Ил Дархан Егор Борисов бэҕэһээ үгэскэ кубулуйбут пресс-конференциятын ыытта. Быйылгы көрсүһүүгэ 58 суруналыыс (ол иһигэр 11 улуустан) кытынна. Егор Афанасьевич икки чаастан ордук кэм устата өрөспүүбүлүкэ экономикатыттан саҕалаан биирдиилээн чааһынай боппуруостарга хоруйдаата.
Тутуу
Үгэс курдук, пресс-конференцияҕа тутуу эйгэтигэр үгүс боппуруос киирдэ. Бастатан туран, олорор дьиэҕэ. Билэргит курдук, Егор Борисов 2016 с. саҕалаан 600 тыһ. тахса кв м дьиэни тутар сыалы-соругу ылыммыта. Ити соруга туолан, икки сыл устата баһаам элбэх дьиэ тутулунна. “Ол эрээри барыта биир-күдьүс буолбат. Билигин тутуу эйгэтигэр үлэлиир тэрилтэлэр уустуктары көрсөллөр. Ол эрээри тутуу тэтимин түһэриэхпит суоҕа. Дьиэ-уот боппуруоһугар, сүрүннээн, элбэх оҕолоох ыалларга көмөнү ыытыахпыт. Ити ордук тыа сиригэр сыһыаннаах”, — диэн бэлиэтиир Егор Афанасьевич кэпсэтии кэмигэр.
Маны сэргэ оскуола, оҕо саадын тутуу боппуруоһа киирдэ. Коррекционнай оскуолалар (өрөспүүбүлүкэҕэ маннык 22 анал оскуола баар) тутууларын туһунан этэригэр: “Сылын аайы оскуолалар тутуллаллар да, хаарбах туруктаах эбийиэктэрбит элбээн иһэллэр. Хаарбах туруктаах оскуолалары барыларын саҥарда иликпитинэ, саҥа оскуоланы тутар кыахпыт суох. Ити биирэ. Иккиһинэн, доруобуйаларынан хааччахтаах дьоҥҥо көмө, оскуола, дьиэ-уот боппуруоһа барыта биир кэлимник көрүллэр. Оскуолата, реабилитационнай киинэ туһунан уочаракка турбаттар. Оскуолалар бары биир уопсай испииһэктээхтэр. Ити испииһэги муниципальнай тэриллиилэри кытары сөпсөһүннэрэбит. Ол иһин бу коррекционнай оскуолалар уопсай испииһэгинэн бараллар”, — диэн бэлиэтиир.
Ону сэргэ тутууга сыһыаран, хаарбах дьиэттэн дьону көһөрүү бырагырааматынан туһанан, сорох дьон иккис, үһүс дьиэлэрин ылбыттарын этэн туран, инникитин испииһэги оҥорууга чуолкайдааһын барыаҕын иһитиннэрдэ.
Георгий Балакшин
Бу күннэргэ спорт миниистирэ Георгий Балакшин уонна Александр Нюрбинскай социальнай ситимҥэ таһаарбыт айдааннарын туһунан социальнай ситимнэргэ кэпсэтии бөҕө бара турар. Суруналыыстар бу тиэмэни иилэ хабан ылан, Ил Дархантан ыйыттылар. Онуоха Егор Борисов: “Социальнай ситимҥэ итинник бэйэ-бэйэни кытары аахсары ахсарбаппын. Атыннык кэпсэтиэхтэрин сөп этэ. Хомойуох иһин, бу маннык көстүү кэлиҥҥи кэмҥэ наһаа элбээн эрэр. Ити туох да үчүгэйгэ тириэрдибэт. Прокуратура бу манан дьарыктаныаҕа”, — диэн бэлиэтээн эттэ.
Санатан эттэххэ, Ил Дархан ааспыт сылга алтынньыга бырабыыталыстыба үлэһиттэрин уонна судаарыстыбаннай сулууспалаахтар сиэрдэрин-майгыларын туһунан ыйаах таһааран турар.
Стручков уонна Панов
Миниистирдэргэ сыһыаннаах өссө биир боппуруос таарылынна: бастакы вице премьер-экономика миниистирэ Алексей Стручков уонна промышленность миниистирэ Андрей Панов судаарыстыбаннай сулууспаттан тохтоон атын үлэҕэ көспүттэрин туһунан ыйыттылар. Манна хоруйдаан Егор Борисов: “Иккиэн судаарыстыбаннай сулууспаттан барыахтарын баҕаралларын туһунан эрдэ иһитиннэрэн тураллар. Сылы түмүктээн баран барыҥ диэн кэпсэппитим. Кинилэри киһи быһыытынан өйдүүбүн”, — диэн иһитиннэрдэ.
