Чэриктэй УусАлдан улууһун түгэх нэһилиэгэр киирсэр. Алдан өрүс хаҥас кытылыгар тайаан сытар. Бүччүм сир буолан булда-аһа, көмүс хатырыктааҕа дьону умсугуппут бэйэтэ. Сис тыаларыгар тайах, эһэ былыр-былыргыттан үөскүүр. Ама, бөрө обургу быһа ааспат буолуо дуо?
2012 сыллаахха күһүөрү сайын, от үлэтэ үмүрүйбүтүн кэнниттэн, Чэриктэй түөрт уола: Уһунуускай Сиэнньискэ, Хаппыырын Айсыан, Сергин Кириил (оччолорго оҕо) уонна Сиипсэп Хаанньа буоланнар, Хаанньа мотуордаах оҥочотунан, өрүһү өксөйө үс көстөөх Таас Үрэх диэн сиргэ сордоҥҥо спининныы, тыҥ хатыыта айаҥҥа туруналлар. От күүстээх үлэтэ түмүктэнэн, үөн-көйүүр хаптайан, сырайар куйаас тохтоон, айылҕаҕа сылдьарга — кэрэ кэм. Уу-чуумпу күн буолан, эбэ барахсан күн уотугар күлүмүрдээн, уу сиэркилэ ньуурунуу килбэйэн, көрүөхтэн кэрэ. От-мас муҥутаан көҕөрөн, салгын мүөт сытынан дыргыйан балыксыттары абылыыр.
Оччолорго саҥа күөдьүйэн эрэр «Ямаха-40» мотуор дохсун күүһүттэн үллэр баалы үөскэтэн, ууну хайа суруйан айаннаан сундулуйар. Уолаттар сайыҥҥы сылаас салгыҥҥа оҕустаран, өрүс икки өттүгэр кэрэ көстүү арылларын сэргии, таптыы көрө истилэр. Эмискэ Хаанньалара:
— Уолаттар, көрүҥ-көрүҥ! Кытылга икки ыт сылдьар. Ол талах быыһыгар киирдилэр, — диэн мотуор тыаһын сабырыйардыы хаһыытаата. Хаҥас илиитинэн ыйан көрдөрө сатаата.
— Ээ, манна туох ыта кэлиэй, — диэн саба саҥаран кэбистилэр.
Өр-өтөр буолбакка, Таас Үрэххэ тиийэн куорпус кумахха анньылынна. Уу түһэ турар буолан, кытыыта бардырҕас бадараан эбит. Уолаттар оҥочоттон ыстаҥалаһан түһээт, бадарааҥҥа улахан баҕайы суоллаах кырдьаҕас чээччэйбит суолун көрөннөр, тохтуу түһэллэр. Дьаахханар санааны балыктыыр баҕа киэр кыйдыыр. Спининнии кэлбит дьон, туох үгүс маллаах буолуохтарай. Дьиэлэриттэн илдьэ кэлбит арыылаах алаадьыларынан Күөх Боллоҕу айах тутаат, сып-сап күөгүлэрин ылаат, ууга быраҕа-быраҕа аллараа диэки хаамса тураллар. Оҕо киһи Кириил утуйар уута кэһиллибититтэн утуктаан, куорпуска утуйа хаалар. Баҕар наада буолуо диэн ылбыт сааларын, сүгүөхтэрин сүрэҕэлдьээн эмиэ хааллараллар. Аҕыйах сордоҥу хаптаран, балыктыыр абылаҥҥа ылларан, куорпустан тэйдэр тэйэн ыраата баран хаалаллар. Арай, Сиэнньискэ тоҕойу эргийэ көтүүгэ көрбүтэ, Айсеннаах Хаанньа харахтарын тиэрэ көрбүтүнэн Сиэнньискэни бу тиэрэ көтүөхтүү быччаһан иһэллэр эбит. Тугу да өйдөөбөтөх Сиэнньискэ:
— Туох буолла?
— Эһэлэр, эһэлэр! — диэт, дьоно тыын быһаҕаһа саҥараат, ааһа элээрэ турдулар.
Онуоха Сиэнньискэ көрө биэрбитэ доҕоор, кытылга икки эһэ оҕото сылдьар эбит. Ийэ эһэ хааһаҕы бырахпыттыы ыстанан кэлээт, эмискэ тохтообутугар кумах бурҕайда, бадараан ыһылынна. Арҕаһа турбут кыыл часкыйаат, бадарааны баппаҕайынан бардырҕаппыта, дьэ, дьулаан көстүү! Оччону көрөөт туруо дуо, күн сырдыга күндү. Дьонун кэннилэриттэн күөгүтүн элитээт, балыгын хааллараат түһүнэн кэбистэ. Тыын харбаһыгар кытаанах сүүрүү. Айсиэн физрук буолан кыанара диэн, бадараан өрө ыһыллан олорор. Куорпустан тэйэн хааланнар, тыын кылгыыр. Кыһалҕа кыһайан, тэппит атах кубулуйбат. Сиэнньискэ сир ортотугар Хаанньаны ситэ баттыыр. Ааһа көтөн иһэн, киһитин кылап гынан көрбүтэ, дьэ, куттал суоһаан сирэй-харах мөлтөөн, көлөһүн-балаһын аллан, таҥас-сап бадарааҥҥа биһиллэн, кэнники хаалар куттала ыган, тугу эрэ саҥара сатаан бобуллаҥныыра, «миигин соҕотохтуу хаалларыма» диэбиттии көрбүтэ, тыҥаабыт кэми өссө күүркэтэр. Сиэнньискэ бадарааҥҥа халтарыйан туруйалаан ылар кэмигэр кэннин хайыһан көрбүтэ, ийэ эһэ оҕолорун үөһээ таһаартаан эрэр эбит. Оҕолорун тыаҕа киллэрээт, эккирэтээри гыннаҕа дии санаан сүүрэрин өссө эбэ сатыыр. Физрук уол куорпуска тиийэн оҥочону үтэрэ көстөр. Сиэнньискэ сааны өйдөөн:
— Кириил, сааны-сааны аҕал! — диэн хаһыытыы сатыыр да, аҕылыырыттан ордон саҥата тахсыбат. Бэлэм собуоттанан турар быыһыыр-абырыыр куорпустарыгар ууну саллырҕаччы кэһэн киирэн, Хаанньалыын биллэҕэ түһээт, бөтүөхтэһэ сыттылар. Оҥочо муҥур гааһынан, кутталлаах сиртэн куотардыы өрүс үөһүн тутуста. Чуумпуга орулаан, ууну күүгэнинэн алларда. Уолаттар уйулҕалара хамсаан эппэҥнэһэ олордулар, саҥа-иҥэ мэлийдэ, көр-нар сүттэ. Кырдьаҕас аҥардас көстөн ааспытыгар да өйдөрө көттө. Арай, маны барытын мэлдьэһэн айылҕа кэрэтин ыһыктыбата. Чыычаах күргүөм ырыата, тыыраахылар дайаҥнаһа көтөллөрө тохтообото. Бадарааҥҥа хаалбыт атахтар суоллара туох да буолбатаҕын курдук иҥэн-сүтэн хааллылар. Арай оборчоҕо хаалбыт кроссовкалар көстөллөр, кытылга мээнэ быраҕыллыбыт спининнэр сыталлар.
Аар тайҕа муҥур хаһаайына «бу туох буолла» диэбиттии уолаттар суолларын тиҥсирийдэ. Кроссовканы сыллаат, сытын сөбүлээбэккэ ытырта. Кини бэйэлээх сытымсаҕа, сордоҥнору булаат, мөҕүһүннэрбитинэн ньэлбээн кэбистэ. Онно сөп буолбуттуу, оҕолорун иннигэр уктан тыа диэки сарбынньахтастылар.
Дьоммут нам-нум буолан баран, хайдах туох буолбутун быһаарсыбыттара. Айсиэн Хаанньалыын кэккэлэһэ спининныы турдахтарына, эмискэ быыкаайык эһэ оҕолоро баар буола түспүттэр. Кыралара бэрт буолан куттанары да билбэккэ дьон атаҕар сөрөммүттэр, оонньоһуох курдук эккирэспиттэр. Хаанньа эһэ оҕолорун киһи эрэ таптыах көрүҥнээхтэрин көрөн:
— Чээн, барахсаттары, — диэбитин бэйэтэ да билбэккэ хаалбыт. Өссө имэрийээри гыммыт. Онуоха тыа быыһыгар көҕүс тыаһа ньиргийэн иһиллибит. Уолаттар «ийэлэрэ» дэһээт, күөгүлэрин элитээт, атахха биллэрбиттэр! Эһэ оҕолоро тэҥҥэ сырсыһыах курдук буолан эрдэхтэринэ, ийэлэрэ часкыйбытыгар төттөрү сүүрбүттэр.
Уолаттар билигин ити түгэни төһө да көр-күлүү курдук кэпсэттэллэр, бэйэтин кэмигэр дьулаан этэ. Баччаҕа кэлэр быаҕа, кырдьаҕас айыы санаата киирэн эккирэппэтэҕэр Айыыларга махтал! Арай, Сиэнньискэ ыһыахха быһыйдары көрдөҕүнэ үөнэ батарбакка:»Бу уолу кырдьаҕас эрчийэрэ буоллар сүүрүө эбит», — диэн бэлэһинэн күлэр.
Иннокентий Попов-Оҕуруоттаах,
Суотту, Уус Алдан