Оҕо сылдьан таайым Колесов Иннокентий Дмитриевич туһунан,»лүөччүк, дьоруой убайдааххын»дииллэрин үлүбээй истэн кэбиһэрим. Оччолорго сэрии кыттыылааҕа элбэх буолан буолуо, сэрии толоонуттан эргиллибэтэхтэри оччо ахтан-санаан ааспаттар быһыылаах этэ.
Урут бырааһынньыктары аймахтарынан түмсэн ылыы үгэскэ кубулуйбут кэмэ этэ. Оннук кэрэ-бэлиэ түгэннэри эргэ хаартыскалар кэпсииллэр. Биһиги дьиэ кэргэн Матыаналаахха көһөн тиийэн бырааһынньыктыырбыт. Билигин көрдөххө, кыра да дьиэҕэ элбэх киһи мустар эбит. Кыайыы күнүн бырааһынньыга оччолорго да өрө көтөҕүллүүлээхтик, ньиргиэрдээхтик ааһара. Дьэ, ити күн аймахтар убайбытын, таайбытын иһирэхтик ахталлара. Сөмөлүөттэрэ умайан ыам ыйын 28 күнүгэр 1945 сыллаахха Германия сиригэр өлбүтүн өйдөөн хаалбыппын.
Таайым бииргэ төрөөбүттэрэ төрдүөлэр эбит. Икки эдьиийдээҕэ. Матыана уонна Марыыска (мин ийэм), Ньукулай диэн бырааттааҕа. Бөдөҥсүтүү иннинэ Удаҕан күөлэ диэн алааска кыстыктанан, Тиргэлииргэ сайылыктанан олорбуттар. Өбүгэлэрим бэйэлэрин кэмнэригэр кыахтаахтык олорбуттар. Суоттуга бөһүөлэк тутуллуутугар Удаҕан күөлтэн сытыары охсуулаах кыстык дьиэлэрин уонна икки ааннаах ампаардарын көһөрөн киллэрэн Матыаналаах дьиэ оҥостубуттарыттан көрдөххө, былыргыта сэниэ ыал буолара көстөр. Ол тутуулар билигин даҕаны «тиҥ» курдук тураллар.
Матыана биир уолламмытын быраатын аатынан Киэсэ дэппитэ. Киэсэ Краснодарга физкултуура институтун бүтэрэн, кэргэннэнэн, икки оҕолонон баран, спортсмент бэрдэ киһи, хомойуох иһин күөгэйэр күнүгэр сылдьан, массыына саахалыгар түбэһэн суорума суолламмыта. Билигин уоллаах кыыһа куоракка олороллор. Аны мин төрөөммүн, таайым аатын үйэтитэн эмиэ Киэсэ диэн ааттанабын. Оҕо эрдэхпинэ төрөппүттэрим: «Дьоруой таайыҥ аатын илдьэ сылдьаҕын», — дииллэрин маҥкыбар оҕустарбат этим. Дьэ, бу сааһыран баран таайым аатынан киэҥ туттабын. Төрдү-ууһу кыратык билиһиннэрдэххэ итинник.
Сыл — хонук. Оҕо саас оннук өйдөбүллээх аастаҕа, оҕо бэйэм оҕонньор буоллаҕым. Кэнники таайым бойобуой суолун хайан, тугу оҥорон 3 уордьаны ылбытын билиэх-көрүөх санаа батарбакка, архыыбы хасыһан, наҕараада илиистэрин булан онон сирдэтэн сырдатарга сананным. Наҕараада илииһигэр полкатын хамандыыра хас бойобуой көтүүнү оҥорбутун, туох уһулуччуну оҥорон уордьаҥҥа тиксибитин суруйар эбит.
Таайым Колесов Иннокентий Дмитриевич Уус-Алдан оройуонун 1 Суотту нэһилиэгэр 1925 сыллаахха төрөөбүт. Куорат 2 нүөмэрдээх оскуолатын 7 кылааһын бүтэрэн баран, оҕо эрдэҕиттэн лүөччүк буолар баҕатынан, мэҥэ халлааҥҥа дьулуурунан Дьокуускайдааҕы планернай оскуола боруогун атыллаабыт. Ити 1942 сыл күһүнэ этэ. Арҕааттан амырыын сурахтар кэлэллэрэ. Ийэ дойду дьылҕата быһаарыллар Сталинградтааҕы кыргыһыы суоһа-суодала Дьокуускайга тиийэ биллэрэ.
