Бу холку, үлэһит уонна көрсүө-сэмэй киһини көрөн туран, кини соторутааҕыта аҕай улахан хоромньуну аҕалыан сөптөөх ыксаллаах быһыыны-майгыны тохтоппутун, эрдээх санааны ылыммытын уонна хорсун быһыыны-майгыны көрдөрбүтүн киһи истэн сөҕөр-махтайар. Ол да иһин, “дьоруой буолан төрөөбөттөр, дьоруой буолаллар” диэн өссө төгүл итэҕэйэҕин. Биһиги бүгүҥҥү кэпсээммит дьоруойа – АЛРОСА Мииринэй-Ньурба Хайа-байытар кэмбинээтин БелАЗ массыынатын суоппара Сергей Иванович Кирпичев.
edersaas.ru
Суоппар идэтигэр бэриниилээх
Сергей Иванович – идэтийбит суоппар. Кини Уһук Илинтэн, Хабаровскай кыраай Теплоозерскай бөһүөлэгиттэн төрүттээх. Эдэр киһи массыына уруулугар аан бастаан өссө оскуолаҕа үөрэнэ сылдьан олорбута. Ол эбэтэр, үрдүкү кылаастарга үөрэнэ сылдьан, үлэ быраактыкатын кэмигэр суоппар идэтин таларга бигэтик быһаарыммыта. Онтон ыла Сергей бэйэтин санаатын хаһан да уларыппатаҕа – биирдэ талан ылбыт идэҕэ таптал уонна бэриниилээх буолуу сэдэх холобурун көрдөрбүтэ.
Оскуоланы В уонна С категорияларга бырааптаах бүтэрээт, цемент кэмбинээтигэр үлэлии кэлбитэ. Кинини аан бастаан хайа сыаҕар ылбыттара уонна Новороссийскайга экскаваторщик идэтигэр үөрэттэрэ ыытыахтарын баҕарбыттара.
Ол гынан баран, иннин диэки дьүккүөрдээх эдэр киһи сыах начаалынньыгар кэлэн, булгуччулаахтык аккаастаан баран, собуот гарааһыгар көспүтэ. Бэрт сотору кэминэн эдэр уолга саамай «кыра» эрээри, 27 туонналаах БелАЗ уруулун итэҕэйбиттэрэ. Ити курдук, кини БелАЗ-ист карьерата саҕаламмыта.
Онтон аармыйаҕа сулууспалыыр кэмэ тиийэн кэлбитэ. Эмиэ Уһук Илиҥҥэ, муора пехотатыгар сулууспалаан баран, үгүс биир саастыылаахтарын курдук, сокуонунан көрүллэр 3 ый сынньамматаҕа. Ол оннугар тута куорат балыыһатыгар ГАЗ-53 массыынаҕаүлэҕэ киирбитэ.
Ол гынан баран, эдэр уол элбэх туонналаах массыына уруулугар олорор эрэ буолбакка, харчы өлөрөр уонна дьиҥ улахан бырайыактарга кыттар баҕалааҕа. Ити кэмҥэ Сергей улахан убайа уонна эдьиийэ алмаастаах Мииринэйгэ олороллоро уонна үлэлииллэрэ. Кинилэр бырааттара бэйэтин күүһүн Уһук Хотугу сиргэ боруобалаан көрөрүгэр эппиттэрэ.
Хотугу сиргэ бэйэни бэрэбиэркэлэнии
Саҥаны чэпчэкитик ылынар буолан, өр толкуйдуу барбакка, билиэтин ылаат, айан суумкатын хомунаат, алмаастаах кыраай киин куоратыгар көтөн кэлбитэ. Бу 1994 сыл муус устара этэ.
– Бу ыарахан, тыҥааһыннах сыллар этилэр, – диэн Сергей Иванович ахтар. – Үлэ көрдөөн, АЛРОСА Мииринэйдээҕи Хайа-байытар кэмбинээтин автобазатыгар кэлбитим. Оччолорго идэтин дьиҥ чахчы баһылаабыт уонна суоппардар эйгэлэригэр аптарытыаттаах Николай Иванович Чирков начаалынньыктыыра. Үлэлээбитим туһунан кылгас испииһэкпин көрөн баран, кини миигин бэйэтигэр үлэҕэ ылбыта уонна тута БелАЗ-ка олордубута. Оччолорго миэхэ өссө ханнык да надбавкам суоҕа, ол эрэн, санаабын түһэрбэккэ, хамнаска надбавкабын мунньунан үлэлээн барбытым. Онтон ыла бу үлэлии-хамсыы сылдьабын, – диир Иван Кирпичев.
Кырдьыга да, кини бастаан биир ый стажировканы ааспыта. Саҥа үлэһиттэрин үөрэтэн көрбүттэрэ, үөрүйэҕин уонна билиитин бэрэбиэркэлээбиттэрэ. Ол гынан баран, улахана суох тургутууну биһиги дьоруойбут чиэстээхтик ааспыта. Соторукининиэкипажкакиллэрбиттэрэ, уол автобаза кэлэктиибин толору бырааптаах киһитин быһыытынан үлэтин саҕалаабыта.
