Ил Дархан ааспыт нэдиэлэҕэ үлэтиттэн
Ааспыт нэдиэлэҕэ Ил Дархан Москваҕа үлэлээтэ. Айсен Николаев оробуочай сырыытыгар Саха сирин социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыытын итиэннэ тас дойдулар сааҥсыйаларын ыгыытын кэмигэр Саха сирин олохтоохторун дохуотун таһымын намтаппат туһугар суолталаах боппуруостары быһаарыста, федеральнай министиэристибэлэр, госкорпорациялар, сайдыы институттарын салайааччыларын кытта көрүстэ. Маны сэргэ кини ВКС көмөтүнэн мунньахтары ыытта.
Үгүөрү үп көрүлүннэ
Кулун тутар 28 күнүгэр Айсен Николаев өрөспүүбүлүкэ экэниэмикэтин туруктаах буолуутугар мунньах ыытта. Нэһилиэнньэ дохуоттаах, дьарыктаах буолуутугар, аһы-үөлү хааччыйыыга, хомунаалынай хаһаайыстыбаҕа, тыа хаһаайыстыбатыгар, дьоҕус биисинэһи сайыннарыыга миэрэлэри бигэргэттэ. Бу миэрэлэр барыта 14,9 млрд солк. тэҥнэһэллэр. Ол курдук, аһынан-үөлүнэн хааччыллыыга 2,4 млрд солк. барыаҕа. Бу социальнай суолталаах табаардарга сыана өрө тахсыбатын хааччыйыаҕа. Дьиэлэри тутууга 2,2 млрд солк., тутуу эйгэтигэр үлэлии сылдьар урбаанньыттарга 2,6 млрд солк. көрүлүннэ.
Бородуукта сүрүн көрүҥнэрин саппааһын хааччыйыыга «Якутоптторг» нөҥүө 408 мөл. солк. көрүллүөҕэ. Аччыгый уонна орто биисинэскэ кирэдьиит быһыытынан 819 мөл. солк. бэриллиэҕэ. Бу иэһинэн урбаанньыттар табаары атыылаһан, саппаастарын хаҥатыахтаахтар. Нолуокка эмиэ кэккэ чэпчэтии баар буолуоҕа. Сааскы ыһыыга хортуоппуйу уонна уоҕурдууну ыларга эбии 88,7 мөл. солк. көрүллүөҕэ. Килиэп, бурдук ас сыанатын үрдээппэт инниттэн ороскуоту толуйалларыгар 114 мөл. солк. былааннанна. 358 мөл. солк. үбүлээһини сибиинньэ уонна көтөр аһылыгар ыытыахтара. Түргэнник ситэр салааны сайыннарыыга, дьиэ кэргэн экэниэмикэтигэр анаан 600 мөл. солк. көрүлүннэ.
Муус устар 1 күнүттэн бүддьүөт үлэһиттэрин хамнаһа 6,4% үрдээтэ. Аҕыйах дохуоттаах ыалларга уонна соҕотоҕун олорор кыаммат дьоҥҥо 72 мөл. солк. эбии үбүлэниэҕэ. Социальнай хантараак ИП-ларга 300 тыһ. солк. буолла, кэтэх хаһаайыстыбаҕа 250 тыһ. тиийдэ. 8-тан 16-гар диэри саастаах оҕолорго көмө харчыта 412 мөл. солк. үбүлэниэҕэ. Итинник көмөнү 40 тыһ. тахса оҕо ылыаҕа. Кулун тутартан үлэлэриттэн уурайбыт дьоҥҥо эмиэ көмө барыаҕа, кинилэр тиийинэн олоруу алын кээмэйин ылыахтарын сөп. Манна барытыгар 30,6 мөл. солк. көрүлүннэ.