Алексей Стручков бу күһүн “Якутскэнерго” генеральнай дириэктэрин солбуйааччынан анаммыта. Оттон Андрей Панов атын үлэҕэ барарынан, дуоһунаһыттан уурайарын туһунан ыйаах Саҥа дьыл эрэ иннинэ ахсынньы 29 күнүгэр тахсыбыта.
Березовка
Орто Халыма улууһун Березовка нэһилиэгэ кэлиҥҥи сылларга сылын аайы ууга барар. Исписэлиистэр итини өрүс сүнньэ уларыйбытынан быһаараллар. Ол иһин былырыын Ил Дархан Березовкаҕа бара сылдьан, олохтоохтору биэс сыл иһигэр уу ылбат сиригэр көһөрөргө эппитэ. “Өрүс аллараа сүнньүгэр тутууну ыытыы билигин турбат, саҥа сиргэ көһүөхтээхтэр. Хайа муҥун, сылын аайы дьиэлэрин куурдунуохтарай?”, — диэн этэр.
Хотугу улуустарга сыһыаннаах биир эмиэ сытыы боппуруос, кыһыҥҥы суолунан таһаҕаһы таһыы, тумнуллубата. “Былырыын хотугу улуустарга кыһыҥҥы суол кэмигэр аһыллыбакка, улахан кыһалҕа үөскүү сылдьыбыта. Быйыл барыта этэҥҥэ буолан, былаан быһыытынан таһаҕас барыта таһыллан иһэр. Онон манна куттал суох”, — диэн иһитиннэрэр Егор Борисов.
Бүддьүөт
Өрөспүүбүлүкэ быйылгы сыллааҕы бүддьүөтүн ылыныы уустук соҕустук ааспыта. Бу туһунан элбэхтэ суруйан турабыт. Пресс-конференция кэмигэр судаарыстыбаннай иэс туһунан ыйытыы киирдэ.
“Федеральнай киини кытары бүддьүөтү таҥыыга күүскэ үлэлэһэбит. Саха сирэ ураты регион буоларын өйдүүллэр. Ол эрээри сорох ардыгар олохтоммут нуормаларга сөп түбэспэппит. Холобур, судаарыстыбаннай иэс регион бэйэтэ киллэринэр дохуотун 50 % элбиэ суохтаах. Биһиги ити нуорматтан тахса иликпит. Федеральнай бүддьүөккэ 14 млрд солк. иэстээхпит. Ити судаарыстыбаннай иэспит 28 % ылар. Үгүс регион билигин иэһин бэйэтэ киллэринэр дохуотуттан таһынан ылан олорор”, — диэн бэлиэтиир Егор Борисов.
Былырыын РФ президенэ Владимир Путин регионнар ылбыт кирэдьииттэрин реструктуризациялыырга, ол эбэтэр усулуобуйатын табыгастаах гына уларытан биэрэргэ, этии киллэрбитэ. Бу чэпчэтиинэн регионнар бары кэриэтэ туһаммыттара. “Биһиги бу суолунан барбатахпыт. Биир өттүнэн, федеральнай киинтэн аһары тутулуктанан хаалыа этибит. Кирэдьииппитин төлөөрү, бүддьүөппүтүгэр профицит оҥоруохпутун наада этэ. Ол эбэтэр бүддьүөт ороскуоттаах чааһын кыччатан туран, дохуоттаах чааһын элбээтиннэрэн көрдөрүү. 2016-2017 сс. биһиги балаһыанньаны бэйэбит хонтуруолга тутабыт диэммит, Россия бу бырагырааматыгар киирсибэтэхпит. Бу хайысханы тутуспут соҕотох регион буолабыт”, — диэн этэр.
Олохтоох каадырдары – промышленноска
Олохтоох исписэлиистэри промышленнай улахан хампаанньаларга сыһыарыы туһунан кэпсэппиппит ыраатта. Бу туһунан: “Улахан хампаанньалары кытары үлэлэспиппит түмүгэр, билигин 2200 тахса бэйэбит исписэлиистэрбит үлэҕэ анаммыттара. Кинилэртэн 200-чэкэ киһи тыа сиригэр үлэлии барда. Саҕалааһын баар. Салгыы да үлэлэһэн иһиэхпит. Саамай сүрүнэ, улахан хампаанньалар биһиги диэки эргийдилэр, исписэлиистэри бэйэбититтэн ылар буоллулар”, — диэн бэлиэтиир Ил Дархан.
Витимҥэ командировка
Аҕыйах сыллааҕыта Ленскэйгэ “Сургутнефтегаз” хампаанньа уонна олохтоохтор икки ардыларыгар айан суолуттан сылтаан улахан айдаан тахса сылдьыбыта. Аны билигин Витим бөһүөлэгэр туспа кыһалҕа күөрэйэн таҕыста. Биир баар-суох соҕотох бэкээринэлэрэ сабыллар кутталлаах. Бэкээринэни үлэлэтэ олорор предприниматель, бурдугу таһарбар айанын төлөбүрүн кыаммаппын диэн сабар санаалаах.
