Киһи олоҕор соһуччу араас түгэннэр буолаллар. Сороҕор дьылҕа хаан эйигин албыннаан, бары өттүнэн араас кыһалҕаҕа киллэрэр, ардыгар түмүгэр күүтүллүбэтэх өттүттэн күндү бэлэҕинэн толуйар. Биһиги дьиэ кэргэммитин кытта буолбут түгэн эмиэ биир соннук.
Биир оннук түгэн куорат киинигэр эргэ, саахалланар туруктаах мас дьиэҕэ кыбартыыраны атыылаһартан саҕаламмыта. Биллэн турар, сыаната да чэпчэки — иһинээҕи ититэр турбалара сорох сиринэн тэстибит, хосторо хараҥа, сииктээх буолбутун да үрдүнэн, сөбүлэһэн, атыылаһарга туруммуппут. Дьиэбит иһэ бүтүннүү тобус-толору эргэ миэбэлинэн, таҥаһынан-сабынан, алдьаммыт иһитинэн-хомуоһунан, быыл буолбут кинигэлэринэн, хайа тардыллыбыт суорҕаннарынан, түннүк сабыыларынан толору этэ…
Дьэ, ол курдук, ыксалынан-тиэтэлинэн кыбартыыраны атыылаһар кэммитигэр, дьиэ урукку хаһаайына, орто саастаах, сэргэх сирэйдээх эр киһи, мичээрдии-мичээрдии дуогабары ууммута. «Иэһэ-күүһэ суох, барыта ыраас», – диэн буолла. Ол ыспыраапкаҕа итэҕэйэн, илии баттаһан, харчыбытын туттаран бараммыт, дьиэ күлүүһүн үөрэ-көтө тутан хааллыбыт. Биллэрин курдук, сокуон хараҕынан атыылаһыллыбыт дьиэ иэһэ-күүһэ саҥа хаһаайыҥҥа көспөт, оттон хапытаалынай өрөмүөн иэһэ саҥа хаһаайыҥҥа сүгэһэр буолан нэһилиэстибэҕэ тэҥинэн бэриллэр. Ону биһиги да билэрбит, ол иһин анаан-минээн ыйыппыппыт.
Ити кэннэ, дьиэ урукку хаһаайына дьиэ аанын арыйан, тахсаары туран, күлэр-үөрэр аҥаардаах маннык диэбитэ: «Бу дьиэҕэ аҕам саастаах эбэбит олорбута. Кырдьар сааһыгар өйө-санаата буккуллан, ханна эрэ көмүс киэргэллэрин кистээбит буолуохтаах. Көрдөөбүппүт да, булбатахпыт».
Итини истээт, ойоҕо, сирэйэ-хараҕа түргэнник уларыйан: «Эн дьону тоҕо булкуйаҕын! Сиэн бырааппыт булан, былдьаабыта дии. Ол эрээри… баҕар буллаххытына, баһаалыста, төннөрөөрүҥ эрэ», – диэн мунчаарбыттыы эппитэ. Мин ол саҕана ити этиитигэр улахан суолтаны уурбатаҕым, хайата кырдьыгын, ханныга сымыйатын буоларын таайа сатаабатаҕым.
Дьэ, онтон олохпут саамай «кэрэ» түгэнэ саҕаламмыта. Дьиэ докумуонун бэрээдэктии сылдьан, дьикти иэһи-күүһү булан ыллыбыт. 100 тыһ. солкуобай! Иэс суумата хапытаалынай өрөмүөн пуондатыгар бэриллиэхтээх. Хайдах?.. Ол «ыраас» ыспыраапкабыт ханна баарый? диэн буолла. Ити курдук, урукку хаһаайын албыныгар киирэн биэрбиппин дьэ өйдөөтүм. Кыһыыбыттан абаран, полицияҕа сайабылыанньа суруйаардыы оҥостубутум. Ол эрээри, ол сымыйа кумааҕыны, соҕотох туоһу суругу сүтэрэн кэбиспиппин. Үлүгэргэ үлэлии сылдьан, ханнык эрэ бакыат быыһыгар симэн умнубуппун, бырахпыппын дуу, ханна гыммытым буолла… Бэйэм буруйбар олус диэн түүннэри-күнүстэри эрэйдэнним.
Урукку хаһаайыҥҥа төлөпүөннээбиппэр, киһим сир-халлаан икки ардынан долгуйан кэпсэттэ: «Мин тугу да билбэппин, барыта ыраас этэ, бэйэҕит сымыйалыыргыт буолуо», – диэн баран төлөпүөнүн арааран, ууран кэбистэ. Юристарга сүбэлэттэрдим, кинилэр эмиэ: «Туоһу сурук суох буоллаҕына, тугу да ситиһиэ суоххут», – диэн аккастаатылар. Онон, ытыспытын соттон, 100 тыһ.солк. иэһи бэйэбит уйунан төлүүргэ күһэйдибит.
Күн-дьыл ааста. Билигин даҕаны эргэ дьиэбит иһин ыраастыыбыт, бөх-сах бөҕөтүн таһаарабыт. Биир күн улахан, эргэ дьыбааҥҥа тиийдим. Маһа үчүгэй эбит дии санаан, өрөмүөннээри көтүрэн саҕалаатым. Дьыбаан аллараа өттүн арыйбыппар, быылы-сыыһы кытта хара таҥаһынан тигиллибит мөһөөччүк сытарын буллум. Ылан көрбүтүм, ыһаайына ботуччу. Иһин арыйбыппар… Күн уотугар сандааран, көмүс киэргэллэр күлүмүрдээн бардылар: биһилэхтэр, ытарҕалар, сыаптар… Эбээ кистэлэҥэ бу сытар эбит! Ыйааһыннаан көрбүтүм – 135 грамм буолла.
Ити кэмҥэ муостаҕа олорон эрэ хаһааҥҥытааҕар да улахан толкуйга түстүм. Суобаһым биир өттө: «Төнүннэр, атын киһи баайа», – диир. Оттон иккис өттүм: «Кинилэр эйигин албыннаабыттара! Иэстэрин төлөөбүт харчыгын бу көмүһүнэн толуйаҕын» – диир. Бу баардыы урукку хаһаайын ойоҕун мунчаарбыт сирэйэ илэ харахпар көстөн кэллэ. Баҕар, кырдьык, кинилэр да билбэттэрэ буолуо? Эбэтэр…
Мөһөөччүгү ылан, ыраах, киһи булбат сиригэр кистээтим. Онтум билигин да сытар. Баҕар, кэмэ кэллэҕинэ туттуллуо. Урукку хаһаайыннарга төннөрүөм этэ да, кинилэр албыннарынан, бу көмүһү дьылҕам бэйэтэ анаабыт төлөбүрэ буолуо дии саныыбын. Ким билэр, баҕар, дьылҕа хаан бэйэтэ кырдьык бэлэх оҥорбута буолуо…