Дьыыппа, Дьабыдах үрэхтэр систэринэн күнүстэри-түүннэри дирбиэннээх үлэ тиҥийэр
“Суол — олох тымыра” диэн айаҥҥа-сырыыга элбэхтик эрэйи көрбүт, суол быстарыктаах сирдэригэр олорор, айан кыһалҕаларын эттэринэн-хааннарынан билбит эрэ дьон итинник этэллэр. Бу кыһалҕалаах, сытыы боппуруоһу Күүлэт түбэтин нэһилиэктэрин дьоно-сэргэтэ инньэ сэбиэскэй кэмтэн араас таһымнаах былаас үрдүкү салалтатыгар, норуот талбыт дьокутааттарыгар элбэхтик туруорсубуттара. Олохтоох дьон Күүлэт суолун тутууну үгүстүк өрөспүүбүлүкэ, улуус хаһыаттарыгар суруйан, сытыытык туруорсубуттара, этиммиттэрэ ыраатта.
“Күүлэт” сопхуос бэйэтин кэмигэр нэһилиэктэр сайыҥҥы суолларын оҥоро сатаабыта эрээри, күүһэ-уоҕа тиийбэккэ уонна дойду үрдүнэн баар былаас ыһыллыбытынан суолга үлэ тохтообута. “Күүлэт” сельпо салалтата сайыҥҥы сырыыны бэс тыалаах сиринэн тобулан, Дьыыппаҕа киирии үрдүк мыраан сыырын суолун астаран баччаҕа диэри син суолланан кэллэхпит. Өссө да итинник туох сатанарынан, инчэҕэй тирбэҕэ быстыбатынан диэбит курдук, сырыыбыт дьылтан тутулуктанан, сырыыланан олоруохпутун улууспут баһылыга Сергей Винокуров баар кыһалҕаны тосту туоратар сыалтан 2013 сылллаахха улуус иһинээҕи суоллары оҥорууга, өрөмүөннээһиҥҥэ туһуламмыт бырагырааманы ылыныаҕыттан, үбүлүөҕүттэн улууспутугар суоллары өрөмүөннээһиҥҥэ сэниэлээх хамсааһыннар саҕаланнылар. Улуус дьаһалтатыттан Иннокентий Петров улуус иһинээҕи суоллары оҥоруу, өрөмүөннээһин үлэтин былааннаахтык тэрийбитин түмүгэр, Бөкчөҥө, Чинэкэ, Чочу нэһилиэктэрин суоллара өрөмүөннэннилэр. Үгүлээккэ, Тылгыныга, II Күүлэккэ сайын сылдьарга аналлаах суолу-ииһи “Дьыыппа строй” ХЭУо оҥордо. Бороҕон, Тыымпы нэһилиэктэрин суоллара өрөспүүбүлүкэ көрүүтүгэр көһөрүлүннэ. Кыргыдай, Хаҕын суолларыгар баар быһытыалар өрөмүөннэннилэр. 2013 сыллаахха Дьыыппаҕа пантон-муоста туран, дьон-сэргэ айаннарыгар абыраннылар. Улуус бүддьүөтүгэр анал үбүлээһин көрүллэн, улуус иһинээҕи суолларга үлэлиэхтээх анал тиэхиньикэлэр атыылаһыннылар. Балары Дьыыппа суолун оҥорууга үлэлэтэрдии бэлэмнээтилэр.
Бу күннэргэ Күүлэт түбэтин нэһилиэктэрин ситимниир сүрүн суолу быһыттаан сытар Дьыыппа уонна Дьабыдах үрэхтэригэр муосталары тутар буолбуттарын истэн уонна ону таһынан, Дьабыдах үрэхтэн өрөспүүбүлүкэ таһымнаах Эдьигээн суолун хайысхатынан 7 аҥаар км уһуннаах кутуу суолу оҥоруу үлэтэ саҕаламмытын көрөммүт олохтоох дьон үөрүүбүт улахан. Бэл, дирбиэннээх-дарбааннаах үлэ тигинээбит тыаһыттан күммүт кытта күлүмүрдүү мичилийдэ.
Быйыл олунньуттан саҕалаан “Монтажсервис” уонна “Техсервис” ХЭУо-лар үлэһиттэрэ суолга түүннэри-күнүстэри үлэлииллэрин, айан дьоно сөҕө-махтайа көрөр буоллулар. Ол курдук, Дьабыдах үрэххэ диэри оҥоһуллуохтаах суол ойуура солонон бүтэрэ буолбут, сис уутун аһардар икки турба таҥыллыбыт, улахан уйуктаах массыыналар күнүстэри-түүннэри гравий таһалларын, киһи эрэ астына көрүөх элбэх үлэ, Дьабыдах, Дьыыппа үрэхтэр систэригэр тигинээбит-таҥынаабыт.
