Кэбээйи нэһилиэгэр, ону ааһан бүтүн улууска тыа хаһаайыстыбатын салаатыгар бастыҥ үлэлээх-хамнастаах, бөдөҥ хаһаайыстыбаны ыйытахха, олохтоохтор “Ворошилов” бааһынай хаһаайыстыбаны ыйаллар.
edersaas.ru
1990 сс. сопхуостар ыһыллан, тыа сиригэр үгүс киһи үлэтэ суох буолбута. “Кэбээйи” сопхуос Кэбээйитээҕи отделениетыгар пиэрмэ ыанньыксытыттан саҕалаан биригэдьииргэ тиийэ үүммүт эдэркээн Аксиния Левина сопхуос баайын үллэстиигэ биэс ыанар ынаҕы тутан хаалбыта. Сүөһүлээх буоллахпытына эрэ, бу саба бүрүүкээбит, иннэ-кэннэ биллибэт кэмҥэ туруктаах олоҕу хааччыныыһыбыт диэн, 1997 с. Аксиния кэргэнин, дэгиттэр мэхэньисээтэр Егор Егоровиһы кытары сүбэлэһэн, бааһынай хаһаайыстыбатын тэринэн, күүстээх үлэҕэ туруммута. Кэбээйи сэлиэнньэтиттэн сэттэ биэрэстэ тэйиччи, Эбэ уҥуор турар Ворошилов учаастагар 2004 с. көһөн, сопхуос эргэ арочнай хотону сөргүппүтэ, ол аттыгар үлэһиттэр олороллоругар анаан биэс дьиэни, баанньыгы туппута. 2007-2009 сс. тыа сирин эбийиэктэрин гаастааһыҥҥа үлэлээбит бырагыраама чэрчитинэн, ол эбийиэктэргэ “күөх төлөнү” киллэртэрбитэ.
Быйыл хаһаайыстыба 415 сүөһүтүн, ол иһигэр 198 ыанар ынаҕын хас да хотонунан кыстаппыт. Ыанньык ынах сүрүн өттө сүүс ынахха анаммыт, толору мэхэньисээссийэлээх комплекска турар. Хаһаайыстыба бу комплексын 2014 с. «Бааһынай хаһаайыстыба базатыгар дьиэ кэргэн сүөһү иитэр пиэрмэтин сайыннарыы» федеральнай бырагырааманан ылбыт 6 мөл. солк. суумалаах граныгар улуус дьаһалтата көмөлөһөн биэрбит 1 мөл. солк. туттубут.
— Сүөһүлэрбит этэҥҥэ кыстаатылар, — диэн кэпсиир Аксиния Васильевна. — Оппут тиийдэ. Оҕолорбут кыра эрдэхтэриттэн биһигини кытары тэҥҥэ үлэлээн-хамсаан улааппыттара, билигин бэйэлэрэ туспа баран, хаһаайыстыба тэринэн үлэлии сылдьаллар. Ол курдук, улахаммыт Андрей Егорович “Кэбээйи” сүөһү иитэр өҥөнү оҥорор кэпэрэтииби салайар. Бу кэпэрэтиип 2009 — 2010 сылларга, Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтэ өрөспүүбүлүкэҕэ ынах сүөһү ахсаана аччыы турарын тохтотоору, сүөһүлэрин эһэр ыаллартан ынах атыылаһан ыларга көрбүт үбүгэр тирэҕирэн тэриллибитэ. Онно атыыласпыт 26 сүөһүтүн элбэтэн, биһигиттэн бэриһиннэрэн уонна эбии атыылаһан, билигин 153 сүөһүлээх, 12 үлэһиттээх хаһаайыстыба буолла. Кыра уолбут Егор Егорович сылгы хаһаайыстыбатын тэриммитэ, саҥа саҕалыыр бааһынайдарга көрүллэр федеральнай бырагырааманан 1,5 мөл. солк. граны ылан, сылгы базатын тэринэ сылдьар. Быйыл 40-тан тахса биэни кыстатта. Инньэ гынан, үс хаһаайыстыба буолан оппутун бииргэ оттуубут, сыллата 1,5 тыһ. туоннаны бэлэмниибит. Эмиэ кыттыһан, Алтайтан үүт боруода ынахтарга анаммыт комбикорманы сакаастаабыппыт. Онтон 65 туонна тимир суолунан Аллараа Бэстээххэ диэри кэлбитин бу үнүр үс “КамАЗ” массыынанан аҕалтардыбыт. Суолу баттаһа өссө аҕалтара сатыахпыт. Сүөһүбүт ахсаана сөптөөх кирбиигэ тиийдэ, онон аны хаачыстыбаҕа үлэлиэхпит. Дохуот үүттэн эрэ киирэринэн, үүккэ идэтийиэхпит. Эккэ анаан үлэлээбэппит, оннук кыах да суох курдук. Тоҕо диэтэххэ, оҕус тыһаҕастары уонна абараахтаммыт ынахтары сүүстэрин тыаһатан, хардары төлөһүүгэ туһанабыт. Холобур, ханнык эмит тэрилтэҕэ буор куттардахпытына, тугу эмит тиэйтэрдэхпитинэ эбэтэр оттугу-уматыгы ылыннахпытына, сүөһүнэн эбэтэр этинэн ылсабыт-бэрсэбит.
