Арассыыйаҕа тулалыыр айылҕабыт туруга бөрүкүтэ суох диэн билиниэх тустаахпыт. Экэниэмикэ, бырамыысыланнас сайдыыта айылҕаҕа оспот бааһы хаалларара чуолкай. Онон кэлиҥҥи сылларга салалта уонна уопсастыбаннас өттүттэн экологияҕа болҕомто ууруллуута улаатта.
Ол эрэн, билигин докумуону үөрэппэккэ, сокуону аахпакка аҥаардастыы туруорсар дьон эмиэ элбээтэ. Сорох экологтарбыт дэнээччилэр оруна суоҕу кэпсииллэр. Ааспыт ыйга Дьокуускай куоракка Гагарин аатынан сквергэ экология миитинэ ыытыллыбыта. Онно резолюция ылынан, «Сир» уопсастыбаннай хамсааһын чилиэннэрэ СӨ Айылҕа харыстабылын министиэристибэтигэр уонтан тахса этиини официальнайдык киллэрбиттэрэ. Дьэ, олортон хас даҕаны этиини ылан, туһааннаах министиэристибэ исписэлиистэрин — экология дьиҥнээх экспердэрин хоруйдаттардыбыт.
«Өлүөнэ өрүскэ ураты харыстанар сир статуһун иҥэриэххэ»
– диэн этиини резолюция бастакы пуунунан киллэрбиттэр. Омос көрдөххө, кырдьык сөптөөх туруорсуу дии саныыгын. Ол эрээри, ис иһигэр киирдэххэ, итинтиҥ эмиэ «ноолоох».
Бастатан туран, Өлүөнэ өрүс тугунан да солбуллубат сүрүн суолбутунан буолар. Өрүһүнэн таһаҕас тиэйэр суудуналар сылдьаллар, өрүс уутун иһэбит, хаһаайыстыбаҕа туһанабыт. Сыллата навигация кэмигэр мөлүйүөнүнэн туонна таһаҕас тиэллэр. Аны сир баайын хостуур тэрилтэлэр бары өрүс уутун туһаналлар. Өскөтүн ураты харыстанар сир статуһун ыллаҕына, сүүһүнэн сыллар тухары аһаан-таҥнан кэлбит өрүспүтүнэн таһаҕаһы, пассажирдары тиэйии-таһыы тохтотуллар. Ону ааһан, балыктыырбыт да бобуллар. Ити биирэ.
Иккиһинэн, ураты харыстанар сир территориятыгар отону, тэллэйи хомуйуу, оттооһун эмиэ бобуллар.
Үсүһүнэн, бырамыысыланнай, тыа хаһаайыстыбатын эбийиэктэрин, суоллары тутуу, уот ситимнэрин тардыы көҥүллэммэтин туһунан СӨ Айылҕа харыстабылын министиэристибэтин хонтуруоллуур-ырытар үлэҕэ уонна уу сыһыаннаһыыларын управлениетын салайааччытын солбуйааччы Зинаида Васильева этэр.
Туһааннаах министиэристибэ чахчыларынан, өрөспүүбүлүкэ аҕыс улахан нэһилиэнньэлээх пууна өрүстэн иһэр, хаһаайыстыбаннай уунан хаччыллан олорор.
«Өлүөнэ очуостара» айылҕа пааркатын федеральнай таһымныыр туһунан боппуруоһу көтүрүөххэ»
– диэн туруорсууларын көрдөххө, бу боппуруоска экологтар, уопсастыбаннас санаата атырдьах салаатыныы арахсан, ким эрэ ураты харыстанар сири федеральнай статустуур туһугар илиитин өрө көтөхпүтэ, атыттар куһаҕан эрэ өрүттэрин хасыһа сатаан, утарбыттара.
2015 сыллаахха Арассыыйа бэрэсидьиэнэ Владимир Путин өйөөн, национальнай пааркалар ситимнэригэр Саха сириттэн «Өлүөнэ очуостарын» киллэрэргэ анал уурааҕа тахсыбыта. Бу маны олоххо киллэриигэ уопсастыбаннай үлэ ыытыллыбыта.
