахха эмчит Николай Кычкины кытта санитарнай рейси толорбут МИ-1 бөртөлүөт пилотун тиһэх тыллара итинник этилэр. Дьолго, лүөччүк, да, олорсон иһэр эмчит да тыыннаах хаалбыттара. Саахалламмыт геликоптер күөл кытыытыгар бадарааҥҥа этэҥҥэ “сымнаҕастык” түспүтэ.
“Биирдэ Бырама сэлиэнньэтин биэлсэр пуунуттан, хат дьахтарга оҕото мааткатын тас өттүгэр үөскээбит быһыылаах диэн ыҥырыы киирбитэ. Мин санрейсинэн Майаттан үс миэстэлээх Ми-1 диэн дьоҕус бөртөлүөтүнэн көтүспүтүм. Нэһилиэнньэлээх пууҥҥа чугаһыырбытыгар этиҥ этэр этэ. Бырама — күөл таһыгар турар дэриэбинэ. Суһаллык дьахтары быыһыахпытын наада, онон пилот Амма суолун кытыытыгар баар ырааһыйаҕа түһэргэ быһаарыммыта. Онтон бөртөлүөппүтүн туох эрэ саайбыта, эмискэ прибордара умуллубуттара. Пилот, хата, уолуйбакка эппитэ: “Куттаныма, дуоктар! Олбоххуттан тутус, биһиги сууллан эрэбит!” Уонна инерциябытынан аллараа диэки курулуу турбуппут, чуумпуга биинтэ эрэ тыаһа иһиллэрин өйдүүбүн. Бөртөлүөт күөл кытыытыгар бадарааҥҥа түспүт буолан, сымнаҕастык охсуллан, биһиги куттанан эрэ хаалбыппыт. Таһырдьа тахсан баран, бөртөлүөппүт көлүөһэтигэр диэри бадарааҥҥа түспүтүн көрбүппүт. Сэлиэнньэ дьоно биһиэхэ көмөлөһө сүүрэн кэлбиттэрэ. Биригэдьииртэн бөртөлүөппүтүн харабыллыырыгар көрдөһөн баран, Маҕантан атын борту ыыттараары төлөпүөннүү сүүрбүппүт. Мин нэһиилэ Майаҕа эрийэн, тахсыбыт быһылаан туһунан иһитиннэрбитим. Ол кэнниттэн биэлсэр пуунугар ыарыһахпын көрбүтүм. Кырдьык, дьахтарга оҕото маткатын таһыгар үөскээбит этэ. Сотору Маҕантан Ми-2 кэлэн, биһигини Майаҕа илдьибитэ, дьахтары эпэрээссийэлээн, барыта этэҥҥэ буолбута. Мин лүөччүгүм тиийиэхтээх сиригэр тиийбитэ, оттон Ми-1 туһаттан тахсыбыт этэ. Кэнники истибитим, чаҕылҕан бөртөлүөтү саайан, предохранителлэр үлэттэн тахсыбыттар, ол иһин мотуор умуллубут. Дьолго, бу түгэн бадараан үрдүгэр түбэһэн, тыыннаах хаалбыппыт”.
«Так поражает молния, так поражает финский нож!»
Михаил Булгаков аатырбыт айымньытыттан быһа тардыы Николай Кычкин ахтыыларыгар сыһыаннаах. Бастакы түгэҥҥэ айылҕа көстүүтэ буруйдаах буоллаҕына, икки атын түгэҥҥэ инники күөҥҥэ сэп-сэбиргэл баһылыыр.
“Иркутскайдааҕы мединститут ординатуратыгар үөрэнэр кэммэр иккис травмпууҥҥа түүҥҥү дьуһуурустубаҕа үлэлээн, харчы аахсарым. Онно мөлүйүөн аҥаара нэһилиэнньэлээх куорат бары хирургическай ыарыһахтарын ылаллара. Биирдэ түүн сүрэҕэр быһаҕынан анньыллыбыт, өйүн сүтэрбит эдэр киһини көтөҕөн аҕалбыттара. “Финка” быһах эмсэҕэлээбит киһи түөһүгэр көстөрө. Ыарыһаҕы тута эпэрээссийэҕэ киллэрбиппит. Герасимец диэн хирург миэхэ эппитэ: “Мин быһаҕы хостоотохпуна, эн улахан тарбаххынан бааһы саба сатаа, оттон мин кириэстии быһыылаах кетгутовай шовунан тигиэм”. Кини быһаҕы ороон ылбытыгар, хаан тута таска өтөн тахсыбыта, хата, уопуттаах эмчит түргэнник эмсэҕэлээбит сирин тикпитэ. Онон биһиги эдэр киһи олоҕун быыһаабыппыт. Бу уопут кэлин Аллараа Бэстээх балыыһатыгар үлэлиирбэр көмөлөспүтэ”.
