Киһи үөрдэҕинэ-көттөҕүнэ, олоҕо уһуур дииллэр. Оттон ким күлэрин сөбүлээбэт буолуой? Быйыл күһүн Саха сирин юморын үрдүк таһымҥа таһаарбыт «Саха КВН» ыччат уопсастыбаннай түмсүүтэ, Ыччат дьыалаларыгар уонна социальнай коммуникацияларга министиэристибэ «Среда» устуудьуйаны кытта бииргэ «ЭКСПЕДИЦИЯ» диэн кэмиэдьийэни алтынньы 10 күнүттэн улахан экраҥҥа таһаарыахтара.
Санатан суруйдахха, «Саха КВН» «ДетСАТ» айар бөлөҕү кытта 2015 сыллаахха, оскуола оҕолорун бастыҥ көрдөөх көкөттөрүн сүүмэрдээн, «Уон биэс күн» диэн кэмиэдьийэни устубуттара. Оччолорго айар куттаах эдэр дьон бастакы холбоһуктаах үлэлэрин үгүс дьон сэргээбитэ. Ол туһунан “Эдэр сааска” хаста да суруйан турабыт. «Экспедиция» киинэ продюсера Геннадий ОХЛОПКОВ этэринэн, «Саха КВН» сүрүн сыалынан кэлэр көлүөнэни, ыччаты иитии, олоххо сөптөөх суолу булалларыгар көмөлөһүү буолар:
— «Саха КВН» устудьуон хамаандаларын бастыҥ оонньооччуларын саҥа таһымҥа таһаарар, кинилэри киинэ эйгэтигэр сыһыаран, артыыс быһыытынан толору арыйар баҕа санаа урут-уруккуттан баара. Ол санаа олоххо ыпсан «Экспедиция» киинэ этэҥҥэ күн сирин көрөн эрэр. Киинэҕэ элэстэнэн ааhар эдэр саас мүччүргэннээх сырыылара, оттомо суох оҕотук саас олуурдаах түгэннэрэ ойууланаллар. Романтика, доҕордоһуу, наука курдук устудьуон олоҕор сүрүн өйдөбүллэр сонуннук арыллаллар. «Сүрүн герой Сеня тапталыгар Юляҕа тоҕо суолтата суох сыhыаннаста? Биитэр, билиҥҥи кэмҥэ “таптал” өйдөбүлэ көннөрү сыһыаҥҥа кубулуйда дуу? Наука, кырдьык, “олук охсор” уhулуччулаах олох иhин аныгы ыччат тус олоҕун аныаҕа дуо?» диэн ыйытыылар сытыытык уонна аһаҕастык туруоруллаллар. Хас биирдии Саха сирин олохтооҕун долгутар, арыт толкуйга кынаттыыр санааларга биһиги көрүүбүт, толкуйбут тыыннаах хартыына буолан арыллыаҕа. Хаhан эрэ эдэр буола сылдьыбыт дьоҥҥо уонна билиҥҥи ыччакка туhаайан көрдөрөр уонна арыйар тиэмэбит интэриэс тардыаҕа диэн эрэнэбит.
Үлэбит кэмиэдьийэ жанрдаах. Ол эрээри дьиҥнээх олоххо буолбут түбэлтэҕэ олоҕурар, эбиитин археология курдук сэдэх, кистэлэҥнээх науканы кытта алтыһар буолан, хартыынаны, бииринэн, оттомноохтук, иккиһинэн, субу баардыы “чэпчэкитик” көрдөрөргө дьулуспуппут. Киэҥ аудиторияҕа дэбигис өйдөнөр, тиийимтиэ буоллун диэн, сюжетын баайыыга ордук болҕомтону уурбуппут.
Киинэни устууга улахан эрэйи көрсүбэтэхпит. Устар бөлөх бары даҕаны бэйэлэрин дьыалаларыгар идэтийбит, үрдүк ирдэбиллээх уонна айар куттаах эдэр дьон: Гаврил Менкяров – режиссер, Иван Семенов – оператор, Мария Находкина – сценарист, Моисей Кобяков – композитор, Виктор Ли-Фу уонна Петр Хики – продюссердар.