1943 сыллаахха 18 сааһын туолаат, Дьокуускай куорат байыҥкамаатынан ыҥырыллан аармыйаҕа барбыт. Авиацияҕа баҕалаах уонна онуоха соччо дириҥэ суох да буоллар бэлэмнээх уолчааны, сөмөлүөт стрелок-радиһын үөрэҕэр ылбыттар. Курсант аармыйатааҕы олоҕун, кини дууһатын санаатын эдьиийэ Матрена Дмитриевна Колесова сыа-сым курдук харайан илдьэ сылдьар суруктара кэрэһэлииллэр.
Сэтинньи 2 күнүгэр 1943 сыллаахха суругар эдьиийигэр маннык сүбэлиир: «Мотя, кыанар эрэ буолларгын, сүөһүгүн эһимэ. Сэрии кэнниттэн сүөһү булар ыарахан буолуо уонна Хайтыҥнааҕы ампаардары холкуоска атыылаан кэбис. Таах туран эмэҕирэн хаалыахтара. Дьонуҥ хара көлөһүннэрин харыстаа. Мин тиийиэхпэр диэри үчүгэйдик олор»
1944 сыл кулун тутар 5 күнүнээҕи суругар эдьиийигэр: «Дьахталлар Аан дойдутааҕы күннэринэн эҕэрдэлиибин! Сылдьыы, доруобуйа олус бэрт, усулуобуйа үчүгэй. Билигин өссө үчүгэй сиргэ барабын, үөрэхпин үчүгэйинэн бүтэрдим, онон экипаж биир бастыҥ чилиэнэ буоллум. Билигин инники чааска барабын. Манна Саха диэн, дьиссипилиинэлээх диэн ытыктыыллар» диэн суруйбут. Ити дьыл от ыйыгар «Литваҕа Каунас куораттан 50 км. соҕуруу баарбын. Эдьиийим Мотя, эйиэхэ 400 солк. мунньан переводтаабытым, ону туппутуҥ дуо?»диэн суруйбут. Оттон 1944 сыл ахсынньы 17 күнүнээҕи суругар: «Биһиги фронтан 70 км ыраах баарбыт, мантан тиийэн сөмөлүөтүнэн сэриилэһэбит…» диэбит. 1945 сыл кулун тутар 8 күнүнээҕи суругар «Хорсунун иһин» мэтээлинэн наҕараадаламмытын, Берлиҥҥэ тиийэрбит чугаһаата, сотору штурмалыахпыт, сотору сэрии бүтүөҕэ, кинилэри кытары ньээҥкэлэһэр бүтэрэ чугаһаата»- диэбит. 1945 сыл ыам ыйын 13 күнэ: «Кыһыл Сулус», Албан аат 3 истиэпэннээх уордьаннарынан уонна «Хорсунун иһин»мэтээлинэн наҕараадаланным, онон киэҥ туттуҥ»диэн суруйбут. Ити сыл ыам ыйын 18 күнүнээҕи суругар: «Бары холкуостаах оҕолорго, оҕонньотторго мин ис сүрэхпиттэн эҕэрдэбин тиэрдин» диэн суруйбут. 1944 сыл алтынньы ыйыттан 3 Белорусскай фронт 64 штурмовой полкатыгар штурмовик сөмөлүөккэ, сержант званиелаах стрелок-радиһынан анаммыт. Манна радист тоҕо буолбутун бэлиэтиир тоҕоостоох дии саныыбын. Радистка нууччалыы билбэт киһини олордубаттара биллэр. Онон 18 саастаах тыа уола нууччалыы билэрин ааһан, чуолкайдык саҥарара кини үөрэхтээҕин этэр. Аны бу сөмөлүөттэр өстөөх тыылынан көтөр буоланнар, сиртэн-халлаантан эргиччи ытыллаллара.