Ординатураны бүтэрэн баран Николай Гаврильевич Аллараа Бэстээх бөһүөлэгэр оройуоннар икки ардыларынааҕы хирургическай отделениены арыйыыны ситиспитэ. 70-с сыллар ортолоругар массыына суолун аартыктарыгар турар оробуочай бөһүөлэккэ өрөспүүбүлүкэ уонна бүтүн сойуус суолталаах үгүс тэрилтэ баара.
“Тыа сирин усулуобуйатыгар уонна суһал түгэннэргэ чэпчэкитэ суох быһаарыныылары ылар, эппиэтинэһи тус бэйэбит сүгэр этибит. Биирдэ Төхтүр сэлиэнньэтиттэн биэлсэр В.Афанасьева эрийэн, кинилэргэ медпууҥҥа сүрэҕэр быһаҕынан анньыллыбыт, өйүн сүтэрбит ыарыһах сытарын туһунан тыллаабыта. Суһал көмө массыынатынан анестезиолог Прокопий Катакиновы, медсиэстэрэни уонна кэнсиэрбэлэммит хааны ыыта охсубутум. Ол кэнниттэн хирург Мария Бубякинаны кытта эпэрээссийэ биригээдэтин кытта сэлиэнньэҕэ айаннаабыппыт. Биһиги тиийиэхпитигэр диэри анестезиологтар эмсэҕэлээбит ыарыһахха хаан кутан, хаанын баттааһынын өрө таһаарбыт этилэр. Миэстэтигэр тиийэн диагноһын быһаарбыппыт: “проникающее ножевое ранение плевральной полости слева с ранением сердца, внутреннее кровотечение, шок, коллапс”. Биэлсэр пуунугар итинник эпэрээссийэҕэ аналлаах усулуобуйа олох суоҕа, ыксал буолан, атыны талар кыах суоҕа. Аһаҕас сүрэххэ эпэрээссийэлиир буолбуппут. Ону сэргэ, бастакы бөлөх хааннаах дуонар суоҕа, онон тыҥатын бүрүөтүн көҥдөйүттэн (плевральная полость) хааны хомуйбуппут. Ону ыарыһахха төттөрү куппуппут, барыта этэҥҥэ ааспыта. Ыарыһаҕы салгыы кэтээн көрөөрү Мария Никифоровна медсиэстэрэни кытта ФАП-ка хаалбыта. Оттон миигин суһаллык Аллараа Бэстээххэ муҥурдааҕа тэстибит киһиэхэ ыҥырбыттара. Икки нэдиэлэнэн эр киһи балыыһаттан тахсыбыта”.
“Айхал, айхал Айболикка! Уруй үтүө эмчиттэргэ!”
Сэбиэскэй кэмҥэ Корней Чуковскай киэҥник биллибит хоһоонуттан строкалары эмчиттэргэ анаан махталлаах ыарыһахтар элбэхтэ эппиттэрэ. Кырдьык даҕаны оннук, тыа балыыһаларыгар хирурдар уустук эпэрээссийэлэри пациеннары быыһаары оҥороллоро. Кинилэр үгүстүк киэҥ хайысхалаах исписэлиис буола түһэллэрэ, этэргэ дылы, “тигээччи, быыһааччы, дудкаҕа да оонньооччу” курдук.
“Суол быһылааныгар уонна производствоҕа эмсэҕэлээбит дьону быыһааччыбыт. Мас кэрдэр дэлээнэттэн төбөтүгэр-мэйиитигэр сабыылаах эчэйиилээх эр киһини аҕалбыттарын өйдүүбүн. Маһы охторор кэмигэр төбөтүгэр мас түспүт. Биһиги кинини суһаллык эпэрээссийэлээбиппит: төбөтүн уҥуоҕун трепанациялаан, хаан туруутун уонна төбөтүн оройун уҥуоҕун ыраастаабыппыт, төбөтүн уҥуоҕун эрэһиинэлээх-маарылалаах полосканан дренирование оҥорбуппут. Эр киһи үтүөрэн, үлэтигэр тахсыбыта.”