Сүрүн оруолу толорооччу, КВН-щик уонна вайнер Борислав Степанов бэйэтин санаатын үллэстэр:
— «Саха КВН-ҥа» 2012 сыллаахтан оонньуубун. Киинэҕэ аан бастакыбын сүрүн оруолу толордум, ол иһин кыра долгуйуу баара. Бэйэм идэбинэн экэнэмиис буоламмын, киинэ эйгэтэ диэни бу иннигэр билэ илик этим. Киинэҕэ оонньуур уонна сыанаҕа тахсан араас күлүүлээх нүөмэрдэри көрдөрөр чыҥха атын. Режиссербут Гаврил Менкяров бэйэтин билиитинэн-көрүүтүнэн, уопутунан улахан күүс-көмө буолбутун бэлиэтиэм этэ. «Манна эн уонна камера эрэ баар», – диирин өйдөөн хаалбыппын. Мин оонньуур дьоруойум киинэ устатын тухары майгыта, ис санаата араас түгэннэр кэннилэриттэн уларыйар, сайдар, толкуйдуур-ырыҥалыыр буолар. Наар күлүүлээх жанрга оонньообут киһиэхэ ытыыр, кыыһырар-уордайар, хомойор сыаналары элбэх киһи көрөн турдаҕына кыбыстыбакка-толлубакка толорор бастаан уустуктардаах этэ. Уопсай хартыына силигин ситэн, түмүллэн-хомуллан табылынна дии саныыбын. Бэйэм олоххо чугас уонна киһини толкуйдатар, саҥа санааҕа сирдиир аналлаах, дьиҥ олоххо буолбут түбэлтэлэргэ олоҕуран уһуллубут киинэлэри көрөрбүн ордоробун. Онон, көрөөччүлэр «Экспедицияны» сэҥээриэххит диэн эрэнэбин».
Өссө биир сүрүн оруолу толорооччу, Олоҥхо тыйаатырын артыыһа Ольга Дорофеева киинэҕэ уһуллуутун туһунан кэпсиир:
— Бэйэм идэбинэн артыыспын, «Экспедиция» киинэҕэ уһуллуум улахан экраҥҥа бастакы холонуум этэ. Ол кэнниттэн «Бэйбэрикээҥҥэ» уһуллубутум. “Экспедиция” иннинэ наар испиктээктэргэ оонньуурум. Тыйаатыр халыыбынан саҥара, оонньуу сылдьыбыт киһиэхэ киинэ эйгэтигэр киирии элбэх ыарахаттардаах этэ диэн билинэбин. Ускуустуба уратыта уонна күүһэ итиннэ сытар. Хас биирдии уһуллар күммүт олус көрдөөхтүк уонна сэргэхтик ааспыта. Умнуллубат түгэн да элбэх этэ.
Биир саамай өйдөөн хаалбыт түгэним – сүрүн дьоруойу Сеняны көрөн баран таптаан кэбиһиэхтээх сыанам. Ол күн, былаан быһыытынан, сарсыарда түөрт чаастан устан саҕалыахтаах этибит. Тыа быыһынан ыарахан да ыарахан суумкалардаах өр да өр хаампыппыт. Уобараспытыгар аһара киирэн, “сарсыардааҥҥы аһылыкка тохтообокко, үргүлдьү барытын уһулуоҕуҥ” диэн сүбэлэспиппит. Аһаабакка сылдьар дьон күн ортото сылайдыбыт-элэйдибит, аччыктаатыбыт. Оруобуна мин Сеняны таптыы көрүөхтээх сыанам уһуллан саҕаланыытыгар, аспыт буспута. Бары: «Ас буста, Оля, бу сыананы түргэн соҕустук уһулан баран аһыахпыт», – диэбиттэрэ. Дьэ, онно кэлэн, мин хайдах эрэ сатаан табыллыбатым. Биэстэ төхтүрүйэн уһуллубут, дьонум: «Чэ, билигин бүтэр ини», – диэбиттии, ас диэки көрөн тураллара. Мин сылайан, төбөм ыалдьан, аны аччыктаан киирэн бардым. Режиссер этэрин курдук, таптыыр харахтары кыайан таба көрдөрбөккөбүн элбэх бириэмэни ыыппытым. Табыллыбаккабын хаттаан уһулан, уон биирис сырыыбытыгар кэлбиппит. Дьонум аһаары үөрбүт сирэйдэрэ сүттэр-сүтэн испитэ. Этэҥҥэ аспыт сойбута (күлэр). Онон, киинэҕэ уһулларга барыта кылааккай. дэхси буолбат, ардыгар киһи “табыллыбат” да күннэрэ баар буолаллар эбит. Төһө да ыарахан буоллар, чаҕыйбакка, инниҥ хоту баран иһиэххэ наада. Бу киинэҕэ уһуллубутум тус бэйэбэр салгыы араас бырайыактарга, киинэлэргэ үлэлиирбэр бастакы үктэл, улахан уопут буолбута. Онон айар бөлөххө, режиссербар Гаврилга, уопсайынан, «Эскпедицияҕа» махталым муҥура суох.
Саха киинэтин сайдыытыгар өссө биир саҥа кэрчик охсулуннаҕа буоллун! Киэҥ араҥа көрөөччүлэргэ туһуламмыт, киһи уонна айылҕа, устуоруйа уонна аныгы кэм, устудьуон уонна аҕа көлүөнэ, кэмиэдьийэ уонна олох кырдьыга алтыһыытын сонуннук уонна сэргэхтик арыйар “Экспедиция” киинэ көрөөччү киэҥ биһирэбили ыллын.
Чэлгийээнэ Бахсырова, edersaas.ru