Аан дойду үрдүнэн Арассыыйа уонна Украина сыһыаннарыттан сылтаан дьону-сэргэни уолутар, дьиксиннэрэр араас хабааннаах сымыйа сурах-садьык тилийэ көтөр, тарҕанар. Биир дойдулаахтарбыт, үөлээннээхтэрбит бары бииргэ түмсүөҕүҥ диэн санааларын билигин да этэллэр.
Бэҕэһээ, кулун тутар 13 күнүгэр, саха дьонугар киэҥник биллэр-көстөр Федора Иннокентьевна Кобякова – Эдьиий Дора “Саха” НКИК ханаалыгар бу буола турар балаһыанньаҕа саха дьоно-сэргэтэ хайдах-туох дьаһанан-дьапсынан олоруохтаахпытын туһунан саас-сааһынан быһааран кэпсээбитэ, алгыс тылын эппитэ. Ону сурукка тистибит…
Федора Иннокентьевна Кобякова – Эдьиий Дора:
— Идэлээх буоларым быһыытынан Айылҕам холумтаныгар барыгытын арчылаатаҕым буоллун, алҕаатаҕым буоллун, эмтээтэхпит-томтоотохпут буоллун! Бу буола турар балаһыанньаны хас биирдии киһи бэйэтигэр наһаа чугастык ылынара сатабыла суох. Бу түгэннэри өйгүтүгэр-санааҕытыгар наһаа дириҥник, күүстээхтик-мутуктаахтык ылынымаҥ. Олоххо сибилиҥҥиттэн сыаллаахтык-соруктаахтык дьиҥ сахалыы тэринэн олоруохтааххыт. Чуумпуран бэриллиэхтээх, бэйэ-бэйэбитин кытта биир сүбэнэн-аманан олоруохтаахпыт. Бары-барыта намыраатаҕа буоллун, уоскуйдахпыт буоллун, налыйдахпыт, нүөлсүйдэхпит буоллун, этэҥҥэ буолууну хааччыйдахпыт буоллун! Бука барыта орун-оннугар түстэҕэ буоллун!
Бу буола турар балаһыанньаҕа биһиги утуйар кэмҥэ утуйан, турар кэмҥэ туран сылдьыаҕыҥ. Бэйэ-бэйэни истиһэн, биир сүбэнэн-аманан олоруохтаахпыт. Эбэ илдьитэ буоларым быһыытынан онтон-мантан куттанымаҥ, саллымаҥ, дьиксинимэҥ диэн бар дьоммор этэбин!
Биһиги сахалар олорбуппут курдук олоруохтаахпыт. Биһиги итэҕэлбит Айылҕа буолар, маны саха дьоно оҕотуттан улаханыгар тиийэ үчүгэйдик билиэхтээх. Бу маннык балаһыанньаҕа, төһөнөн улахан кыһалҕа тириир даҕаны, соччонон чуумпуруохтаахпыт, соччонон бэйэ бодобутун тардыныахтаахпыт, киһилии сыһыаннаах сиэри-туому тутуһан түмсүүлээх буолуохтаахпыт. Үлэбитин-хамнаспытын үллэстэн, олоҕу атын өттүттэн көрөн, бэйэ-бэйэҕэ эрэнэр буолуохтаахпыт. Биһиги маннык түгэҥҥэ олорор холумтаммытын ыһыа суохтаахпыт. Төһөнөн араас саҥа-иҥэ хойдор даҕаны, хаҕыс тыал кэллэр даҕаны — барытын үөһэнэн истиэхтээхпит. Барытын эппитинэн-хааммытынан, өйбүтүнэн-санаабытынан курдары таһаарыахтаахпыт. Эстии-кэхтии суолугар үктэниэ суохтаахпыт, биһиги бэйэбит төрүт дойдубутугар олоробут, бэйэбит холумтаммытыгар олоробут, онон биһиги бигэ тирэхтээх буолуохтаахпыт. Биһиги бу сири баһылыахтаах эбиппит. Киһи ахсаанынан буолбатах, айылҕатыгар эбит күүһэ-күдэҕэ, өйө-санаата. Хас биирдии киһи өбүгэлээх, төрүттээх, барыта төрдүгэр-төбөтүгэр сытар. Биһиги халлаантан түспүт хаамаайы омук буолбатахпыт. Биһиги бу сиргэ төрөөбүппүт, бу сиргэ олоробут.
Биһиги уопсайынан сымнаҕас омукпут. Ол иһин хас биирдии киһи өйүн-санаатын сааһыланан күн аайы саҥалыы дьаһанан олоруохтаах. Бэҕэһээҥҥи күн иккистээн эргийбэт, төннүбэт аналлаах. Оннооҕор маарыыҥҥы түгэн маарыын ааспыт эбит. Хас биирдии киһи дьону кытта уруулуу-аймахтыы. Биир тыыннаах, тус туһаайыылаах буолан, бу олоҕу сыаналыах тустаахпыт. Биһиги сурах хоту олорор омук буолбатахпыт.
