Сэтинньи 20 күнүгэр Дьокуускай куоракка «Лена» киинэ тыйаатырын киэҥ-куоҥ саалатыгар «Е.Н. Андреев: институту эһиги — эдэрдэр тутуоххут…» диэн документальнай киинэ сүрэхтэниитэ буолла. Киинэ Ефрем Андреев кыыһа, медицинскэй наука дуоктара, профессор Зинаида Линева көҕүлээһининэн суруйааччы, тылбаасчыт, киинэ устааччы Алексей Амбросьев—Сиэн Мунду «Эрэл» продюсерскай киинигэр (продюсер Н.Д. Кузьмина, режиссер А.А. Спиридонов) уһуллубут.
edersaas.ru
Быйыл Үөһээ Бүлүүттэн төрүттээх Саха АССР, РСФСР үтүөлээх бырааһа, Кыһыл Сулус уонна Үлэ Кыһыл Знамятын уордьаннар кавалердара, сахаттан бастакы медицинскэй наука хандьытаата, доруобуйа харыстабылын талааннаах тэрийээччи, биллиилээх уопсастыбаннай-судаарыстыбаннай диэйэтэл Ефрем Николаевич Андреев төрөөбүтэ 110 сылын туолла.
Дьыл-хонук устара түргэн. Уларыйыы-тэлэрийии элбэх, олохпут тэтимнээх. Онно ааспыты анаарыы, сыана быһыы, биирдиилээн киһи уопсастыба олоҕор оруолун, миэстэтин быһаарыы араастаах. Сиргэ тиийэ сириини сэргэ, аатын билбэт гына арбааһыҥҥа тиийэ.
Ол эрээри, туох даҕаны эбээһинэ, көҕүрэтиитэ, кэм-кэрдии тутула хайдаҕыттан тутулуга суох, олох-дьаһах уларыйбытын да иһин, бэйэлэрин кэмнэрин таһынан, кэлэр да кэмҥэ үтүө холобур буолар дьоннор бааллар, олорон, үлэлээн-хамсаан ааспыттара.
Оннук дьонтон биирдэстэринэн Ефрем Николаевич Андреев буолар. Кини Үөһээ Бүлүү улууһун II Үөдүгэй нэһилиэгэр XX үйэ саҥатыгар, 1909 сыллаахха үөрэҕэ суох, дьадаҥы дьиэ кэргэҥҥэ төрөөбүтэ. Үөрэххэ баҕалаах уол чугас аймахтарын, оччотооҕу былаас быһаччы көмөтүнэн оскуолаҕа үөрэммитэ, салгыы Дьокуускайга биэлсэр-акушер оскуолатын, онтон 1939 сыллаахха Иркутскайдааҕы медицинскэй институту бүтэрбитэ.
Киһи сөҕөрө уонна киэн туттара диэн, олох түҥкэтэх тыаттан тахсыбыт уол оскуолатааҕы сылларыттан инньэ Иркутскайга тиийэн, быраас идэтигэр үөрэнэр да кэмигэр билиигэ-көрүүгэ тардыһыытынан, бэрээдэгинэн, хомсомуол, баартыйа кэккэтигэр киирэн уопсастыбаннай үлэҕэ көҕүнэн мэлдьи инники күөҥҥэ сылдьыбыт.
Ааспыт үйэ 40-60-с сылларыгар Е.Н. Андреев быраастан саҕалаан, доруобуйа харыстабылын эйгэтин салайааччытыгар, биллэр-көстөр уопсастыбаннай-бэлитиичэскэй диэйэтэлгэ тиийэ үүнэн, төрөөбүт дойдутун, норуотун туһугар үлэлээбитэ, киэҥ билиитинэн-көрүүтүнэн, далааһыннаах үлэтинэн-хамнаһынан, дьоҥҥо-сэргэҕэ үтүө дьайыытынан бэйэтин кэмин интеллигенциятын биир чаҕылхай бэрэстэбиитэлэ буолбута. Ол эрэн, кинини дуоһунас уларыппатаҕа. Кини уруккутун курдук, дьоҥҥо-сэргэҕэ биир тэҥ эйэҕэс, сайаҕас сыһыаннааҕа, ыалдьытымсах дьиэ кэргэн аар тойон аҕата этэ, үгүс ахсааннаах аймахтарыгар, доҕотторугар, биир дойдулаахтарыгар суон дурда, халыҥ хахха этэ. Идэтинэн эдэр быраастарга, наука үлэһиттэригэр сүбэһит-амаһыт, быһаччы көмөлөһөөччү настаабынньык этэ.
Ааспыты, бүппүтү төннөрбөккүн, көннөрбөккүн. Оттон бүгүҥҥүнү, сарсыҥҥыны уларытыахха, тупсарыахха, сайыннарыахха сөп. Маныаха ааспыт кэмнэр үгэстэрэ, ситиһиилэрэ туһалыыллара мөккүөрэ суох. Дьэ ол иһин, кинигэлэр суруллаллар, мусуойдар тэриллэллэр, араас таһымнаах научнай форумнар ыытыллаллар.