Сергей Иванович бу ааспыт сылларга Мииринэйдээҕи, Айхаллааҕы, Ньурбатааҕы хайа-байытар кэмбинээттэргэ ситиһиилээхтик үлэлээн кэллэ. Бэйэтэ: «Удачнайга эрэ сылдьыбатаҕым”, – диэн күлэр.
– Оттон үлэҥ миэстэлэрин тоҕо уларыппыккыный эбэтэр эһигини көһөрөллөр этэ дуу? – диэн интэриэһиргээн ыйыттым.
– Суох, уопут ыларга уонна ханна, туох ураты баарын билэргэ бэйэм интэриэстээх этим. Араас симиэнэҕэ, араас учаастакка, баахтаҕа үлэлээбитим. Биллэн турар, ыарахан этэ, ол гынан баран, олус интэриэһинэйэ, куруук туох эрэ саҥаны билэҕин, – диэн хардарда дьоруойум.
Үгүс бириэмэни үлэҕэ анаан…
Сергей Кирпичев үс оҕолоох. Бастакы кэргэниттэн улахан уола номнуо улахан уонна туспа олорор. Эмиэ Мииринэйгэ, АЛРОСА хампаанньаҕа, Алмазавтоматика анал треһигэр үлэлиир. Орто уоллара эһиил оскуоланы бүтэриэ уонна Уһук Илиҥҥэ баран, үөрэххэ киириэ. Билигин идэтин тала сылдьар. Оттон саамай кыралара, кыысчааннара саҥардыы үс сааһын туолла.
– Миэхэ Биэнсийэ пуондатыттан иһитиннэрии кэллэ. Докумуоннарбын хомуйуохпун, биэнсийэбин толорторуохпун наада эбит. Ол гынан баран, билиҥҥитэ сынньалаҥҥа барыахпын баҕарбаппын, өссө эрдэ.
Орто уолум үөрэниэн, кыыһым улаатыан наада, онон 15-20 сыл өссө да үлэлиэхтээхпин, – диэн кини күлэр.
Кырдьыга да, Сергей Иванович сынньанарга ыксаабат. Атын сиргэ көһөн барардыы эмиэ хомуммат. Төттөрүтүн, хас да сыллааҕыта кэргэнин кытары даача атыыласпыттар уонна даача хаһаайыстыбатын ымпыгын-чымпыгын баһылаан эрэллэр.
— Ордук хайаҕыт даачаһытый? – диэн ыйытабын.
— Биллэн турар, кэргэним, даачата суох сатаммат. Кини билигин кыыһа улаатан, учаастакка сүрүн көмөлөһөөччү буоларын тулуйбакка күүтэр, – диэн мичээрдиир.
Сынньалаҥ туһунан кэпсэтии таҕыстаҕына, Сергей Иванович кини хаһан да дьиэ кэргэнин кытары соҕуруу муораларга барбатаҕын билинэр. Уһук Илиҥҥи кытылларга сынньанарын ордорор.
– Күнэ-дьыла, биллэн турар, араас буолар, онно курдук кыраһыаба ймиэстэлэри атын ханна да булбаккын. Биһиги биирдэ атырдьах ыйыгар муораҕа барбыппыт уонна мин сөтүөлүү сырыттахпына аттыбар ниэрпэ уста сылдьара. Дьикти көстүү этэ!
Манна даҕатан эттэххэ, кини дьиҥнээх суоппар! Кэпсэтэ олорон билбитим, уоппускатыгар дойдутугар Уһук Илин барарыгар Сергей Иванович дьиэ кэргэнин кытары бэйэтин массыынатынан айанныыр.
— Мин сөмөлүөтүнэн көппөтөҕүм номнуо хас да сыл буолла, массыынанан эрэ айанныырбын ордоробун. Уһук Илиҥҥэ тиийэр суол арыый даҕаны, оттон сорох учаастактарга муосталары ситэрдэхтэринэ, олус бэрт буолуоҕа.
Сөкүүндэ быһаарар түгэнэ
Элбэх туонналаах массыына суоппарын идэтэ ханнык баҕарар дьайыыларга куруук бэлэм буолары, болҕомтону уонна сөптөөх быһаарыыны ылына охсор үөрүйэҕи ирдиир.
Сергей Иванович ол күн, мэлдьи буоларын курдук, үһүс фабрика диэки анал ыскылаакка кумах таһыытыгар рейсин толоро сылдьыбыта. Киэһэ алта чаас буолан эрэрэ.
– Мин «Мир» таһынан технологическай суолунан айаннаан испитим уонна иннибэр «вахтовка» Уралы көрбүтүм. Тута массыына хайдах эрэ дьиктитик айанныырыгар болҕомтобун уурбутум – массыына суол саамай кытыытынан иһэрэ, – диэн кэпсээнин саҕалыыр Сергей.