Бу кэмтэн ыла саллар диэни, куттанар диэни билимэҥ. Биһиги бу сиргэ-уокка ананан кэлбит омукпут. Атын омуктары кытта алтыһан олорор дьылҕалаах эбиппит. Сотору кэминэн үүнэн турар мастааҕар элбэх киһи кэлиэҕэ. Кэлбиттэрэ ыраатта. Онтон куттаныа-саллыа суохтаахпыт. Бу кэмҥэ биһиги хабыллар-хаба ортотугар сылдьыахтаахпыт. Бу кэмтэн ыла тосту уларыйарга, сымныырга сүбэлиибин-амалыыбын, олоххо аһара ыксаамаҥ. Бука барытыгар болҕомтолоох, кичэллээх буолуҥ. Кыыһырсар-этиһэр буолумаҥ!
Бу кэмҥэ барытын ыла сатаан хаһаан да хаһаан буолумаҥ, ити бэрдэ суох бит-билгэ буолар. Барыга-бары харыстабыллаахтык сыһыаннаһыллыахтаах. Бу күнтэн ыла сиэри-туому тутуһарга ыҥырабын. Хантан төрүттээххитин, ким уруута, ким аймаҕа буолары барытын билэр кэм кэллэ. Эбэ аатын, саха аатын түһэн биэрбэт курдук олоруллуохтаах, үөрэниэхтээхпит, үлэлиэхтээхпит.
Дьон-сэргэ холкутук олорорго дьулуһуохтаах. Онтон-мантан куттанымаҥ. Сурах хоту олорумаҥ. Дьиҥ сирдээҕи олоҕунан олоруҥ. Сыыс тылы-өһү туттумаҥ, налыччы, эйэлээхтик олорорго дьулуһуҥ. Бэйэ бодоҕутун тардыныҥ. Күн аайы саҥалыы тэринэн олороргутун сүбэлиибин. Ыра санааҕыт, баҕа санааҕыт үрүҥ күҥҥэ тэҥнээх буоллун диэн алгыыбын! Санааҕытын хаһан да түһэримэҥ, олоххо дьулуурдаах буолууну, тулуурдаах буолууну Эбэ илдьитэ буоларым быһыытынан Айылҕа холумтанынан салайтаран барыгытын алгыыбын! Арчылаатахпыт буоллун, эмтээтэхпит-томтоотохпут буоллун! Киһи киһиэхэ сыһыана тупсаҕай, этэҥҥэ буолуохтаах. Тулуурдаах, күүстээх санааны баҕарабын. Сиэри-туому тутуһан аймаҕымсах, дьиэмсэх буолуҥ!
Үөһэнэн-алларанан үөн бырдаҕа курдук дыыгынаан-дооҕунаан кэллэхтэринэ даҕаны ол аайы биһиги тостуо суохтаахпыт, бүдүрүйүө суохтаахпыт, тобуктуо суохтаахпыт. Биһиги бэйэбит дьиэбитигэр-уоппутугар, дойдубутугар сылдьабыт, онон адьас куттанымаҥ. Аһара элбэх киһи кэллэҕинэ, алта-сэттэ эрэ киһи салайыаҕа, мин ону түүллээн-биттээн өтө көрүүлэммитим. Онон хас биирдиибит эйэ-дэмнээхтик үлэлээн биир сомоҕо буолуоҕуҥ. Сирэр диэни, мыынар диэни адьас умнан кэбиһиҥ. Мөҕүттэр диэни, кыыһырар диэни умнуҥ. Өйбүт-санаабыт олохтоох буоллун. Бу буола турар түгэн түргэн үлүгэрдик тохтууругар баҕарабын! Уһаабатын, силистэнэн-мутуктанан адаарыйын тахсыбатын!
Хабыр-хапсыһыы буолла… Хабыр-хапсыһыы буола турарый да соччо түргэнник уоскуйуу буоллун диэн алгыыбын! Бэйэ-бэйэлэригэр саҥарбыт саҥалара уонна саҥара турар саҥалара-иҥэлэрэ биһиги дойдубутугар кэлбэтин, саҥарбыт, мөҕүттүбүт саҥалара бэйэлэрин дойдуларыгар көттүн! Биһигинэн тахсыбатын! Куһаҕан дьайдаах тыллара-өстөрө, саҥалара-иҥэлэрэ, быыллара-чаардара, ол салгыннара биһигини тумуннун! Сахалыы алгыыбын! Сүөрдэхпит буоллун, туох хам тутан турарын төлөрүттэхпит буоллун! Кинилэр салгыннара биһиги дойдубутугар — Сахабыт сиригэр, Арассыыйабытыгар кэлбэтин, окко-маска сыыйылыннын! Сааскы салгынынан сайҕаатахпыт буоллун, эмтээтэхпит буоллун, үтэйдэхпит буоллун!
Бар дьонум барахсаттар дьоллоохтук бу сири-уоту баһылааҥ, ыччаттарбыт сайдыы таһымыгар тоҕус көлүөнэ тухары сайда туруохтуннар. Быйаҥнаах, байылыат олоҕу. Туохтан отой куттанымаҥ, отой куттанымаҥ!
