Билигин Саха сиригэр Дугуйдан Винокуровы уонна кини күтүөтүн Мичил Неустроевы билбэт киһи суоҕа буолуо. Бастаан Дугуйдан англичанин Никита Грецини кытта саха аттарынан Лондоҥҥа диэри барар былааннааҕын сэргии истибиппит. Онтон дьаҥ туран Англияҕа улахан харантыын биллэриллэн, Греци Саха сиригэр кэлэн айаны саҕалаһар кыаҕа суох буолбута диэн суруйаллар.
Ол да буоллар, Дугуйдан санаатын түһэрбэтэҕэ, саха аттарынан Европаҕа айанныыр былааныттан аккаастамматаҕа. Инньэ гынан, кини айаныгар күтүөтүн Мичил Неустроевы ылан, иккиэн бииргэ айанныыр буолбуттара. Бастаан айанныылларыгар хайысхалара чопчулана илик буолан, араас барыйааннар бааллара.
Оттон билигин уолаттар ханна айанныыллара, дьэ чуолкайдаммыт курдук. Никита Греци дьоно: «Лондоҥҥа диэри атынан айан биһиги идиэйэбит, Лондоҥҥа бэйэҕит эрэ кэлэр буоллаххытына ааптар быраабын кэһии буолар», — диэбиттэр. Онон айдааны таһаарбат туһуттан Дугуйданнаах Мичил Лондоҥҥа буолбакка, саха аттара Аҕа дойду Улуу сэриитигэр айаннаабыт суолларын бата, Ильмень күөлүнэн Берлиҥҥэ барар буоллулар. Бэртээхэй идиэйэ.
Ол гынан баран, манна бэйэм санаабын үллэстиэхпин баҕарабын.
Кэлиҥҥи сылларга Саха сирэ, чопчулаатахха саха дьоно, Арассыыйа үрдүкү былааһыгар уонна Владимир Путиҥҥа тус бэйэтигэр үчүгэйэ суохтук сыһыаннастыбыт. Ону эридьиэстии барар соччо наадата суох буолуо – бэлиитикэни, күннээҕи олоҕу сэҥээрэр дьон билиҥҥи сибээс, батсаап сайдыбыт кэмигэр барытын билэ-истэ олорор. Олортон чорботон эттэххэ, быыбар буолла да, сорохпут хайаан даҕаны былааһы, Путины утардаҕына эрэ астынар быһыылаах. Саха барыта да итинник куоластаатаҕына Арассыыйа таһымыгар таһаардахха, байҕалга баҕа силлээбитин саҕа буоларын билэн олороммут дьаһанар быһыыбыт.
Аны ойууммун дэнэр Александр Габышев Москваҕа Путины сууллара барабын диэн аҕыс айдааны тарта. Сахалар онно кыттыгастара суоҕа буолуо да буоллар, Арассыыйа, Аан дойду прессата Александр Габышевы Саха Ойууна диэн суруйар. Боростуой дьон итини барытын сахалар баппаттарын, националистарын, сепаратистарын туоһутун курдук сыаналыыр. Оттон Арассыыйа ис-тас өстөөхтөрө күлүктэригэр имнэнэнэллэрэ уонна итини барытын бэйэлэрин туһаларыгар, куорҕаллыыр үлэлэригэр тутталлара саарбаҕа суох. Хата, ону улуу нуучча норуота уонна Владимир Путин бэйэтэ даҕаны киэҥ көҕүстээх буоланнар улаханнык кыһаммакка күүс-көмө буола олороллор.
«Владимир Путин салайар кэмигэр сахалар дьадайдыбыт, быһынныбыт-ойуннубут, баттанныбыт» диир буоллахпытына, ол Таҥараҕа аньыыны оҥорбукка тэҥнээх ини. «Дьэ, итинэн тугу этээри гынаҕын» диир буоллаххытына, субу кэмҥэ биһиэхэ хайа эмэ өттүнэн буруйбутун боруостуур кыах үөскээтэ.
