Дьокуускайдааҕы сэминээрийэ Сибэтиэй Иннокентий аатын үйэтитэр, кини үлэтин ыччаттарга сырдатар сыалтан сыл ахсын устудьуоннарга анаан Сибэтиэй Иннокентий аатынан духуобунай-сырдатар форуму тэрийэн ыытар.
edersaas.ru
«Халлааннааҕы араҥаччыһыппыт»
Саха сирэ Нуучча судаарыстыбатыгар холбоһуоҕуттан, хас да үйэ тухары православнай итэҕэли тарҕатыыга үлэлээбит аҕабыыттартан ордук чорботон, саха дьоно Иннокентий Вениаминовы маннык сүрэхтээбиттэрэ.
Иннокентий Вениаминов (Иван Евсеевич Попов) 1797 сыллаахха Иркутскайга төрөөбүтэ. Духуобунай сэминээрийэни бүтэрэн баран, бастаан Аляскаҕа, онтон Камчаткаҕа үлэлээбитэ. 1852 сыллаахха Саха сирэ Иркутскай епархиятыттан араарыллан, Камчатка епархиятыгар холбоммутугар, Иннокентий епискобынан ананан, Дьокуускайга көһөн кэлбитэ.
Кини киһи Таҥара итэҕэлин бэйэтин төрөөбүт тылынан эрэ дьиҥнээхтик ылынарын өйдүүр буолан, ханна тиийэр да олохтоох омук олоҕун-дьаһаҕын, тылын-өһүн үөрэтэрэ. Саха сиригэр сэттэ сыл олорбута. Манна кэлэригэр туох ханнык иннинэ сахалыы саҥарарга үөрэммитэ. Сахалыы үчүгэйдик билэр Димитрий Хитров аҕабыыт салайааччылаах тылбаас кэмитиэтин тэрийэн, саха азбукатын, саха тылын кылгас грамматикатын оҥорторбута, “Ытык Суруйуулары” уонна Таҥара сулууспатын кинигэлэрин тылбаастатан, Москваҕа, Сибэтиэй Синод типографиятыгар бэчээттэппитэ.
Саха тылын билэр эрэ киһи аҕабыыт буолар кытаанах ирдэбилин олохтообута уонна Таҥара дьиэлэрин истэринэн церковнай-приходской оскуолалары арыйан, саха оҕолорун ааҕарга-суруйарга үөрэтиини саҕалаабыта. 1859 сыллаахха Троицкай кафедральнай собуорга Таҥара сулууспатын аан маҥнай сахалыы тылынан ыыппыта. Сырдык итэҕэлгэ тарда, үөрэтэ-сайыннара, көмөлөһө сылдьарын иһин саха дьоно кинини ис сүрэхтэриттэн таптаабыттара-ытыктаабыттара, «Эҥиэнтэй аккыырай», «халлааннааҕы араҥаччыһыппыт» диэн ааттаабыттара. Иннокентий Вениаминов кырдьар сааһыгар Нуучча Православнай Сиэркэбин үрдүк баһылыга – Москва митрополита буолбута, 1879 сыллаахха өлбүтэ. Нуучча Православнай Сиэркэбэ итиэннэ Америка православнай Сиэркэбэ Иннокентий митрополиты 1977 сыллаахха Сибиэтиэйинэн билиммиттэрэ.
Ыччат историяҕа итэҕэл суолтатын таба сыаналыахтаах
Ааспыт өрөбүл күннэргэ буолбут VIII духуобунай-сырдатар форум Сибэтиэй Иннокентий «Байылыат олоҕу уонна дьолу Таҥараттан көрдөөҥ» диэн девиһинэн ыытылынна. Онно сэминээрийэ үөрэнээччилэрин таһынан үрдүк уонна орто анал үөрэх кыһаларын устудьуоннара итиэннэ Алдан, Нерюнгри, Ленскэй ыччаттара сырыттылар.
Форум арыллыытыгар Айсен Николаев кыттыыны ылла, тыл эттэ. Ил Дархан бастатан туран, үүнэн иһэр ыччаты сырдатыыга уонна духуобунай өттүнэн иитиигэ утумнаах үлэни ыыталларын иһин Саха сиринээҕи епархияҕа итиэннэ Дьокуускай уонна Ленскэй архиепискоба Ромаҥҥа махталын биллэрдэ.
– Ыччат духуобунай-сырдатар форума Саха сиринэҕи епархия төрүттэммитэ 150 сылын чэрчитинэн ыытыллыбыта ордук улахан суолталаах, – диэтэ Айсен Николаев. – Маннык тэрээһиннэр баар буоланнар, ыччаттарбыт өрөспүүбүлүкэ ааспыт олоҕун-дьаһаҕын, ол иһигэр Сибэтиэй Иннокентий сырдыгы, духуобунай үөрэҕи тарҕатыыга тугу үлэлээбитин билсэллэр, уопсайынан, православнай итэҕэл дойду уонна эрэгийэн историятыгар оруолун таба сыаналыырга үөрэнэллэр. Өйө-санаата ыраас, кута-сүрэ чөл итиэннэ олох суолтатын дириҥник өйдүүр эдэр дьоннор олоххо бэйэтин миэстэтин таба булаллар итиэннэ ситиһиилээх буолаллар.
Салгыы араас үөрэх кыһаларын устудьуоннара Сибэтиэй Иннокентий олоҕун-дьаһаҕын, үлэтин-хамнаһын туһунан сырдатар иһитиннэриилэри оҥордулар. Кинилэри ситэрэн, 2015 сыллаахха ТЭФИ бириэмийэтинэн бэлиэтэммит, Дьокуускайдааҕы епархия оҥорбут «Саха сирин халлааннааҕы араҥаччыһыта» диэн киинэ көрдөрүлүннэ. Форум маҥнайгы күннээх үлэтин Любовь Борисова устубут «Мин үрдүбүнэн күн хаһан да киирбэт» диэн киинэни көрүү уонна режиссеры кытары истиҥ көрсүһүү түмүктээтэ.
Иона туһунан кинигэ үс тылынан таҕыста!
Сибэтиэй Иннокентий олохтообут үгэһин салҕаан, Саха сиринэҕи епархия Таҥара кинигэлэрин сахалыы тылбаастатар. Ол курдук, епархия Библия тылбааһын институтун кытары бииргэ үлэлээһинин түмүгэр, ааспыт сылларга «Саҥа Кэс тыл», «Саалтыырдар», «Соломуон аман өһө» уо.д.а. сахалыы саҥардыллыбыттара. Духуобунай-сырдатар форум иккис күнүгэр «Иона бороруок кинигэтин» биһирэмэ тэрилиннэ.
– Улуу Биибилийэ өссө биир үтүөкэн кинигэтэ сахалыы тылбаастанан, күн сирин көрбүтүнэн эһигини барыгыытн эҕэдэлиибин, – диэтэ биһирэми саҕалыырыгар архиепископ Роман. – Иона бороруок туһунан кылгас эрээри, олус дириҥ ис хоһоонноох кэпсээн болҕомтолоох киһи сүрэҕэр эрэлэ кыымын саҕар. Бу кинигэттэн көстөрүнэн, киһи Таҥараҕа эргиллэн, аньыытын-харатын билиннэҕинэ, Айыы Тойон киниэхэ аҕалыы амарахтык сыһыанаһан, бэл, буруйдуур, накаастыыр санаатын уларытыан сөп. Ыччаттарга анааммыт үс тылынан – сахалыы, нууччалыы уонна английскайдыы таһаартардыбыт. Онон эдэр ааҕааччылар үс омук тылын тэҥнээн көрө-көрө, ис сүрэхтэриттэн дириҥник ылынан ааҕалларыгар итиэннэ бу тыллары үөрэтэллэригэр тоҕоостоох буолла.
«Иона бороруок кинигэтэ» 2,5 тыһыынча сыл анараа өттүгэр былыргы дьэбириэй тылынан суруллубут. Бастаан грек тылыгар, орто үйэлэр саҕана церковнославянскай тылга, XIX үйэҕэ нуучча тылыгар тылбаастаммыт. Сахалыы тылбааһын суруналыыс Раиса Сибирякова оҥорбут. Ону богословия эрэдээктэрэ Саргылаана Леонтьева былыргы дьэбириэй уонна былыргы грек тылларынан суруллубут тиэкистэри кытары тэҥнээн көрөн, кыладыйан чочуйбут. Ол түмүгэр, кинигэ тыла-өһө уу сүүрүгүн курдук, биир тыынынан кудуччу ааҕыллар, бэрт хомоҕой буолан тахсыбыт.
Кинигэни Нам сэлиэнньэтин олохтооҕо Мария Адамова уруһуйдара киэргэтэллэр. Худуоһунньук хас биирдии кэрчик ис хоһоонугар сөп түбэһиннэрэн, барыта уон түөрт хартыынаны оҥорбут. Онуоха доместикация ньыматын туттубут, ол эбэтэр, Биибилийэны саха ааҕааччытыгар, кини олоҕу көрүүтүгэр, психологиятыгар уонна толкуйдуур уратытыгар төһө кыалларынан чугаһата сатаабыт. Инньэ гынан, Иона бороруок туһунан кинигэ персонажтарын сирэйдэрэ-харахтара уонна таҥастара-саптара сахалыы моһуоннаахтар, саха төрүт үгэстэригэр бэрт чугастар. Иона бороруок бу туттан-хаптан хааман иһэрдиин, сэксэгэр бытыгыныын үкчү саха оҕонньорун санатар, оттон нууччалыы тиэкискэ «киит» дэннэр даҕаны, дьиҥнээх оригиналыгар «күтүр улахан» диэн үрдүттэн саба быраҕан этиллэр балык соботтон туох да атына суох. Инньэ гынан, Эргэ Кэс тыл биир дьоһун кэпсээнин, «Иона туһунан кинигэни», ааҕааччы дьиҥ саха хараҕынан көрөн ылынарын хааччыйбыт.
Аайа Новикова, «Саха сирэ», edersaas.ru.