Сыллата биир кэлим эксээмэҥҥэ да, үрдүк үөрэххэ туттарсыыга да саҥа уларыйыылар киирэллэр. Онтон киһи соһуйара суох. Арай, дьаҥынан сибээстээн кэлиҥҥи икки сылга дьиэттэн үөрэнииттэн саҕалаан, кэтэспэтэх уларыйыылар тахсаллар. Ол ухханыгар эксээмэн, үөрэххэ да туттарсыы болдьоҕор сыҕарыйыылар, саҥа сүүрээннэр киирэллэр. Быйылгы абитуриеннары туох күүтэрий?
Биир кэлим эксээмэн
Быйылгы Биир кэлим эксээмэни (ЕГЭ) туттарааччылар эксээмэн диэн тугун букатын билбэт, харахтаан көрбөтөх оҕолор. Тохсус кылаастарга ыытыллар эксээмэни (ОГЭ) коронавирус дьаҥа өрө туран туттарбатахтара. Онон бииринэн, үөрүйэҕэ суохтар, иккиһинэн, тэйиччиттэн үөрэнии дьайан, көрдөрүү былырыыҥҥытааҕар арыый намыһах буолар чинчилээх диэн сабаҕалыыллар. Маҥнайгы кылаастан үөрэх федеральнай судаарыстыбаннай ыстандаартынан (ФГОС) үөрэммит оҕолор. Букатын саҥа көлүөнэ ыччат тахсар.
Санатан эттэххэ, быйыл 11-с кылааһы бүтэрээччилэр булгуччулаахтан ураты ханнык биридимиэти талалларын олунньу 1 күнүгэр диэри быһаарынан, сайабылыанньаларын биэриэхтээхтэр.
Хас биридимиэти талабыт?
Билигин хас биирдии оскуоланы бүтэрэр оҕо хас уонна ханнык биридимиэти талабын диэн төбөтүн сынньара чахчы. Бастакытынан, оҕо ханнык идэҕэ туттарсарын быһаарыммыт буоллаҕына, туттарсыан баҕарар үөрэҕин кыһатын саайтыгар киирэн, кини талбыт идэтигэр хас уонна ханнык биридимиэттэр ирдэнэллэрин чопчулуура наада. Иккиһинэн, атын үөрэх кыһаларын саайтарын эмиэ көрөр ордук. Тоҕо? Тоҕо диэтэххэ, биир кыһаҕа история биридимиэтэ ирдэнэр эбит буоллаҕына, иккискэ обществознание баалын көрдүөхтэрин сөп. Онон нуучча тылыттан, математикаттан ураты үс-түөрт биридимиэти талар ирдэнэр. Олунньу 1 күнүн кэнниттэн сайабылыанньаны ылбаттар, ол аата атын биридимиэттэри талар, уларытар кыаллыбат. Ол иһин эрдэтинэ элбэх биридимиэккэ сайабылыанньа биэрэн баран, эксээмэн буоларын саҕана аккаастаммыт барыстаах.
Эксээмэн болдьоҕо
Ааспыт сыл бүтүүтэ 9-с уонна 11-с кылааһы бүтэрээччилэр эксээмэннэрин болдьоҕо бигэргэммитэ. Үөрэҕи уонна билими кэтээн көрөр федеральнай сулууспа саайтыгар сигэннэххэ, биир кэлим эксээмэни урукку курдук үс түһүмэххэ араарбыттар: сүрүн болдьох иннинээҕи түһүмэх – кулун тутар 21 күнүттэн муус устар 15 күнүгэр диэри, сүрүн түһүмэх – ыам ыйын 26 күнүттэн от ыйын 2 күнүгэр диэри уонна эбии түһүмэх – балаҕан ыйын 5-20 күннэригэр.
Эксээмэннэр бу күннэргэ ыытыллаллар:
География, литература, химия — ыам ыйын 26 күнүгэр;
Нуучча тыла — ыам ыйын 30 уонна 31 күннэригэр;
Математика (уустугурдуллубут, судургутутуллубут) — бэс ыйын 2 уонна 3 күннэригэр;
История, физика — бэс ыйын 6 күнүгэр;
Обществознание — бэс ыйын 9 күнүгэр;
Биология уонна омук тыллара (суругунан чааһа) — бэс ыйын 14 күнүгэр;
Омук тыллара (тылынан чааһа) — бэс ыйын 16 уонна 17 күннэригэр;
Информатика уонна ИКТ — бэс ыйын 20 уонна 21 күннэригэр;
Бары биридимиэттэргэ эрэсиэрбэҕэ күннэр — бэс ыйын 23 – от ыйын 2 күннэригэр.
Балаҕан ыйын 5-20 күннэригэр – аттестат ылбатах дьоҥҥо булгуччулаах эрэ биридимиэттэргэ (нуучча тыла, судургутутуллубут математика) эксээмэннэр.
Эксээмэн (ЕГЭ) алын баала
РФ Үөрэххэ уонна билимҥэ министиэристибэтэ 2022-2023 үөрэх дьылыгар үрдүк үөрэххэ туттарсарга биир кэлим эксээмэн алын баалын өссө ааспыт сылга бигэргэппитэ. Ону кытта хас биирдии университет алын баалы бэйэтэ быһаарар бырааптаах.
Ырааҕынан эҥсибэккэ, Саха сирин үгүс оскуоланы бүтэрээччитэ туттарсар М.К. Аммосов аатынан Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай университеты ылан көрүөххэ.