Итинэн сибээстээн, Дугуйданнаахпытыгар төнүннэххэ уонна баары-баарынан эттэххэ, бу дьоммут айаннара улахан тэрээһинэ, көмөлөрө, спонсордара суох саҕаланан эрэр курдук. Дьокуускайга муус устар 1 күнүгэр кэлбиттэр. Аттарын, бэйэлэрин туруктара үчүгэй үһү. Ол гынан баран, үп-харчы өттүнэн кырыымчыктар быһыылаах. Батсаапка суруйалларынан, Дугуйдан тииһин эмтэтэригэр да харчыта тиийбэт курдук. Оттон ити сылы-сыллаан айаҥҥа, аһыырга-таҥнарга, аттарын аһатарга-көрөргө үтүмэн үп наадата өйдөнөр ини. Онон уолаттар арааһа хорсун санааларыгар эрэ эрэнэн, суота, бырайыага, өйөбүлэ суох улахан айаҥҥа турунан эрэллэр курдук… Оттон сыаллара-соруктара мааны – саха атын кыаҕын, тулуурун Аан дойуга көрдөрүү, аар-саарга аатырдыы, Аҕа дойду сэриитигэр кыттыбыт аттаах саллааттарбыт хорсун быһыыларын, үтүө ааттарын өссө төгүл өйдөөн-санаан ааһыы. Улахан кэскиллээх айан былааннанан баран, уолаттар улахан эрэйи көрсүүһүктэр быһыылаах.
Маныаха мин этиилээхпин. Уолаттар маршруттарын, сыалларын-соруктарын өссө төгүл уларыттыннар, тупсардыннар уонна Москваҕа эрэ тиийэрдии былааннанныннар.
Биллэрин курдук, 2021 сыл алтынньы ый 7 күнүгэр дойдубут баһылыга Владимир Владимирович Путин 70 сааһын томточчу туолар. Бу үөрүүлээх күҥҥэ биһиги уолаттарбыт Саха сирин, саха норуотун аатыттан дойдбут баһылыгар Владимир Владимирович Путиҥҥа үбүлүөйүнэн эҕэрдэлээн туран, уһулуччу тулуурунан аар-саарга аатыра-сураҕыра охсон тиийбит үрүҥ көмүс сирэйдээх ыҥыырдаах, сахалыы толору киэргэллээх үүт маҥан саха атын тэһииниттэн сиэтэн илдьэн туттардыннар! Дьэ, оччоҕо буолуо этэ бары өттүнэн улахан ситиһии!
Туох да диэбиттэрин иһин, Владимир Путин Арассыыйаны өссө да өр салайыаҕа. Кини да киһи буоллаҕа, Таҥарианство итэҕэлэ, атын да итэҕэллэр этэллэринэн, хаһан баҕарар, үтүө үтүөнэн төлөнөр, онон ол олорорун усталаах туоратыгар кини сахалар үтүө санаанан салайтаран оҥорбут сэмэй бэлэхтэрин умнуо суоҕа, Сахабыт сирэ сайдарыгар бары өттүнэн күүстээх көмөнү оҥоруоҕа.
Мин санаабар, Ил Дархан уонна Бырабыыталыстыаба бу идиэйэни өйүөхтэрин, хорсун айанньыттарга бары өттүнэн көмөлөһүөхтэрин сөп этэ.
Дугуйданнаах киин куоракка балачча уһуур курдуктар. Мин этиибин дьүүллэһэргэ, быһаарыы ылынарга бириэмэ баар.
Бүтэһиктээх итинник быһаарыыны ылынан баран, Дугуйданнаах Мичил Москваҕа бэрэсидьиэни саха норуотун аатыттан эҕэдэлии, саха атын бэлэхтии баралларын туһунан улахан интервью биэрдиннэр. Сонно тута сонун Аан дойдуну тилийэ көтүө, спонсор көстүө, араас дойдуттан этии киириэ, суруналыыс бөҕөтө арыаллыа этэ… Ити барыта туох суолталааҕа өйдөнөр ини.
Мин этиим кылгастык эттэххэ итинник.
Гавриил Угаров – Эһээ Дьыл,
профессор, Саха Өрөспүүбүлүкэтин култууратын үтүөлээх үлэһитэ.
Хаартыска — news.ykt.ru саайтан.