Илиҥҥи Пруссияҕа онус бойобуой көтүүтүгэр»За отвагу»мэтээлинэн бэлиэтэммит. Полкатын хамандыыра хапытаан (кэлин майор) Юрченко суруйарынан, сүрдээх сэрэхтээх, кыраҕы харахтаах, бэргэн ытааччы буолан сөмөлүөтүн уонна лүөччүгүн үгүстүк өрүһүйбүт. 22 көтүүтүгэр өстөөх 2 массыынатын уонна саллааттарын урусхаллаан,»Кыһыл сулус» уордьанынан наҕараадаламмыт. Ити кулун тутар 13 күн 1945 сылга. Муус устар 14 күнүгэр 1945 сыллаахха 36 көтүүтүгэр 2 өстөөх Ме-109 истребителэ атаакалаабытын, бэргэнник ытыалаан уматалаан, өлөр өлүү ытарчатыттан мүччү туттарбыттар. Ити хорсун быһыытын иһин «Отечественная война» уордьан 2 степенинэн наҕараадаланар. Муус устар 29 күнүгэр 1945 сыл өстөөх автоколоннатын күл-көмөр оҥорон,»Слава,»уордьаҥҥа тиксэр. Дьэ, итинник кыайыы өрөгөйдөөн турдаҕына, ыраас халлааҥҥа этиҥ эппитинии соһуччу хара сурук кэлэр:»Саха АССР Уус-Алдан оройуонугар төрөөбүт, старшай сержант Колесов Иннокентий Дмитриевич 1945 сыл ыам ыйын 28 күнүгэр сулууспалыыр эбээһинэһин толоро сылдьан өллө. Вормдитт (Илиҥҥи Пруссия) көмүлүннэ.»
Уоттаах сэрии бүтэн, күн чаҕылыйа тыкпыт кэмигэр,маннык суругу тутан дьоно-сэргэтэ, аймахтара төһөлөөх аймаммыттарын сэрэйиэххэ эрэ сөп. Таайым суругуттан көрдөххө,»Отечественная война 2 степени» уордьанын тыыннааҕар туппатах эбит.
Ити кэмҥэ төһө да сэрии бүтэн, капитуляция буоллар, быстах, бэриммэккэ саһа сылдьар өстөөхтөргө киирэн биэрдэҕэ диэн түмүк эрэ оҥорорбутугар тиийэбит.
Ити курдук Аҕа дойдуну көмүскүүр Улуу сэрии кыттыылааҕа, үс уордьаннаах буойун, старшай сержант-авиатор байыаннай сулууспаҕа сылдьан өлбүтэ. Ол кэмҥэ кини 64-с Кутузов уордьаннаах Кенигсберскэй штурмовой авиационнай полк стрелок-радиһа этэ. Салгыннааҕы стрелок, хоту дойду кыраҕы харахтаах уола Иннокентий Колесов зенитнэй пушкатын уонна бүлүмүөтүн уотун арбаммыт фашист элбэх асстара эттэринэн-хааннарынан билбиттэрэ саарбаҕа суох. Ол өлбөөдүйбэт кэрэһитинэн кини боруоҥҥа ылбыт бойобуой наҕараадалара буолаллар.
Төһө да эйэлээх халлаан анныгар олордорбут,сэрии дуораана хаһан да бүтүө суох. 96 бойобуой көтүүнү оҥорбут,баара суоҕа 20 эрэ сааһыгар тыынын толук уурбут таайым,Колесов Иннокентий Дмитриевич барахсан аата көмүс буукубанан суруллан үйэтитиллиэн баҕарабын. Кырдьык даҕаны, сэрии толоонугар сыл аҥара сэриилэһээт 3 уордьаны ылыы,улахан хорсун быһыыттан тахсар.
«Ким да умнуллубат,туох да умнуллубат!»
Түмүкпэр таайым полкатын хамандыыра майор Юрченко наградной илиискэ тугу суруйбутун билиһиннэрэбин.
Бу таайым туһунан ахтыым күн сирин көрөрүгэр күүс-көмө, тирэх буолбут Суотту устуоруйатын үчүгэйдик билэр Заровняев Валерий Дмитриевичка дириҥ махталбын тиэрдэбин.
Таайын сырдык аатын үйэтиттэ Иннокентий Попов-Оҕуруоттаах.
Уус-Алдан, Суотту.