Оруобуна 25 сыл анараа өттүгэр, 1995 сыллаахха, Саха Өрөспүүбүлүкэтин экэниэмикэҕэ уонна билгэлээһиҥҥэ судаарыстыбаннай кэмитиэтэ Экэниэмикэ министиэристибэтигэр кубулуйан, миниистиринэн уопуттаах экэнэмиис Александр Андреевич Кугаевскай анаммыта. Онон үбүлүөйдээх даатанан сибээстээн, уруккуну-хойукканы санаан ааһарга, министиэристибэ билиҥҥи үлэтин туһунан суруйарга саамай тоҕоостоох кэм буолла.
edersaas.ru
Устуоруйаны сэгэтэн көрдөххө…
Сэбиэскэй былаас үрэллибитин кэннэ, бырабыыталыстыбаҕа уларыйыылар киирэннэр, өрөспүүбүлүкэҕэ 90 с сыллар саҥаларыгар Үп уонна экэниэмикэ министиэристибэтэ тэриллэн үлэлии сылдьыбыта. Оччолорго министиэристибэни Владимир Ильич Птицын салайбыта.
1993 сыллаахха Роберт Андреевич Бурнашов бэрэссэдээтэллээх СӨ экэниэмикэҕэ уонна билгэлээһиҥҥэ судаарыстыбаннай кэмитиэтэ тэриллибитэ.
Икки сылынан кэмитиэт министиэристибэҕэ кубулуйбута.
Экэниэмикэ министиэристибэтин сүһүөҕэр туруорууга хара маҥнайгыттан үлэлэспит Александр Кугаевскай өрөспүүбүлүкэ экэниэмикэтэ сайдыытыгар бары күүстэрин-сыраларын ууран туран үлэлээн кэлбит, сэбиэскэй кэмнээҕи экэнэмиистэри ахтан-санаан ааһар хайаан да наадалааҕын этэр.
Ол курдук, Саха АССР Миниистирдэрин Сэбиэтин судаарыстыбаннай былааннааһын кэмитиэтин (Государственный плановый комитет-Госплан) бэрэссэдээтэллэринэн араас сылларга Андрей Лаврентьевич Бахсыров, Сасламбек Асламбекович Бутаев, Никита Васильевич Андреев, Томмот Диодорович Сивцев үлэлээбиттэрэ.
— Бу дьон ааспыт үйэ саамай ыарахан сылларыгар үлэлээбиттэрэ. 20–30 с сылларга кыһыл көмүс бырамыысыланнаһа атаҕар туруутугар, сэрии ыар сылларыгар, 50 с сылларга алмааһы хостооһун саҕаланыытыгар, өрөспүүбүлүкэ геологическай кыаҕын үөрэтии кэмнэригэр. Онон кэмитиэт СӨ Экэниэмикэтин министиэристибэтэ тэриллиитигэр олук буолбута, — диэн Александр Кугаевской кэпсиир.
90 с сылларга
Ааспыт үйэ 90 с дьалхааннаах сылларыгар өрөспүүбүлүкэ экэниэмикэтигэр тыҥааһыннаах кэмнэр ааспыттара. Бу кэмҥэ министиэристибэ хаһаайыстыбаннай тиһик салааларын механизмын бэрээдэктээбитэ. Ырыынак үйэтэ кэлэн, бастатан туран, оҥорон таһаарыы саҥа хайысхаларын тобулан, ону сайыннарыы боппуруоһа турбута. Маны таһынан, сүрүн болҕомто судаарыстыбаннай бас билиини приватизациялааһыҥҥа, ырыынак инфраструктураларын сайыннарыыга, ис ырыынакка сыыйа монополияны суох оҥорууга ууруллубута.
Экэниэмикэ министиэристибэтин исписэлиистэрин кыттыыларынан СӨ социальнай-экэнэмиическэй сайдыытын тус сыаллаах эрэгийиэннээҕи бырагыраамата, Өрөспүүбүлүкэ экэниэмикэтин модернизациялааһын кэнсиэпсийэтэ, 1995 сыллаахха тыа сирин сайыннарыыга дьоһун суолталаах Тыа сирин сайыннарыы кэнсиэпсийэтэ, 1996–2000 сылларга Саха Өрөспүүбүлүкэтин тыатын хаһаайыстыбатын сайыннарыыга уонна бигэ туруктааһыҥҥа бырагыраама оҥоһуллубута.
Билигин
Күн бүгүн Экэниэмикэ министиэристибэтэ Саха Өрөспүүбүлүкэтин ситэриилээх былааһын уоргана буоларын быһыытынан, судаарыстыбаннай социальнай-экэнэмиичэскэй бэлиитикэни сүрүннээһиҥҥэ, олоххо киллэриигэ үлэлиир сыаллаах.