Бу күннэргэ Дьабыдах суолун оҥоруу аукционун хотон ылбыт “Монтажсервис” ХЭУо генеральнай дириэктэрэ Василий Захаров Бүлүү улууһун дьаһалтатын салалтатыгар үлэ былаанын билиһиннэрдэ. Кини бу үлэҕэ бэйэтин курдук эдэрдии эрчимнээх, ыарахантан толлон турбат биир дойдулаахпыт, Үгүлээттэн төрүттээх, “Техсервис” ХЭУо генеральнай дириэктэрэ Алгыс Каратаевы кытта бу эппиэтинэстээх учаастак үлэтин салайаллар эбит. Тэрилтэлэр салайааччылара төһө да эдэрдэрин иһин, суол үлэтигэр идэтийэн үлэлээбиттэрэ ырааппыт баай уопуттаах дьон буолан биэрдилэр. Уолаттар бу иннинэ Халыма федеральнай суолугар аспаал куппуттар, Амма улууһун суолугар улахан учаастагы оҥороллор эбит. Суол курдук уустук уонна ыарахан үлэҕэ Бүлүү ыччата үлэлиирин хайҕыы көрдүм. Санатан эттэххэ, Алгыс Каратаев аҕата 39-с сылын улахан массыынаҕа үлэлии сылдьар уопуттаах суоппар, Күүлэт саҥа суолун оҥорууга бэйэтинэн үлэлээн эдэрдэри күүстээх үлэҕэ көҕүлүүрэ эмиэ үтүө холобур.
Суолу оҥорооччулар бэлиэр Бүлүү өрүстэн икки сменанан үлэлээннэр 40 туонна уйуктаах омук массыыналарынан 40 тыһ. куб гравийы таһаараннар суол учаастактарынан тарҕаппыттар. Бу суол 30 миэтирэ кэтиттээх солооһуннаах, үрдэтиилээх суол буолуохтаах. Бу сылга “Монтажсервис” ХЭУо 7 аҥаар км уһуннаах суолу оҥорор дуогабардаах. Бу үлэлэргэ Бүлүү улууһун дьаһалтата улуус бүддьүөтүттэн Дьабыдах муостатын тутуутугар 77 мөл солк., суол үлэтигэр 160 мөл солк. көрдө. Кэлэр сылга 7 аҥаар км уһуннаах суол иккис түһүмэҕэр салгыы үлэлиир былааннааҕын “Монтажсервис” ХЭУо генеральнай дириэктэрэ Василий Захаров кэпсээтэ. Дьэ оччоҕуна күүлэттэр Эдьигээн суолугар диэри көнө-дэхси суолланан абыраныа этибит.
Улууспут салалтата СӨ Тырааныспарга министиэристибэтин кытта ыкса үлэлэһэн, Өрөспүүбүлүкэтээҕи суол пуондатыттан кыттыгас үбүлээһин систиэмэтинэн Дьыыппа муостатын тутуу быһаарыллыбыта. Ол түмүгэр, Тырааныспар министиэристибэтиттэн 130 мөл солк. субсидия көрүлүннэ. Бүлүү улууһун дьаһалтата Дьыыппа муостатын тутуутугар 40 мөл солк. төлүүр эбэһээтэлистибэни ылынна. Ону таһынан, муостаҕа икки өттүттэн уопсайа 600 м уһуннаах киирии суол оҥоһуллуохтаах. Дьыыппа уонна Дьабыдах үрэхтэр муосталарын “Сахаспецмонтаж-95” ХЭУо (салайааччы Дмитрий Петров), оттон муостаҕа киирии суолу суббэдэрээт быһыытынан ИП Буслаев А.И. оҥороллор. Александр Буслаев бу күннэргэ улуус дьаһалтатын иһинэн тэриллибит Муниципальнай суол тэрилтэтин (МАУ) салайааччыта буолла. Бу тэрилтэ инникитин улуус иһинээҕи суоллары көрүөҕэ-истиэҕэ. Хаһан да хаһаайын баар эрэ буоллаҕына, улууспут суоллара дэхси, ыраас буола туруохтара.
Дьыыппаны туоратар муостаҕа 16 тулааһын бетон сыбаайа туруохтаах, кытыы сыбаайалар 15 миэтирэ дириҥҥэ батары тирэниэхтээхтэр. Үрэх сүнньүгэр турааччылар 20 миэтирэ дириҥҥэ диэри түһэриллиэхтээхтэр. Күүлэт нэһилиэктэрин олохтоохторун ыра санаалара, дьэ, олоххо киирэн эрэр. Дьыыппа, Дьабыдах үрэхтэр систэринэн күнүстэри-түүннэри дирбиэннээх үлэ тигинээбит тыаһыттан күммүт кытта күлүмүрдүү мичилийэр.
Бүлүүттэн Андрей Яковлев – ЧУОС.