Билигин маассабай төрүөх үгэнэ, барыта сүүсчэкэ ынах төрөөбүт, синньии сылдьааччы элбэх. Аҕыс ыанньыксыт, ол иһигэр хаһаайыстыба тэриллиэҕиттэн үтүө суобастаахтык үлэлиир Айталина Захарова, Ольга Сергеева, Анастасия Иванова о.д.а., 25-тии ынаҕы көрөллөр-истэллэр, ыыллар. Үүтү былырыыҥҥа диэри “Томтор” кэпэрэтиипкэ туттарбыттар, былырыын 410 туоннаны соҕотуопкалаабыттар. Оттон быйыл бэйэлэрэ астыырга быһаарыммыттар. Ол сыаҕы Левиннэр кыыстара Анна Егоровна Пестрякова моой-арҕас ылынан үлэлэтэргэ ылсыбыт.
Сүөһү иитэр комплексы сэргэстэһэ бетонунан кутуллубут акылаат көстөр. “Ворошилов” ыанньыгын барытын аныгы ирдэбилинэн толору хааччыллыылаах хотоҥҥо туруорар сыалтан, комплекс иккис уочаратын туттан эрэр эбит! Маны таһынан өссө биир саҥа тутуу саҕаламмыта көстөр – учаастакка билигин уонча ыал бастайааннай олорорун, киһи өссө да элбиир кэскиллээҕин учуоттаан, хаһаайыстыба элбэх өҥөнү оҥорор дьоҕус киин дьиэтин тутарга ылсыбыт. Үтүө дьулуур сылынан чахчы даҕаны үтүө хамсааһыны нэһилиэк дьаһалтата өйөөн, 500 тыһ. солк. көмөлөспүт. Учаастак Далбар Хотуна этэринэн, манна бырааһынньыктарга култуурунай дьаһаллары тэрийэр киин, аһы-үөлү уонна утарынан туттар табаары атыылыыр ларек итиэннэ медпуун баар буолуохтаахтар. Эмчиттэрэ бэйэлэригэр баар – кыыстара Анна медицинэ кэллиэһин бүтэрбит!
— Тыа хаһаайыстыбатын тэрилтэлэрин үп-харчы өттүннэн чэбдигирдии бырагыраамата биэс сылга диэри уһатыллыбытын дьэ, саамай сөптөөх дьаһалынан ааҕабын. Биһиги ааспыт үс сылга бу бырагыраама көмөтүнэн тыыммытын ыллыбыт, — диир Аксиния Васильевна.
Хаһаайыстыба учаастактан төрүттээх дьону ыҥыран, сыллата ыһыах ыһар, илии-атах онньууларыгар бириискэ сүөһү туруорар. Холобур, былырыыҥҥы ыһыахха Аксиния Васильевна уон ньирэйи, Андрей Егорович биир боруода оҕуһу, Егор Егорович биир убаһаны туруорбуттар. Дьэ ити курдук, үлэни өрө туппут Аксиния Васильевна оҕолорун, аймах-билэ дьонун үлэ тула түмэн, бииртэн биир салааны сайыннаран, үгүс үтүө үтүө үгэстэри олохтоон, иччитэх хаалбыт учаастагы сөргүтэн, өссө да үгүс былааннардаах үлэлии-хамсыы олорор эбит.
Раиса Сибирякова, Саха сирэ, edersaas.ru
Виктор Эверстов (Дабаан) хаартыскаҕа түһэриилэрэ.
Ворошилов учаастагын аартыга.
Саҥа тутуллар элбэх өҥөнү оҥорор киин дьиэтэ.
Учаастак Далбар Хотуна Аксиния Васильевна.
Хаһаайыстыба туруу үлэһиттэрэ.
1941-1945 сс. сэрии кыттыылаахтарыгар өйдөбүнньүк