Алын баал:
Омук тылларыгар – 30 баал
Историяҕа – 35 баал
Математикаҕа, физикаҕа, биологияҕа, химияҕа – 39 баал
Нуучча тылыгар, литератураҕа, географияҕа – 40 баал
Информатикаҕа уонна ИКТ-га – 44 баал
Обществознаниеҕа – 45 баал.
Өскөтүн абитуриент эксээмэнин бу ыйыллыбыт бааллартан намыһахха туттарар түгэнигэр, Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай университет докумуону күнүскү да, кэтэхтэн даҕаны үрдүк үөрэхтэргэ, филиалларыгар эмиэ туппат. Оччотугар бу абитуриент аттестатынан орто үөрэххэ эрэ туттарсар кыахтаах. Манна даҕатан эттэххэ, билигин үгүс үрдүк үөрэхтэр иһинэн орто үөрэхтэр аһыллан үлэлииллэр. Эксээмэҥҥэ алын баалы ылбатах абитуриент онно туттарсар бырааптаах. Маныаха эксээмэн баала ирдэммэт, аттестатынан ылаллар.
Хас үөрэххэ?
Аны абитуриеннар хас үрдүк үөрэххэ, идэҕэ докумуон биэриэхпитин сөбүй диэн элбэхтэ ыйытааччылар. Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай университет киин тутар хамыыһыйатын начаалынньыга Елизавета Ильина быһаарбытынан, үөрэххэ туттарсааччы ХИФУ сүрүн кыһатыгар бакалавриат уонна специалитет элбээбитэ 5 бырагырааматыгар итиэннэ хас биирдии филиалыгар тус-туспа үстүү бырагырааматыгар куонкурустаһар кыахтаах. Бакалавриат уонна специалитет бырагырааматынан саамай элбээбитэ 10 исписээлинэскэ, бэлэмнэнии хайысхатыгар сайабалыанньатын биэриэн сөп. Биллэрин курдук, ХИФУ Дьокуускайдааҕы сүрүн кыһатын таһынан, Нерюнгригэ, Мииринэйгэ, Чукоткаҕа филиаллардаах.
Сүрүн ирдэбиллэр
Сайабылыанньаны, өрүү буоларыныы, 2022 сыл бэс ыйын 20 күнүттэн тутан саҕалыахтара. ХИФУ бэйэтэ ыытар эбии туттарсар тургутуулаах айар уонна профессиональнай, атын даҕаны тургутуулаах хайысхаларга докумуону от ыйын 10 күнүгэр диэри ылыахтара. Судургутук быһаардахха, кинилэр эбии эксээмэннээх буолан докумуоннарын эрдэ туттаран бүтэллэр. Онтон атыттар от ыйын 25 күнүгэр диэри биэриэхтэрин сөп.
Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай университет абитуриеннартан докумуону кэлиҥҥи икки сылга коронавирус дьаҥынан сибээстээн онлайн көрүҥүнэн туппут эбит буоллаҕына, быйыл 2022-2023 үөрэх дьылыгар олоҕурбут көрүҥүнэн (очно) эмиэ ылар былааннаах. Маныаха абитуриеннар бэйэлэрэ да кэлиэхтэрин эбэтэр итэҕэллээх дьону ыытыахтарын сөп. Онон баҕалаах оҕолор урукку курдук Дьокуускайга кэлэн абитуриент олоҕун билэр кыахтаахтар. Кыаллыбат түгэнигэр дьиэлэриттэн олорон ыыталлара көҥүллэнэр.
Аны мэдиссиинэ хамыыһыйатын эрдэ ааһабыт дуу, суох дуу диэн үгүстүк туоһулаһааччылар. Тутар хамыыһыйа ыспыраапканы эрдэ ыыталларыгар сүбэлиибит эрээри, сыл иһинэн туттарыахтарын сөп диэн иһитиннэрдэ.
Бүддьүөт миэстэтэ
Аны төһө элбэх бүддьүөт (босхо) миэстэтэ көрүллүбүтүн чопчулуоҕуҥ. Ол курдук, ХИФУ-га 2022-2023 үөрэх дьылыгар бакалавриакка (специалитекка) күнүскү үөрэххэ 1998 миэстэ, кэтэхтэн үөрэххэ 408 миэстэ бэриллибит. Орто анал үөрэх бырагыраамаларыгар күнүскүгэ 390 миэстэ көрүллүбүт.
“ХИФУ үрдүнэн саамай элбэх миэстэ Мэдиссиинэ институтун “эмчит дьыалата” (150 миэстэ), Горнай институт “хайа дьыалата” (70 миэстэ) исписээлинэстэригэр тыырылынна”, — диэн кэпсээтилэр.
Түмүк оннугар
Хаһыаппыт бу нүөмэригэр билиһиннэрэ таарыйа биир кэлим эксээмэн уонна үөрэххэ туттарсыы сүрүн боппуруостарыгар тохтоотубут. Кэлэр сырыыга үрдүк үөрэххэ туттарсыыга туох уларыйыылар киирбиттэрин сиһилии билиһиннэриэхпит. Баҕар, биир кэлим эксээмэни быйыл тохтотуохтара эҥин диэн санаан харах баайыныы, бэйэни албыннаныы эрэ буолар. Оннооҕор дьаҥ сытыырхайан турар кэмигэр 11-с кылаастар Биир кэлим эксээмэни туттарбыттара. Хаалбыт аҕыйах күн иһигэр талан туттарар биридимиэттэри быһаарынан, бигэ санааны ылынан, эксээмэҥҥэ бэлэмнэммит көдьүүстээх буолуо.
Людмила ПОПОВА, “Саха сирэ” хаһыат, edersaas.ru
Хаартыска: ХИФУ саайтыттан.