Бэс ыйын 12 күнэ – дьоһун суолталаах судаарыстыбаннай бырааһынньык, Арассыыйа күнэ. 2002 сылга диэри бу бырааһынньык Арассыыйа судаарыстыбаннай суверенитетын туһунан Декларацияны ылыммыт күн быһыытынан бэлиэтэнэрэ.
Арассыыйа күнэ — дойду биир саамай эдэр судаарыстыбаннай бырааһынньыга. 1990 с. Сэбиэскэй Сойуус састаабыгар киирэр өрөспүүбүлүкэлэр бэйэлэрин суверенитеттарын туһунан быһаарыы ылынаннар, Арассыыйа бэйэтин судаарыстыбаннаһын бөҕөргөтөрө наада буолбута. Ол иһин ити сыл бэс ыйын 12 күнүгэр РСФСР норуодунай дьокутааттарын бастакы сийиэһэ Арассыыйа судаарыстыбаннай суверенитетын туһунан Декларацияны ылыммыта. Ити күнтэн Арассыыйа туспа судаарыстыба буолбута. Эмиэ ити күн, ол эрээри 1991 сыллаахха, дойду Бэрэсидьиэнин быыбарыгар элбэх куолаһынан кыайыылааҕынан тахсыбыт Борис Ельцин Бэрэсидьиэн буолбута.
Бэрэсидьиэн Ельцин 1994 с. таһаарбыт ыйааҕынан бэс ыйын 12 күнэ судаарыстыбаннай суолталаммыта, Арассыыйа федерациятын судаарыстыбаннай суверенитетын туһунан Декларация ылыныллыбыт Күнүн бырааһынньыга олохтоммута. Норуот ону судургутук Тутулуга суох буолуу күнэ диэн сүрэхтээбитэ. Ити эрээри оччолорго бырааһыннык дойду үрдүнэн далааһыннаахтык ылыллыбат этэ, нэһилиэнньэ үксэ бу күнү айылҕаҕа тахсан сынньанар, даачаҕа үлэлиир өрөбүл быһыытынан саныыра.
1998 с. Борис Ельцин бу күнү Россия күнүн быһыытынан бэлиэтииргэ эппитэ эрээри бырааһынньык саҥа аата официальнайдык 2002 с. олунньу 1 күнүгэр, Үлэ кодексатын саҥа балаһыанньата ылыллыаҕыттан, күүһүгэр киирбитэ.
2001 с. Кириэмилгэ, судаарыстыбаннай суверенитет туһунан Декларацияны ылыммыт күн чэрчитинэн тэриллибит үөрүүлээх мунньахха Бэрэсидьиэн Владимир Путин маннык эппитэ:
— Бу докумуонтан биһиги историябыт саҥа кэрдиис кэмэ, сокуоҥҥа уонна гражданскай көҥүлгэ олоҕурбут демократическай судаарыстыба историята, саҕаланар. Кини сүрүн ис хоһооно – ситиһиилээх буолуу уонна гражданнар бигэ туруктаах, байылыат олохторо.
Арассыыйа күнэ – көҥүл, эйэ, доҕордоһуу, сомоҕолоһуу бырааһынньыга. Сылтан сыл ис хоһооно дириҥээн, патриотическай суолталанан, Ийэ дойду билиҥҥи уонна кэлэр кэмигэр уопсай эппиэтинэс бэлиэтэ буолла. Бу күн дойду үрдүнэн бырааһынньыктааҕы маассабай тэрээһиннэр ыытыллаллар.
Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр, киин куоракка уонна хас улуус, нэһилиэк ахсын, бу күн норуот күүлэйэ, уус-уран самодеятельность кэнсиэрдэ ыытыллар, үлэ бастыҥнара чиэстэнэллэр. Дьокуускай куорат киин болуоссатыгар судаарыстыбаннай наҕараадалар туттарыллаллар, биир дьиэ кэргэн курдук иллээхтик олорор араас омуктар параадтара тэриллэр, үлэ бастыҥнара чиэстэнэллэр. Үрдүк уонна орто анал үөрэх кыһаларын устудьуоннарын тутар этэрээттэрин байыастарыгар бу күнтэн сайыҥҥы үлэ сезонун арыйыы сиэрэ-туома ыытыллар. Болуоссаттарынан уонна куораттааҕы уокуруктарынан анал бырагырааманан бырааһынньыктааҕы дьаһаллар буолаллар.
Раиса Сибирякова, “Саха сирэ” edersaas.ru.