Сергей иннигэр иһэр массыына кабинатыгар туох да буолбатаҕын бэрэбиэркэлээри, массыынаны кытта сэргэстэһэ айанныырга быһаарыммыта. Хата, утары массыыналар суохтара, Сергей Уралы ситэн ылан кабинаны көрбүтэ… ким да көстүбэтэ!
Чугас гаас сапыраапката баара, оттон массыына үрдүк күүрүүлээх боруобаттардаах уот ситимигэр быһа анньыллыах курдук баран иһэрэ.
Маннык ыксаллаах түгэҥҥэ туох дьайыыны оҥорорун Сергей тута быһаарбыта:
– Мин бэйэм БелАЗ-пын түргэтэппитим уонна массыынабын суол ойоҕоһугар тохтотор, саарбаҕалыы санаабыт массыынабар утары сүүрэ охсор курдук аһара барбытым. Сапыраапкаттан чугас тохтоппутум, ручнигар туруорбутум уонна ойон тахсаат, Уралга сүүрбүтүм.
Ол массыына номнуо кытыыга тиийбит уонна ойоҕоһун диэки иҥнэйэн эрэр этэ. Мин сүүрэн кэлээт, массыына үктэлигэр ыстаммытым уонна ааны арыйбытым.
Ити курдук, Сергей Кирпичев кутталлаахтык айаннаан испит массыынаны тута тохтоппута, ол кэнниттэн суоппар диэки эргиллибитэ уонна Урал массыынаҕа олорор киһи, хомойуох иһин, өлбүтүн өйдөөбүтэ.
Сергей Иванович симиэнэ начаалынньыгар эрийэн, туох буолбутун кэпсээбитэ уонна “суһал көмө” массыынатын, полицияны ыҥыралларыгар көрдөспүтэ итиэннэ ыҥырбыт дьоно кэлэллэрин кэтэһэ хаалбыта.
Туох баар наадалааҕы толорбуттарын кэнниттэн Сергей Иванович салгыы үлэтигэр барбыта.
Кини бэйэтин бу дьайыыларынан улахан быһылааны туораппытын да үрдүнэн, дьоруой дуу быһыыны оҥорбут курдук санаммат. Арааһа, дьиҥнээх эр дьон итинник буолуохтаахтара буолуо…
Кэлин биллибитинэн, “Урал” суоппара эмискэ сүрэҕэ ыалдьан, уруулга олорон өлбүт.
Оттон биһиги матырыйаалбыт дьоруойа үлэтигэр ирдэниллэр былаанын толороору, ол күн эбиэттэн да аккаастаммыта.
Кини – биһиги киһибит!
Биир идэлээхтэрэ уонна хайа-тырааныспар сыаҕын салалтата Сергей Ивановиһы сыаналыыллар уонна үтүө эрэ тылларынан кэпсииллэр. Сергей Иванович бэйэтин үчүгэй өттүнэн көрдөрөр. Тиэхиньикэни эндэппэккэ билэр уонна сөбүлүүр. Кини өр сыллаах эҥкилэ суох үлэтэ хаста да сыаналаммыта, оттон бу ыксаллаах быһыыны-майгыны сэрэппит хорсун быһыыта дьон-сэргэ уопсай билиниитин ылла.
— Маладьыас, уолуйан хаалбатах. Бэйэтигэр уонна тулалыыр эйгэҕэ куттал суох буоларын хааччыйарга түргэн уонна сөптөөх быһаарыныыны ылына охсубут.
Дьэ, биһиги аттыбытыгар көрсүө-сэмэй, хаһан баҕарар көмөҕө кэлэргэ бэлэм, бэйэлэрин дьыалаларыгар бэриниилээх дьон үлэлииллэр.
ЫСПЫРААПКА:
АЛРОСА – Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр үлэни биэрэр бөдөҥ хампаанньа. 2012-2020 сылларга АЛРОСА-ҕа Саха сирин 32 239 олохтооҕо үлэҕэ киирдэ. Кинилэртэн 26 тыһыынчаттантахсата Саха сирин сиригэр-уотугар бастайааннай бырапыыскалаахтар. 2017 сылтан саҕаламмыт “Олохтоох каадырдары – бырамыысыланнаска” өрөспүүбүлүкэтээҕи бырайыак чэрчитинэн, 2018-2020 сылларга АЛРОСА Саха сирин 3 929 олохтооҕун үлэҕэ ылла. Кинилэр оробуочай, инженернэй-тиэхиньиичэскэй курдук араас идэҕэ үлэлииллэр. Квалификациялара тиийбэт дьон АЛРОСА Каадырдары бэлэмниир киинигэр үөрэнэр кыахтаммыттара. Уопсайынан, аҥаардас өрөспүүбүлүкэтээҕи бырагыраама чэрчитинэн уонна 2020 с. көннөрү үлэҕэ ылыынан, АЛРОСА-ҕа Саха сириттэн 1 735 киһи үлэлэннэ.
«Саха сирэ», edersaаs.ru сайтка анаан Олег ШАПОШНИКОВ суруйуутуттан тылбаас.