“Ороскуоту төлөөн туран, суруналыыстар десаннарын тэрийиэхпин сөп. Миэстэтигэр баран бэйэҕит көрүҥ, суруйуҥ. Тоҕо диэтэргит, кэлэр информация сорох ардыгар уларыйан-тэлэрийэн кэлэр”, — диэн хоруйдуур Егор Борисов суруналыыстар ыйытыыларыгар.
Муниципальнай быыбардар
Былырыын үгүс нэһилиэккэ баһылыктар талыллыбыттара. Кистэл буолбатах, билигин нэһилиэктэргэ баһылыктары аймаҕынан, түөлбэлээн талаллар. Ол түмүгэр быыбарга кыттар кандидат уопута да, үлэҕэ сыһыана да, партията да аахсыллыбат. Мантан сылтаан олохтоохтор истэригэр бэрт былдьаһыы, талыллыбыт баһылык үлэтин туорайдаһыы тахсар. Бу боппуруоска хоруйдаан Егор Борисов: “Аҕыйах ахсааннаах нэһилиэктэргэ аймахтаһыы күүскэ тарҕаммыт. Сокуон итини хайдах да хонтуруоллаабат. Манна биири этиэхпин сөп, хоруупсуйа өттүнэн үлэни күүһүрдүөххэ. Өскөтүн бу үлэ судаарыстыбаннай сулууспалаахтарга эрэ туһуламмыт буоллаҕына, билигин муниципальнай тэриллиигэ эмиэ киириэҕэ. Быыбарга турар кандидат манна эппиэтинэһи күүскэ өйдүөхтээх”, — диэн этэр.
Сэлии муоһун хостооһун
Сэлии кырамтатын хомуйуу билигин ханнык да сокуонунан хонтуруолламмат. Кэнники сылларга бу туһунан үгүс кэпсэтии ыытыллан кэллэ. Аҕыйах сыллааҕыта сэлии уҥуоҕун, муоһун хомуйууга (сир ирэн муос, уҥуох бэйэтэ үөһэ тахсан кэлэр, ону хомуйууга) көҥүлү ылыы федеральнайтан региоҥҥа бэриллибитэ. Оттон сири-уоту алдьатан хостооһун сокуонунан бобуллар.
“Бу чааһыгар уларыйыы баар. Кыралаан да буоллар, иннибит хоту сыҕарыйан иһэбит. Холобур, слон муоһун хомуйууга мораторий биллэриллэн турар. Ол тэҥэ, манна эмиэ бобуу баар буолуохтаах. Сэлии муоһун көрдөөһүн билигин сокуонунан хонтуруолламмат. Онон билигин муоһу хомуйууга (сири-уоту алдьатан хостооһуҥҥа буолбатах) көҥүлү биэрэн, хайдах эмэ гынан хонтуруолга тута сатыыбыт. Манна РФ бырабыыталыстыбатын кытары үлэлэһэбит. Сэлии муоһун көрдөөһүн, туһаныы туспа сокуонунан салаллыахтаах. Ити сокуон билигин суох. Хас да барыйааны киллэрбиппит да, биир да ылынылла илик”, — диэн бэлиэтиир.
Манна сыһыаран эттэххэ, сэлии муоһун туттарыы сылтан сыл элбээн иһэр. Холобур, 2003 с. 20 тонна муос хомуллубут буоллаҕына, 2016 с. 81 тоннаҕа тэҥнэспит.
Инвестиция
Суруналыыстар инвестиция, улахан бырайыактар тустарынан хайаатар да ыйытыах тустаах этибит. Онуоха тулалыыр эйгэни харыстааһын, киһи доруобуйатыгар буортута суох бырайыактары олоххо киллэрии туһунан кэпсэтии таҕыста. Егор Борисов баараҕай бырайыактар тустарынан этэн туран: “Өрөспүүбүлүкэ сайдыытын туһунан кэпсэтэрбитигэр бырайыактар тустарынан толкуйдуохтаахпыт. Ити ханнык баҕарар эйгэҕэ сыһыаннаах. Ханнык баҕарар бырайыак быраабылаҕа, нуормаҕа эппиэттиир буоллаҕына, олоххо киирэр кыахтаах. Бу көмүс да, ньиэп да, гаас да буоллун барыларыгар сыһыаннаах. Оҥорон таһаарыыны сайыннарыыны сэргэ тулалыыр эйгэни харыстааһын туһунан кэпсэтэбит. Дьиҥэр ыллахха, бу боппуруоска техническэй, технологическэй өттүнэн, киһи доруобуйатыгар куттал суоһаабатын туһугар үлэлэһии улахан суолталаах. Экология боппуруоһа манна төрдүһүнэн турар. Онон сайдыы туһунан этэрбитигэр, бу боппуруоска бары өттүн барытын көрөрбүт наада. Аҥаардас бу тирээн турар кыһалҕаны эрэ быһаарыы курдук көрөр сыыһа. Боппуруоһу дириҥник ылан көрүөххэ наада”, — диэн бэлиэтээтэ.