«Якутяне за Национальный парк» уопсастыбаннай тэриллии иһитиннэриитинэн, өрөспүүбүлүкэ 25 тыһыынча кэриҥэ олохтооҕо Национальнай паарка тэриллиитин өйүүллэрин туһунан биллэрбитэ. Айылҕа харыстабылын министиэристибэтин ураты харыстанар сирдэр управлениеларын исписэлииһэ Петр Ермолаев бигэргэтэринэн, 2016 сылга Хаҥаласка, Өлүөхүмэҕэ, Алдаҥҥа уонна Дьокуускай куоракка олохтоохтортон ыйытыы быһыытынан уопсастыбаннай кэпсэтиилэр ыытыллыбыттар.
Дьиҥэр, паарка таһыма үрдээн, айылҕа ураты сыаннастарын харыстааһыҥҥа болҕомто өссө күүһүрүөхтээх. Паарканы көрүүгэ-истиигэ федеральнай үп көрүллэн, ыырбыт кэҥии түһэр.
Пааркаҕа эрэ буолбакка, ыаллаһа олорор нэһилиэктэргэ эмиэ туризм сайдан, олохтоохтор үлэ миэстэтинэн хааччыллыахтарын сөп.Онон, барытыгар туорайдаһа сырыттахпытына, олох даҕаны сайдыбакка, биир сиргэ тэпсэҥниирбитигэр эрэ тиийэбит. Экологияны, тулалыыр эйгэни кытары сибээстээх улахан бырайыактары олоххо киллэрии син-биир уопсастыбаннас этиититтэн, ыйыытыттан-кэрдиититтэн тутулуктаах.
«Мархатааҕы ураты харыстанар сир статуһун көтүрбэккэ,
өссө өрөспүүбүлүкэтээҕи таһымныахха»
— диэн пуун. Муниципальнай суолталаах эркээйи сирдэри өрөспүүбүлүкэтээҕи таһымнаары сорохтор сылы-сыллаан өрө мөхсөллөр. Холобурга, биир түгэни аҕалыым. Мархатааҕы ураты харыстанар сири өрөспүүбүлүкэтээҕи таһымныырга үлэ ыытыллыбыта балачча буолла. Ол эрээри Ньурба улууһун борокуратуурата Мархатааҕы ураты харыстанар сир статуһун олох даҕаны суутунан көтүрэрин туһунан иһитиннэрбитэ.
Бу ураты харыстанар сир «Об утверждении Порядков образования, преобразования и упраздения особо охраняемых природных территорий Республики Саха (Якутия) республиканского и местного значения» уурахха олоҕуран, Ньурба улууһун дьаһалтатын быһаарыытынан тэриллибитэ. Ол эрээри бу сир федеральнай бас билиигэ баар ойуур пуондатыгар турарын иһин айылҕа резервата сокуоннайа суох тэриллибитин суут быһаарбыта.
Айылҕа министиэристибэтин чахчыларынан, резерват 90%-на Ойуур пуондатыгар киирэр эбит. Онон ньурбалар ойууру сокуоннайа суох «быһан» ылан, ураты харыстанар сири тэрийбиттэр.
Билигин өрөспүүбүлүкэ салалтата бу мөккүөрү быһаарыыга үлэлэһэр. Урут «Эдэр саас» сайтка суруйан аһарбыппыт курдук, Мархатааҕы ураты харыстанар сир кыраныыссатыгар уларыйыы киириэн сөп. Ол эрээри резерват быһыытынан статуһа көтүрүллэрэ табыллыбат.
Атырдьах ыйыттан саҕалаан СӨ Айылҕа харыстабылын министиэристибэтэ уонна Ньурба улууһун дьаһалтата Мархатааҕы сир статуһун үрдэтэн, өрөспүүбүлүкэтээҕи таһымныырга үлэ ыыталлар.
Анивера АКИМОВА, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru