Күөх сайын силигилээн аҕай турар! Туора алаас тула үүммүт сиэдэрэйкээн хатыҥнар күөх сэбирдэхтэрэ суугунуу хамсааннар, сайын барахсан дьэ чахчы да кэлбитин туоһулуурга дылылар.
edersaas.ru.
Дьэ бу маннык кылгас сайыммыт саҕаланар, хонуу кэрэ сибэккилэринэн туолар, алаастарга чыычаах ырыата дьырылыыр кэмигэр үлэһит үтүөтэ, киһи мааныта, уон оҕо күн күбэй ийэтэ, сүүрбэттэн тахса сиэн, уонча хос сиэн тапталлаах эбээтэ, „Аҕа дойдуга үтүөлэрин иһин“ 4-с истиэпэнэ уордьаннаах ыанньыксыт Аграфена Егоровна Сутакова (Арыппыай) күн сирин көрбүтэ. Бүгүн, бэс ыйын 7 күнүгэр, кини 80 сааһын томточчу туолла. Дьэ уонна хайдаҕый? Арыппыайбыт өссө да сайылыгар баар, өссө да ынахтарын ыан тигинэтэ, „Бөтүҥ“ кэпэрэтииби туругурда сылдьар. Маннык киһи өрөспүүбүлүкэҕэ, бэл, Арассыыйаҕа да баара буолуо дуо? Тоҕо эрэ саарбахтыыбын. Баҕар, ханна эрэ бэйэтин хаһаайыстыбатын көрө-истэ сылдьар кырдьаҕас баар буолуон сөп. Оттон хаһаайыстыбаҕа үлэлии, буолаары буолан, пиэрмэҕэ ыстаарсайдыы сылдьар 80-наах киһини биир бэйэм билбэппин да, истибэтэҕим да.
Киэһээҥҥи ыам саҕаламмыт. Тыа саҕатыттан ынахтар субуруһан титииккэ кэлэллэр. Титиик иһигэр „һай!“ — диир саҥа иһиллэр. Урут сылдьыбыт буолан, Арыппыай миэстэтэ ханан баарын билэбин. Онон чопчу тиийдим. Арыппыай ынаҕын ыан сирдиргэтэ олорор эбит.
— Хайыа дорооболоруҥ. Туох сонун? Дьэ аҕыс уонум буолбут эбит. Сыл – хонук дииллэрэ чахчы, —— диэн үгэспитинэн ирэ-хоро кэпсэтэн бардыбыт. Бу сырыыга илиитэ солото суох буолан илии тутуһан дорооболоспотум. Дорооболоспутум буоллар, ыбылы тутуохтаах этэ, илиитэ ол курдук күүстээх. Ааспыт кыһын кэлэ сылдьан, бырабыыталыстыба бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Михаил Гуляев «Аграфена Егоровнаны көрүстүм. Үлэлээн тигинэтэ сылдьар, олох илиибин бобо тутан кэбистэ“ — диэбиттээҕэ. Көр оннук, бэл, спортсмен дьон илиитин ыалдьыар диэри тутар. Тоҕо диэтэххэ, кини сааһын тухары харытын күүһүнэн үлэлиир, 16 саастааҕар ньирэй көрбүтэ, 17 сааһыттан күн бүгүнүгэр диэри ыанньыксыттыыр.
— Арыппыай, олох уларыйбаккын дии. Бэйэҥ бэйэҕинэн.
— Ээ хантан? Кырыйдаҕым дии, — диэн күлэн хараҕа мичээрдиир. Чахчы уларыйбатах. Хараҕа ол уоттаах, саҥата-иҥэтэ сэниэлээх. Ынаҕын синньин тардыалыырын көрөн, киһи 80 саастаах киһи диэбэт. — Оо, үлэтэ суох сатаммаппын буоллаҕа. Үлэлээн бүттүм да иэдэйэбин, бу барахсаттарым баар буоланнар сырыттаҕым, — диир Арыппыай уонна ынаҕын имэрийэн ылар. — Бу Сааскылаана, кырдьаҕас ынаҕым. Быйыл кытараата. Түөрт ынахтаахпын. Онтон иккитэ төрөөтө, иккитэ кытарах. Күҥҥэ отучча киилэ үүтү ыыбын. Өссө элбэҕи ыа эбиппин да, кытарахтарым ардыгар ыамы көтүтэн кыыһырдаллар. Салалтабар махтанабын. Бу курдук илдьэ сылдьарыгар. Ынахтарбыттан эниэргийэ ылабын, кинилэри кытта кэпсэтэн-ипсэтэн, имэрийэн-томоруйан ыллахпына сылайбытым да ааһар. Уоппускаҕа олороммун сыт да сыт буолбуппар, кыыһым ыксаан: “Туох ааттаах сытан хааллыҥ, хотоҥҥор киир дуу хайаа“, — диэбитэ. Ээ ону мин иһиттим эрэ истибэтим эрэ, хотоммор тэбиммитим. Көр, ол курдук. Билигин үлэлиир усулуобуйабыт тубуста. Туох да наһаа үчүгэй хотоҥҥо киирэн кыстаатыбыт: уу бэйэтэ кэлэр, ынахтар астарын тыраахтар киллэрэн тарҕатар, үүт таһыллыбат, бэйэтэ турба устун сүүрэн анал иһиккэ түһэр. Онон эдэрдэр үлэлиэхтэрин наада. Туох да ыарахан суох. Ынахтарбын ыатым, турар сирдэрин ыраастаатым, сиппийдим да бүттэ! Сайылыкпыт да тубуста. Быйыл кырыыһабытын олоччу саҥардан биэрдилэр. Көрдүгүт ини? Туох да наһаа үчүгэй. Аны күрүөбүтүн оҥоруохтаахтар.
„Бөтүҥ” кэпэрэтиип Туора сайылыкка 118 ыанар ынаҕы уонна 48 ньирэйи таһаарбыт. Манна түөрт ыанньыксыт, икки бостуук, биир үүт тутааччы, биир ньирэй көрөөччү үлэлииллэр. Ыанньыксыттар ынахтарын күҥҥэ иккитэ ыыллар, былааннарын толорон иһэллэр. Мэччирэҥ үчүгэй.
— Аграфена Егоровна биһиги үтүө сүбэһиппит. Наһаа үлэһит, киниттэн элбэххэ үөрэнэбит, киэн туттабыт, — диир ыанньыксыт Февронья Егорова.
— Тыый, кырдьаҕаспыт биһигиннээҕэр тэтиэнэх. Сып курдук. Көрбөтүгүт дуо, төрүт сүүрэ сылдьар! Сарсыарда уонна киэһэ аайы киэҥ сиринэн хааман кэлэр, – диэн кэпсиир ньирэй көрөөччү Ф.Нестерев.
Арыппыай сайылыгар тахсан, үөрэ-көтө үлэлии-хамсыы, ынахтарын кытары киһилии кэпсэтэ сылдьарын көрөн, наһаа үөрдүм. Төрүт урукку кэмнэргэ төннөн, оскуоланы бүтэрэн кылааһым кыргыттарыгар кэлэ сылдьар курдук сананным. Оччолорго ыччат наставнига, пиэрмэ ыстаарсайа Аграфена Егоровна, Арыппыай, эмиэ бу курдук үлэлээн тигинэтэ сылдьара эбээт!
… Сыллар-хонуктар ааһаллар. Араппыай үлэтигэр таптала уостубат. Хаһан эрэ, 36 сыл анараа өттүгэр, биһиэхэ кылаас чааһыгар кэлэ сылдьан:
— Оҕолоор, үлэни таптааҥ. Үлэ — чиэс, үлэ — хайҕал. Киниттэн эрэ киһи дьоллонор! — диэбитин умнубаппын.
Кини ол тылларын күн бүгүнүгэр диэри чиэстээхтик илдьэ кэллэ. Ол буолар үлэҕэ бэринии диэн. Өссө да чэгиэн сырыт, үлэ майаага, Аграфена Егоровна!
Амматтан Наталья Бубякина “Саха сирэ» edersaas.ru. сайтка анаан