Уус Маайанан — Охотскай муораҕа
Быйыл Амматтан Уус Маайаҕа тиийэр суол оҥоһуллан бүтүөхтээх. “Бу суол Охотскай муораҕа тахсыахтаах. Экономикабытын сайыннарыыга кэскиллээх суол”, — диэн бэлиэтиир Егор Афанасьевич.
Манна даҕатан эттэххэ, иллэрээ сыл Ил Дархан салайааччылаах улахан дэлэгээссийэ Хабаровскай кыраай Охотскайыгар бара сылдьыбыта. Онно баран Дьокуускай – Уус Маайа – Айаан хайысханан суол тутуутугар сөбүлэҥ сурук түһэрсибиттэрэ. Бу суол урукку Айаан-Охотскай тыраагынан барыахтаах. Суол уопсай уһуна 1316 км тэҥнэһэр. Саха сиринэн мантан 709 км ааһар.
Өлүөнэ муостата
Өлүөнэ муостатын туһунан кэпсэтии аҕыйах сылтан бэттэх олус күүскэ турар. “Бырабыыталыстыба бэрэссэдээтэлэ Дмитрий Медведеви кытары ахсынньытааҕы көрсүһүүбүтүгэр муоста туһунан кэпсэтэн турабыт. Эрдэ бу бырайыакпыт федеральнай бырагыраамаҕа киирбитэ. Кытай Народнай Өрөспүүбүлүкэтин кытары үлэлэспиппит. Ол эрээри уһуллан хаалбыта. Билигин бу боппуруос бэбиэскэттэн түспэт. Саамай сүрүнэ, кэпсэтиигэ сылдьыан наада”, — диэн этэр кини.
Ахсынньыга Москваҕа ыытыллыбыт Саха сирин күннэрин чэрчилэринэн, Егор Борисов Федерация Сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ Валентина Матвиенконы кытары көрсүһүүтүгэр муоста тутуута биир бастакынан көтөҕүллүбүтэ. Валентина Ивановна бу боппуруоска үлэлэһиэҕин туһунан биллэрбитэ.
Интеллектуальнай оонньуулар
“Бу оонньууларга күүскэ бэлэмнэнэ сылдьабыт. Билигин 20-тэн тахса дойду кыттыаҕын туһунан биллэрэн турар. Наукалар академияларын салайааччыта Александр Сергеевы, Наука, үөрэх министиэристибэтин кытары кэпсэтэн турабын. ЮНЕСКО көмөтүнэн ыытылларын ситиһиэхтээхпит. Биһиэхэ маннык улахан тэрээһиннэри ыытар уопуттаахпыт. Былырыын физика олимпиадатын ыыппыппыт эмиэ улахан уопут буолла. Маны таһынан, 2020 с. буолуохтаах “Азия оҕолоро” оонньууларга бэлэмнэнэбит”, — диэн бэлиэтиир Егор Борисов.
Түмүк
Түмүктээн эттэххэ, Ил Дархан пресс-конференциятыгар социальнай эйгэттэн саҕалаан промышленноска тиийэ үгүс боппуруос таарылынна. Чааһынай, биирдиилээн да боппуруостар этилиннилэр. Үгүс боппуруоска Егор Афанасьевич бэйэтин тус санаатын эттэ. Суруналыыс быһыытынан, ити этиилэриттэн блокноппар “боппуруоһу дириҥник үөрэтиэххэ наада, ити бэлиитиккэ да, атын киһиэхэ да барыбытыгар сыһыаннаах”, “социальнай ситимнэргэ бэйэ-бэйэни хоруотааһыны ахсарбаппын, хомойуох иһин, кэлиҥҥи кэмҥэ бу маннык көстүү наһаа элбээтэ”, “атын сиргэ баран хайдах олороллорун көрүөххэ-истиэххэ, бэйэбит билбэппититтэн наһаа элбэҕи сүтэрэбит”, “кыһалҕаттан тахсар суолу көрдүөххө, тахсар суол хайаатар да баар”, “таҥара миэхэ улахан суолталаах, ону сэргэ, айылҕаҕа, сиргэ-уокка сүгүрүйүүм миэхэ ис-испиттэн тахсар, итэҕэллэри утарыта туруорар наадата суох” диэн эппитин сурунан ыллым.
Аграфена КУЗЬМИНА, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru