Олунньу 14-15 күннэригэр Былатыан Ойуунускай аатынан Саха Академическай тыйаатырыгар олоҥхоһут П. Ядрихинскай-Бэдьээлэ «Дьырыбына Дьырылыатта» олоҥхотунан испэктээк ситиһиилээхтик ааста. Ханнык баҕарар көрөөччү аан бастаан болҕомтотун сценографияҕа уурар. Онтон тылын-өһүн истэр.
Майя ВЛАСЬЕВА
Саҥа испэктээк туруорааччы-худуоһунньуга Екатерина Шапошникова өссө 90-ус сылларга Санкт-Петербург тыйаатырыгар үлэлээбитэ. Талааннаах саха кыыһа санаатын ууран үлэлээбит «Преступление и наказание» испэктээгэ 1994 сыллаахха бастыҥ испэктээк быһыытынан сыаналанан турар. Оттон Саха сирин тыйаатырдарыгар уонна өрөспүүбүлүкэ тас өттүгэр уопсайа 40 араас жанрдаах испэктээктэргэ айымньылаахтык үлэлээтэ. Бу сырыыга Е.Е. Шапошникова Олоҥхо тыйаатырыгар аан бастаан сценограф быһыытынан холонно. Үрдүк таһымнаах, идэтигэр бэриниилээх, айар умсулҕаҥҥа төбөтүн оройунан түспүт киһи дьоһун үлэтэ тута көстөр.
Ситии быа… Ситии илин кэбиһэр, ситиинэн киэргэтиллибит бэлэпчи, сарын таҥаһа, дапсы… Ситиини санатар уһун быалар Аал Луук Маһы, ураһаны, ойууру, Ап-чарай илимин, аламай күн сардаҥатын, арҕаһыттан тэһииннээх айыы аймаҕын санатар. Эмиэ да табыгы, эмиэ да күнү, эмиэ да дүҥүрү санатар төгүрүк иинэн үөһээ, орто уонна аллараа дойду кэлэр-барар аартыктара бэркэ толкуйдаммыт.
Олоҥхо инсценировкатын СӨ үтүөлээх артыыһа Зоя Попова өссө 90-ус сылларга тоҕус көлөһүнүн тоҕон суруйан баран, «кэмэ кэллэҕинэ, хаһан эрэ тахсыа» диэн уурбут үлэтэ күн сирин көрдө.
Өрөспүүбүлүкэҕэ биллэр оһуокайдьыт Миитэрэй Иванов бу испэктээк хас биирдии оруолун тойугун кыһанан туран эрчийбитэ. Ол сыралаах үлэтин түмүгүн бэйэҕит көрдүгүт.
Хас биирдии дьоруой көрөөччүгэ тиийимтиэ гына оонньообут буоллаҕына, ол — пластикаҕа режиссер Мария Маркова үтүөтэ.
Олоҥхону балтараа чаас иһигэр үүтүн-сүөгэйин ыган, көрөөччүгэ ордук суолталааҕын тиэрдии — режиссер түүн-күнүс үлэлээбит үлэтин түмүгэ. Бу сырыыга көрөөччүлэр толору дуоһуйбут, сирэйдиин сырдаабыт мөссүөннэригэр, чахчы, Олоҥхо тыйаатыра билиҥҥи кэмҥэ сөптөөх хайысхатын муоһатын таба тутан эрэр дуу диэн сыаналыахха сөп… СӨ үтүөлээх артыыһа, Олоҥхо тыйаатырын режиссера Матрена Корнилова бу тоҕус сыллаах үлэтин, толкуйун, сүрэҕин баҕатын бу испэктээккэ толору көрдөрдө. Онтон бүтүн испэктээк кэнсиэпсийэтин сүрүннээччи, туомтуу баайааччы, биллэн турар, тыйаатыр уус-уран салайааччыта, Олоҥхо тыйаатырын төрүттээччи А.С. Борисов буолар.
Фольклористар санаалара:
Василий Илларионов, М.К. Аммосов аатынан ХИФУ профессора, ф.н.д. :
— П. Ядрихинскай «Дьырыбына Дьырылыатта» олоҥхотунан испэктээк киһи көрдөр көрө олоруон курдук үчүгэйдик табылынна. Наталья Корякина (Дьыллыа Маҥан Ат) уонна Валерий Саввинов (Ат) мимикаларын кыайа-хото көрдөрдүлэр, тутталлара-хапталлара, көрөллөрө-истэллэрэ чахчы бухатыыр ата сүүрэ-көтө сылдьарын курдук ылыннарыылаахтык оонньоотулар. Ырыаҕыт-тойуккут балачча тупсубут. Мэнэрик ырыатын киллэрэллэр диэн урут мэлдьи кириитикэлиир этим. Дмитрий Иванов, Юлия Санникова, Ганя Менкяров, Александр Дьячковскай-Саарын уһулуччу үчүгэйдик туойдулар диэн бэлиэтиибин. Кинилэр тойуктарыгар дьиҥнээх саха куолаһа иһиллэр. Дьырыбына Дьырылыаттаны оонньообут Лена Оленова оруолун бэркэ биэрдэ эрээри, куолаһын өссө арыйыахха дии саныыбын. Хахсаат Буурай оруолун Дмитрий Хойутанов олус итэҕэтиилээхтик көрөөччүгэ тиэртэ уонна туойара да олус үчүгэй эбит.
Надежда Оросина, ГЧИ фольклор секторын сотруднига, ф.н.к. :
— П. Ядрихинскай-Бэдьээлэ «Дьырыбына Дьырылыатта» олоҥхото фольклор эйгэтигэр сүдү миэстэни ылар айымньы сыанаҕа турбутунан эҕэрдэлиибин. Биһиги, учуонайдар, кумааҕыга киирбит тиэкиһи кытта үлэлиибит, онон олоҥхо сыанаҕа турарын илэ көрөрбүт салгыы чинчийэрбитигэр эмиэ улахан суолталаах. П. Ядрихинскай «Дьырыбына Дьырылыатта» олоҥхото дьахтар бухатыыр сүрүн дьоруойдаах олоҥхолор ахсааннарыгар киирэр. Монгол, түүрк омуктар эпостарыгар дьахтар бухатыыр үгүстүк көстөр. Дьахтар бухатыыр уобараһын учуонайдар Н.В. Емельянов, И.В. Пухов дириҥник үөрэтэн тураллар. Кинилэр үлэлэрин билигин А.Н. Данилова салгыыр. Испэктээк турбута биһиэхэ, фольклористарга, улахан арыйыы курдук буолар.
Бу үлэҕэ режиссер көрүүтэ сүрдээҕин киирбит. Олоҥхону ааҕан баран, хайдах өйдүүрүнэн көрөөччүгэ биэрдэ, көрдөрдө. Олоҥхо туруутугар үс дойду баар буолуута сүҥкэн суолталаах. Тус санаабын этэр буоллахха, үөһээ дойду олохтооҕо ¥рүҥ Аар Тойон бу испэктээккэ комическай соҕустук көстөн хаалла. Уопсайынан, үс дойду баһылыктара көннөрү киһи тиийбэт үрдүк таһымыгар турар уобарастар. Сүрүн дьоруойдар уобарастарын итэҕэтиилээхтик оонньоотулар. Урукку испэктээктэргэ ырыа-тойук мөлтөх эбит буоллаҕына, бу сырыыга быдан тупсубут. Олоҥхо туруоруутугар ырыата-тойуга олус улахан оруолу ылар. Онно ырыа-тойук тупсубутун эмиэ биир ситиһии курдук этиэхпин баҕарабын. Бу испэктээккэ аттар уобарастара наһаа чорботуллан көстүбүт. Ол гынан баран, аттары оонньообут артыыстар оонньууллара күүстээх буолан биэрдэ.
Матрена Корнилова, Олоҥхо тыйаатырын режиссера, СӨ үтүөлээх артыыһа:
— Биһиги бу олоҥхону орто саастаах уонна олоҥхону аахпат эдэр дьоҥҥо анаан туруордубут. Олоҥхоҕо болҕомтолорун тардаары. Олоҥхо тыйаатыра тоҕус сыл устата 24 испэктээги туруорда. Биһиги испэктээкпитигэр биирдэ кэлбит киһи кэлэ турар.
1932 сыллаахха Нам улууһугар Фрунзе нэһилиэгэр биллиилээх олоҥхоһут П. Ядрихинскай-Бэдьээлэ ыйыытынан-кэрдиитинэн ааҕар балаҕан тутуллубута. Ааҕар балаҕан аһыллыытыгар олохтоохтор «Ньургун Боотур» олоҥхоттон быһа тардан оонньообуттара. Онно Абааһы уолун Бэдьээлэ оонньообута. Испэктээк иннинэ 102 саастаах Аксинья Потапова алгыс эппит эбит. Онтон 85 сыл буолан баран, Олоҥхо тыйаатыра ураһалыы быһыылаах култуура дьиэлээх Нам улууһун Бартыһаан нэһилиэгин дьонугар Бэдьээлэ «Дьырыбына Дьырылыатта» олоҥхотунан испэктээги аан бастаан көрдөрдө. Олоҥхо тыйаатырын төрүттээччи А.С. Борисов «мантан инньэ тыйаатыр саҥа испэктээктэрэ тыа сиригэр сүрэхтэниэхтэрэ» диэн этиитин ис хоһооно дириҥ.
Олоҥхо тыйаатырын төрүттээччи Андрей Борисов:
— Олоҥхо бырагыраамата ылыллан, кэнники кэмҥэ олоҥхо хото бэчээттэнэр буолла. Ол гынан баран, хомойуох иһин, олоҥхону аахпаттар, эгэ, аныгы дьон тулуйан-тэһийэн олоҥхоһуту истиэхтэрэ дуо?! Ол иһин ити тыйаатыр киэбинэн, театральнай көстүү быһыытынан, виртуальнай сценографиялаах, тойуктаах, чабырҕахтаах, үҥкүүлээх олоҥхону көрдөрөр испэктээктэр норуокка тиийэн көһүннэхтэринэ, кырдьык даҕаны, атын киэптээх-таһаалаах да буоллар, олоҥхо норуотугар төннөр.
Мин миниистирдиир кэммэр, төһө кыалларынан, тыа сирдэригэр ураһалыы быһыылаах култуура дьиэлэрин туттара сатаабытым. Маннык тутууларга кылыһахтаах тойук дорҕооннонон иһиллэр, көрөөччү төгүрүччү олорон олоҥхону истэр, чугастан көрөр.
Ураһа биир курдук храм буолар. Олоҥхо — саха итэҕэлин биир көстүүтэ. Ураһаҕа олоҥхону истии уонна көрүү тыйаатыр сыанатыттан көрөрдөөҕөр киһиэхэ тиийиитэ быдан ураты, тиийимтиэ. Онон ураһалыы быһыылаах кулууптарга мантан инньэ кэрийэ сылдьан, олоҥхону норуокка төннөрүү миссиятын толоруохпут. Инникитин Олоҥхо тыйаатыра дьоппуоннар Но тыйаатырдарын курдук, кытайдар Пекинскай операларын курдук аан дойдуга ураты миэстэни ылар тыйаатыр буоларыгар дьулуһуохтаахпыт.
Майя ВЛАСЬЕВА, Олоҥхо тыйаатырын пресс-сэкирэтээрэ.