Бүгүн эпэрээссийэни анал исписэлиистэр — нейрохирурдар оҥороллор
“Араас эчэйиилэргэ араас түгэннэр тахсааччылар. Биирдэ Павловскай сэлиэнньэтиттэн үс суукка анараа өттүгэр ахтатын өлөрбүт киһини аҕалбыттара. Арыгы иһэн баран, мас тиэйэр массыынаттан бэрэбинэни сүөкүүрүгэр тутта сылдьар луомугар шампурга курдук кэлэн түспүт. Ити түмүгэр иһин өлөрөн, синньигэс оһоҕоһун эчэтэн, хойуута тохтубут. Кинини олус өр эпэрээссийэлээбиппит, хас да миэтэрэ оһоҕоһун быспыппыт, анастомоз уурбуппут, ону тэҥэ, иһин сууйаары “лаваш-системаны” оҥорбуппут. Ыарыһах олус ыарахан туруктааҕа, ириҥэтэ-хойуута тохто сытара. Ис уорганын сууйаары хас да лиитирэ риванолы, Рингер растворун куппуппут. Пациент уу иһэрэ, аһыыра бобуллубута. Дьолго, ыарыһах эдэр буолан уонна эмтээһин ньыматын сөпкө ыытан, сотору кэминэн ыарыһах сыыйа үтүөрэн, балыыһаттан свищтээх тахсыбыта. Сотору кэминэн кинини хаттаан эпэрээссийэлээн, хойуута тахсар сирин чөлүгэр түһэрбиппит, онон кини олорчу үтүөрбүтэ”.
Эмчит Кыычыкыннар династиялара
Саха АССР үтүөлээх бырааһа, Мэҥэ Хаҥалас оройуонун бочуоттаах гражданина Николай Гаврильевич Кычкин доруобуйа харыстабылын тиһигэр олоҕун 51 сылын анаабыта – биэлсэртэн саҕалаан, оройуон кылаабынай бырааһыгар тиийэ үүммүтэ. Кини Кыычыкыннар эмчит династияларын аҕа баһылыга. Кэргэниниин, 38 сыл клиническэй лаборанынан үлэлээбит Екатерина Алексеевналыын быйыл – бииргэ олорбуттарын 57 сылын бэлиэтээбиттэрэ. Оҕолоро бары төрдүөн, ону тэҥэ, сиэннэрэ эмчит идэтин талбыттара.
Уола Юрий Николаевич – үрдүк категориялаах уролог-эмчит, Саха Өрөспүүбүлүкэтин доруобуйа харыстабылын туйгуна. Үлэтин ыстааһа – 34 сыл.
Улахан кыыһа Валентина Николаевна – Саха Өрөспүүбүлүкэтин доруобуйа харыстабылын туйгуна. Үрдүк категориялаах медсиэстэрэ, ыстааһа – 28 сыл. Арассыыйа Федерациятын Доруобуйа харыстабылын министиэристибэтин Бочуоттаах кыраамататынан наҕараадаламмыта.
Орто кыыһа Анна Николаевна Иркутскайдааҕы медицинэ институтун бүтэриэҕиттэн, 27 сыл устата стоматолог-бырааһынан үлэлиир.
Кыра кыыһа Надежда Николаевна – үрдүк категориялаах рентгенолог-эмчит. Үлэтин ыстааһа – 20 сыл. Медицинэ национальнай киинин уопсай рентгендиагностикатын отделениетын сэбиэдиссэйэ.
Сиэнэ Иван Корякин Санкт- Петербурдааҕы медицинэ кэллиэһин бүтэрэн ортопед-стоматологынан үлэлиир.
Сиэнэ Иннокентий Корякин – ХИФУ Медицинскэй институтун педиатрическай факультетын төрдүс кууруһун устудьуона.
Онон Кыычыкыннар медицинскэй династияларын уопсай ыстааһа 202 сыл — икки үйэттэн ордук.
Александр МИХАЙЛОВ.