Салгын тырааныспарын тутаах тэрилтэлэригэр 600 мөл. солк. көрүллүөҕэ. Бу үп сөмөлүөттэр көтөллөрүн хааччыйарга уонна лизинг төлөбүрүгэр субсидия быһыытынан барар. Тастан киирэр табаары солбуйарга анаан бырамыысыланнас сайдыытын пуондатыгар үбүлээһини 100 мөл. солк. улаатыннарбыттар. Тутуу салаатыгар 2 млрд солк. тахса үбүлээһин барыахтаах. Тимир-бетон оҥоһуктарын собуота тутуллуоҕа. IT-хампаанньалары өйүүргэ уонна үлэ миэстэтин хааччыйалларыгар 353 мөл. солк. көрүллүөҕэ.
Аһынан-үөлүнэн, табаарынан хааччыллыы
Кулун тутар 28 күнэ. Навигация саҕаланыар диэри Саха сирин бары нэһилиэнньэлээх пууннарын социальнай суолталаах табаарынан хааччыйар туһунан өрөспүүбүлүкэ бырабыыталыстыбатыгар сорудахтаата. Айсен Николаев хас биирдии бөһүөлэккэ ас-үөл саппааһа баар буолуохтааҕын, ордук чуолаан ыраах сытар уонна суола-ииһэ хааччахтаах сирдэри болҕомто киинигэр тутары ыйда. Бу дьаһаллар тустарынан уонна сыана туругун хонтуруоллааһыны өрөспүүбүлүкэтээҕи суһал ыстаап мунньаҕар көрдүлэр.
Ил Дархан бородууктаны кууһунан уонна кэлиминэн атыылыыр тэрилтэлэргэ өрөбүл күн ахсын дезинфекцияҕа сабыллар ирдэбили уһуларга сорудахтаата. Маныаха тэрилтэлэр мааскалаах эрэсиими, уочаракка социальнай арыттаһыыны, атыы-эргиэн миэстэлэригэр санитарнай өттүнэн сууйууну-сотууну тутуһуохтаахтар.
Федеральнай таһымҥа эрэллээхтик
Кулун тутар 29 күнүгэр Айсен Николаев дойду тас дьыалаларга миниистирин солбуйааччы, статс-сэкирэтээр Евгений Ивановтуун өрөспүүбүлүкэ экэниэмикэҕэ уонна инвестицияҕа кыаҕын көрдөрөр тэрээһин туһунан кэпсэттэ. САССР 100 сыллаах үбүлүөйүн уонна Саха сирэ Арассыыйаҕа көҥүл өттүнэн киирбитэ 390 сылын чэрчитинэн ыытыллар улахан тэрээһин бу сыл ахсынньытыгар дойду Тас дьыалаларга министиэристибэтин иһинэн үлэлиир култуура киинигэр буолуоҕа.
Салгыы Ил Дархан дойду Уһук Илини уонна Арктиканы сайыннарыыга миниистирэ Алексей Чекункову кытта хоту таһаҕаһы тиэйии боппуруостарын ырыттылар. Аһылыгы, күннэтэ туттуллар табаардары уонна энэргиэтикэ ресурсаларын сыанатын үрдэппэт туһунан кэпсэттилэр. Уһук Хоту оройуоннарын хааччыйыыга туһуламмыт кирэдьииттэр бырыһыаннарын ыстаапкатын толуйуу, Хотугу муора суолун устун таһаҕаһы тиэйиини субсидиялааһын боппуруостарыгар тохтоотулар.
Кулун тутар 30 күнүгэр Айсен Николаев Саха сириттэн сенатор Александр Акимовтыын хоту таһаҕаһы тиэйиини федеральнай бүддьүөттэн субсидиялааһын, Хотугу муора суолунан уонна өрүстэринэн таһаҕаһы тиэйиини сайыннарыы туһунан кэпсэттилэр. Ити боппуруостарга бэс ыйыгар Дьокуускайга Федерация Сэбиэтин сис кэмитиэтин көһө сылдьар мунньаҕа ананыа. Өрөспүүбүлүкэ социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыытын туһунан Федерация Сэбиэтин уурааҕа бэлэмнэнэр. Онно аччыгый авиация, тимир суолу салгыы уонна Өлүөнэ муостатын тутуу уонна да атын инфраструктураны оҥоруу бырайыактара киириэхтэрэ.
Кулун тутар 31 күнүгэр Айсен Николаев РФ үбүн миниистирин Антон Силуановы кытары кириисиһи утары көрүллэр бырагыраамаларынан сибээстээн, өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүн туолуутун уонна уларытыылары киллэрии туһунан кэпсэттэ. Өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүгэр үп ноҕуруускатын намтатар сыалтан, эрэгийиэн кэмиэрчэскэй кирэдьииттэрин 5,6 млрд солк. диэри бүддьүөт кирэдьиитинэн солбуйар туһунан дьүүллэстилэр.
Саха сиригэр «Ростех» госкорпорация кыттыылаах олоххо киирэр бөдөҥ инвестиционнай бырайыактар тустарынан Айсен Николаев бу корпорация салайааччыта Сергей Чемезовы кытта дьүүллэстэ. Бэлиэтээн эппиттэрин курдук, эрэгийиэн уонна «Ростех» бииргэ үлэлээһиннэрэ тэитмнээхтик сайдан иһэр.
Муус устар 1 күнүгэр Айсен Николаев Арассыыйа бөдөҥ баанын — Сбербаан салайааччыта Герман Грефтиин бииргэ үлэлээһин боппуруостарын быһаарыста. «ВЭБ.РФ» сайдыы судаарыстыбаннай корпорациятын бэрэссэдээтэлэ Игорь Шуваловтыын Саха сиригэр олоххо киирэр бөдөҥ бырайыактары дьүүллэстилэр, ол иһигэр үөрэх эйгэтигэр бырайыактары көрдүлэр.
Табаны иитиигэ болҕомто
Ил Дархан Айсен Николаев быһаччы сорудаҕынан быйыл табаны иитии салаатын өйөөһүн биллэрдик улаатта. Өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүгэр бу сыалга 1 млрд 45 мөл. солк. тахса үп көрүллэн турар. Ол быһыытынан Саха сиригэр табаҕа көрүллэр субсидияны улаатыннарыахтара. Бу миэрэ табаһыттар хамнастарын үрдэтэргэ төһүү буолуоҕа. Сокуон туһааннаах барылын эрэгийиэн бырабыыталыстыбатыгар көрдүлэр, “СӨ муниципальнай оройуоннарын уонна куораттааҕы уокуруктарын олохтоох салайыныыга уорганнарын тыа хаһаайыстыбатын оҥорон таһаарыытын судаарыстыба кэккэ боломуочуйаларын биэрэр туһунан” сокуоҥҥа уларытыылары киллэриини өйөөтүлэр. Сокуон барыла хотугу дьиэ табатын иитиини өйөөһүн субвенциятын кээмэйин нуорматын биир таба төбөтүгэр 4 122 солкуобайтан 4 995 солкуобайга диэри үрдэтэр сыаллаах уонна табаны иитэр хаһаайыстыбалар үлэһиттэрин хамнастарын төлөбүрүн кээмэйин алын таһымын учуоттаан сүрүннүүр коэффициеннэри уларытыынан, табаны ыстаадаҕа көрүүгэ көрүллэр ороскуоту ааҕыынан торумнаммыта.
Сыыппара эйгэтэ
Муус устар 2 күнүгэр Ил Дархан Дьокуускайга информацияны түмэр, харайар киин үлэтин бэрэбиэркэлээтэ. Модульнай, көһө сылдьар кыахтаах киин кулун тутар 31 күнүгэр үлэтин саҕалаабыта. Өрөспүүбүлүкэ информацияҕа тиһиктэрэ бигэтик, куттала суох үлэлииллэрин хааччыйар. Дойдуга оҥоһуллубут бырагыраамаларынан, тымныыны тулуйар оборудованиенан таҥыллыбыт. Манна былаас уорганнарын уонна биэдимэстибэннэй тэрилтэлэр информацияларын тиһигэ уонна ресурсата харайыллар. Ил Дархаҥҥа Дьокуускай уулуссаларыгар тырааныспар сырыытын салайыы, тыа баһаардарын кэтээн көрүү уонна да атын цифровой тиһиктэр хайдах үлэлииллэрин көрдөрдүлэр.
Афанасий Ноев,
Ил Дархан пресс-сэкирэтээрэ.