Киинэни көрөөһүн З.Е. Линева уонна авторскай кэллэктиип кылгас киирии тылларынан саҕаланна. А.А. Амбросьев-Сиэн Мунду ааспыт сайын Е.Н. Андреев төрөөбүт сиригэр, Үөһээ Бүлүү улууһун Үөдүгэй нэһилиэгин Андреевскай сэл. тиийэннэр, киинэ усталларыгар олохтоохтор көхтөөхтүк кыттыбыттарыгар махтанна уонна онно киинэ оҥоһуллан бүттэҕинэ, аан бастаан манна, Ефрем Николаевич аатын сүгэр Андреевскайга көрдөрөөрүҥ диэн эппиттэрин толорон, бу ааспыт нэдиэлэҕэ киинэлэрин онно уонна Үөһээ Бүлүүгэ көрдөрөн кэлбиттэрин иһитиннэрдэ. Дьон киинэттэн астыммытын эттэ.
Киинэҕэ кинохроника каадырдарыттан Е.Н. Андреев тыыннааҕын көрөҕүн, элбэх докумуон, хаартыска баар. Киинэ режиссера, Үөһээ Бүлүүттэн төрүттээх Анатолий Спиридонов ону хайдах булбуттарын, таҥмыттарын кэпсээтэ. Зинаида Ефремовна киинэ музыкальнай доҕуһуолугар классическай муусука киирэн, ис хоһоонун дириҥэппитин, киэргэппитин астынан бэлиэтээтэ. Көрөөччүлэр Е.Н.Андреев төрөппүт кыыһыгар Зинаида Ефремовнаҕа, киинэ нууччалыы тылын саҥарбыт А.С.Пушкин аатынан Нуучча академическай драматическай тыйаатырын артыыскатыгар Алла Бузмаковаҕа сибэкки дьөрбөтүн туттардылар.
Киинэ чахчы табыллыбыт, биир чаас устата уһулуччулаах быраас, талааннаах тэрийээччи, судаарыстыбаннай үлэһит, чаҕылхай киһи Ефрем Андреев туһунан архыып докумуоннарыгар, мусуойдар, тэрилтэлэр экспонаттарыгар, Ефрем Николаевыһы кытта алтыспыт, бииргэ үлэлээбит дьон, биир дойдулаахтара, Үөһээ Бүлүүлэр ахтыыларыгар олоҕурбут документальнай киинэни биир тыынынан көрдүбүт.
Киинэни дьүүллэһиигэ элбэх киһи санаатын атастаста, киинэнэн астыммытын эттэ. 2003-2010 сс. СӨ доруобуйа харыстабылын миниистирэ, медицинскэй наука дуоктара В.Л. Александров, Е.Н. Андреев чугас доҕорун, биир идэлээҕин, аатырбыт хирург Д.А. Гурьев кыыһа, быраас З.Д. Гурьева, «Фтизиатрия» НПК дириэктэрэ, медицинскэй наука дуоктара А.Ф. Кравченко, «Саха медицинскэй сурунаалын» сүрүн эрэдээктэрин солбуйааччы, медицинскэй наука дуоктара В.П. Николаев киинэ билиҥҥи кэмҥэ наадалаах буолуоҕун тоһоҕолоон бэлэтээтилэр. Биир долгутуулаах түгэнинэн киинэҕэ уһуллубут, Е.Н. Андреев салалтатынан ЯФИТ килииникэтигэр — «Красная Якутия» сэллик санаторийыгар үлэлээбит РСФСР үтүөлээх бырааһа, 95 саастаах С.М. Васильева, ыстаарсай медицинскэй сиэстэрэ, эмиэ 90-ча сааһыгар сылдьар В.Л. Каргаполова сыанаҕа тахсан, кылгас буолан баран, дириҥ ис хоһоонноох оччотооҕу кэми ахтан-санаан ааһыылара буолла. Бу икки эмчити Е.Н. Андреевы кытта бииргэ үлэлээн ааспыт, үйэ 50-с сылларын кэрэһиттэрин саалаҕа мустубут дьон ытыс тыаһынан эҕэрдэлээтилэр.
Бу «Е.Н. Андреев: институту эһиги — эдэрдэр тутуоххут…» документальнай киинэ биһиги Ефрем Николаевичка уонна кини көлүөнэтигэр махталбыт бэлиэтэ, оттон эдэр ыччакка, үүнэр көлүөнэҕэ көмүһүнэн, алмааһынан буолбаккка, үгүс сылларга аҕа көлүөнэнэн мунньуллубут сүҥкэннээх улахан култуурунай нэһилиэстибэ бэрт кыра бытархайын быһыытынан утары уунар бэлэхпит, улахан туһалаах иитэр-үөрэтэр пособие курдук сыаналаныан сөп.
Киинэни көрөн баран, инники өттүгэр бу маннык устуоруйа, ааспыт олохпут биир кэрчигэ буолан умнулла быһыытыйбыт түгэннэри көрдөрөр, кэпсиир документальнай киинэлэр тахсан иһэллэрэ буоллар диэн санааҕа кэлэҕин.
Сахалар кэлиҥҥи кэмҥэ тахсар уус-уран киинэлэрбитинэн эрэ буолбакка, норуокка, ордук ыччакка туһалаах буолуох документальнай киинэни хото устарбытынан эмиэ аатырыаҕыҥ!
edersaas.ru саайтка анаан Валериан НИКОЛАЕВ,
хаартыскалары ааптар тиксэрдэ.