Нэһилиэнньэ уонна оҕо төрөөһүнүн ахсаана элбии турарынан, бүгүҥҥү туругунан Саха сирэ дойдуга уон иһигэр киирэр. Ыйдааҕы орто хамнас 2015–2020 сылларга 10,8% үрдээтэ. Нэһилиэнньэ олоҕун уйгута тупсуута, бастатан туран, экэниэмикэ туругун кытары быһаччы сибээстээх. Эрэгийиэннээҕи баалабай бородуукта 9,5%, үрдээтэ. Бу Арассыыйа көрдөрүүтүттэн төһө эмит үрдүк (1,9%).
Оттон Уһук Илин эрэгийиэнигэр өрөспүүбүлүкэҕэ бырамыысыланнас сайдыытыгар, олорор дьиэни-уоту тутууга инники күөҥҥэ сылдьара саарбахтаммат.
Министиэристибэттэн кынат анньынан
Билигин 78 үлэһиттээх бырабыыталыстыба биир улахан министиэристибэтин Майя Андреевна Данилова салайар. Кэлиҥҥи сылларга эдэр уопуттаах исписэлиистэр атын үрдүк дуоһунастарга ананан барыылара элбээбит. Холобур, 2020 сылга министиэристибэ 12 исписэлииһэ судаарыстыбаннай былаас атын уорганнарыгар үлэлии көспүт. Ол иһигэр Владимир Сивцев тырааныспар миниистиринэн анаммыт, Василий Десяткин Эрэгийиэни салайыы киинин салайааччытынан, Ольга Рафаилова тырааныспар миниистирин солбуйааччынан.
Онон Экэниэмикэ министиэристибэтиттэн кынат анньынан, билигин Майя Андреевна Данилова экэниэмикэ, Елена Александровна Волкова үлэ уонна социальнай сайдыы, Павел Павлович Кылатчанов тутуу, Владимир Михайлович Сивцев тырааныспар уонна суол хаһаайыстыбатынан миниистирдэринэн таһаарыылаахтык өрөспүүбүлүкэ сайдыытыгар туох баар сыраларын ууран үлэлии-хамныы сылдьаллар. Маны таһынан, уһун кэмҥэ экэниэмикэ миниистиринэн олорбут Алексей Александрович Стручков билигин өрөспүүбүлүкэ биир саамай стратегическай суолталаах хампаанньатын — «Якутскэнерго» ПАУо салайар.
Үтүө дьону кытары алтыһан ааспыппыт
Быйыл министиэристибэ бэтэрээннэрэ Марфа Васильевна Одорусова уонна Галина Константиновна Мартынова өрөспүүбүлүкэ социальнай-экэнэмиическэй сайдыытыгар элбэх сыллаах бэриниилээх үлэлэрин иһин, «Гражданскай килбиэн» бэлиэнэн наҕараадаланнылар.
Галина МАРТЫНОВА, бэтэрээн:
— 1975 сыллаахха миигин Өймөкөөҥҥө оройуоннааҕы кэмитиэккэ (райплан) бэрэссэдээтэлинэн анаабыттара. Онтон нөҥүө сылыгар Дьокуускайга территориальнай былааннааһын уонна производственнай күүстэри тарҕатыы отделыгар начаалынньыгынан көһөрбүттэрэ. Бу манна 13 сыл үлэлээбитим. Судаарыстыбаннай былааннаа-
һын кэмитиэтигэр үлэлэригэр бэриниилээх, туруу үлэһит дьон үлэлииллэрэ. Кэлэктиипка доҕордуу сыһыан олохтоммута Бу барыта бэрэссэдээтэл Томмот Сивцев үтүөтэ этэ. Кини киэҥ билиилээх, үрдүк таһымнаах салайааччы этэ. Билигин мин маннык үтүө дьону кытары үлэлээн, алтыһан ааспыппыттан дьоллооҕунан ааҕынабын.
Марфа ОДОРУСОВА, бэтэрээн:
— Госбылааҥҥа 1985 сыллаахха экэнэмииһинэн үлэлии киирбитим. Бу иннинэ, Уус Алдаҥҥа уонна Үөһээ Бүлүүгэ сопхуоска үлэлээбит буолан, маҥнай утаа саҥа үлэбин ыарырҕаппытым. Биһигини салайан үлэлэтэр дьоммут билиилэрэ-көрүүлэрэ үрдүгэ, уопуттара улахана. Оччолорго Саха сиригэр улаханнык ытыктанар салайааччы Томмот Сивцев бэрэссэдээтэллиирэ. Тыа хаһаайыстыбатын отделын начаалынньыгын солбуйааччынан сэрии кыттыылааҕа Захар Андросов үлэлиирэ. Кэлин былаас уларыйан, тэрилтэбит аата-суола эмиэ сотору-сотору уларыйан-тэлэрийэн барбыта. Госбылаан бүтэһик бэрэссэдээтэлинэн 1988–1992 сылларга Александр Матвеев үлэлээбитэ. Үс сыл уларыйыы барбыта. 1995 сыллаахха СӨ Экэниэмикэтин министиэристибэтэ тэриллибитэ. Миниистиринэн Александр Кугаевскай, кини бастакы солбуйааччытынан Ольга Федорова анаммыттара.
edersaas.ru