Сороҕун эппэтим, ол харыстаан эппэтим. Барытын ыарыылаахтык ылыныа суохтаахпыт. Бу түргэн үлүгэрдик тохтууругар, ил олох буоларыгар, эйэ холууба көтөрүгэр баҕарабын! Алгыыбын, алгыһым тиийдин! Эппитим-тыыммытым олоххо киирдин!
Идэлээх буоларым быһыытынан этэбин, ити харсыһыылар эрдэ буолбуттара. Бу саамай улахан харсыһыы, бу кэнниттэн түмүктэниэхтээх. Олох оннун-тойун булар, кэлэр кэм олус үчүгэй буолар. Төһө омуннаахтык харсыахтара да соччонон уоскуйуохтара, соччонон налыйыахтара, кэбис маннык буолбат диэн. Билигин адаарыһан… алларанан-үөһэнэн киирэ сатыыллар… Наркотиктан сэрэниэҕиҥ, наркотик да, сэрии да биир. Биһиги итинтэн босхолонуох тустаахпыт. Сотору арыгыны испэт кэм кэлиэҕэ. Киһи быһыытынан, омук быһыытынан бэйэбит төлөрүтүнүөхтээхпит, саҥата-иҥэтэ суох. Истэр кэмнэр кэлэн иһэллэр. Эбэ аата диэн баар, нэһилиэк аата диэн баар, улуус аата диэн баар, саха аата диэн баар… Онон биһиги дойдулаах дьон быһыытынан дэлэгэйдик, киэҥник-куоҥнук олорорго дьулуһуохтаахпыт. Онтон-мантан куттаныа суохтаахпыт. Сүүс да, уон да омук ортотугар саха куттаммытын-уолуйбутун, саллыбытын биллэриэ суохтаах. Ол курдук, Дьопуруобаҕа да тахсан үөрэнэн киириэхтээх-тахсыахтаах. Билигин бобуу-хаайыы эрээри, итинник куруук буолуо суоҕа. Кэтээн да, анаалыстаан да көрүүбүнэн бу быстах… Хара былыт арҕааттан тахсыбыт, таҕыстыа!… Бэттэх кэлиэх курдук уунаҥныыр, биирдэ өйдөөн көрбүппүт ардаары да гынар да ардаабат, эргийдэр тохтуур… Этиҥ лүһүгүрүүр, өссө тэнийэн кэлээри гынар. Ол эрээри, үөгүлээтэ, лүһүгүрээтэ… Антах ыаҕастаах уунан кутта… тыынын таһаарда. Ол курдук, сотору уоскуйуохтара.
Ханнык да омук биһигини сэниир кыаҕа суох. Биһиги бэйэбит дойдубутугар олоробут. Бэйэбит эрэ киирэн биэримиэххэ наада. Оннук-маннык диэн сирэр-талар табыллыбат. Олох саамай тамыһыгар олоробут. Тоҥор диэни билбэппит, аччыктыыр диэни билбэппит!
Түүллээх-биттээх буоламмын биллим, үс улахан тугу бэлэмнээн тураллар. Салгыҥҥа сарсыарда аайы көстөр. Күнүскү өттүгэр тугу саҥарбыппыт-иҥэрбиппит барыта үөһэ куйаарга тахсар, оттон сиик түстэ — тугу саҥарбыккыт бэйэҕитигэр кэлэр, төннөр. Тугу гыммыппыт барыта ырыа-тойук буолан, тиһиллэн иһэр. Барыта этэҥҥэ буоллун, оннун-тойун буллун… Этэҥҥэ олорууну хааччыйдахпыт буоллун! Сэрии буолбатын, улаханнык тэнийэн барыа суоҕа!
Кэлээччилэртэн куттанымаҥ. Эбэ барахсан бэйэтэ сайгыаҕа, хаалааччыта эрэ хаалыаҕа. Бастаан утаа элбэх киһи ааҥнаан кэлиэ, ол эрээри, ырааҕынан эҥсиллэн, Эбэ бэйэтэ быһаарыаҕа. Кэллиннэр да бардыннар, биһиги олоххо бэлэмнээх буолуохтаахпыт. Хас биирдии нэһилиэк күрүөлээх-хаһаалаах буолуохтаах.
Хас биирдии киһи бэйэтин туһугар сахалыы тэринэн олорорун хааччыйдахпыт буоллун! Олоҕу таптааҥ, бэйэ ыккардыгытыгар эйэлээх буолуҥ, харыстабыллаахтык сыһыаннаһыҥ. Ыччаты, оҕолору үчүгэйдик көрө-истэ сылдьыҥ. Барыга-бары болҕомтолоох буолууну хааччыйдахпыт буоллун! Уоттан-күөстэн сэрэхтээх буолуҥ, биилээхтэн-уһуктаахтан сэрэхтээх буолууну, ууттан-хаартан, тоҥууттан-хатыыттан сэрэхтээх буолууну хааччыйдахпыт буоллун! Болҕомтолоохтук истибиккитигэр, аахпыккытыгар бука барыгытыгар махтанабын! Этэҥҥэ көрсүөххэ диэри!
СИА хаартыската.