Ааспыт сыл ахсынньытыгар РФ бырабыыталыстыбата инбэлииттэргэ 2025 сылга диэри реабилитация биир кэлим концепциятын ылыммыта. Онтон билигин көмө бары тиһигэ биллэ эбиллэрин курдук саҥа былаан бигэргэннэ. Инбэлииттэр уонна кинилэр дьиэ кэргэттэрин социальнай өттүнэн өйөбүл хаачыстыбатыгар болҕомто ууруллубута улахан суолталаах.
Арассыыйаҕа 11,5 мөлүйүөн курдук инбэлиит баарыттан 730 тыһыынчата – оҕолор. Кинилэргэ федеральнай уонна олохтоох таһымҥа оҥоһуллар чэпчэтиилэри хас да араҥаҕа араарыахха сөп. Бастатан туран, анал тэриллэри уонна доруобуйаны чөлүгэр түһэрии сириэстибэлэрин сороҕун эбэтэр барытын төлөөһүн киирэр. Ону таһынан, доруобуйаларыгар хааччахтаах дьон инбэлииттэринэн биэнсийэ ылаллар уонна нолуокка чэпчэтиинэн туһаналлар. Кинилэр толору олоҕунан олороллоругар табыгастаах эйгэ тэриллэр уонна үөрэнэллэригэр, үлэлииллэригэр, сынньаналларыгар, уопсастыбаннай тырааныспарынан туһаналларыгар, араас өҥөнөн туһаналларыгар кыах бэриллэр.
Чэпчэтиилэринэн инбэлиит оҕолор төрөппүттэрэ эбэтэр кинилэри көрөр-истэр эпэкииннэр эмиэ туһаналлар. Кинилэр кыра нолуогу төлүүллэр, эбии уоппуска ылар эбэтэр чэпчэтиллибит графигынан үлэлиир бырааптаахтар.
Чэпчэтиилэр көрүҥнэрэ куруук эбиллэ уонна кэҥии турар, ол гынан баран билиҥҥитэ үгүс дьаһаллар мэдиссиинискэй көмөҕө уонна үпкэ чэпчэтиигэ сыһыаннаахтар. Дьиҥэр, доруобуйаларыгар хааччахтаах дьон үксэ уонна кинилэр аймахтара уопсастыбаҕа интеграцияҕа ыарахаттары көрсөр.
РФ премьер-миниистирэ Михаил Мишустин: “Сүрүн сорукпут – дойдуга болҕомтоҕо ураты наадыйар нэһилиэнньэни өйөөһүн көдьүүстээх систиэмэтин оҥоруу. Кинилэргэ кыһамньыны ууруохха уонна биирдиилээн балаһыанньаларыттан көрөн көмөлөһүөххэ наада”, — диэн бэлиэтээбитэ.
Ол курдук, саҥа бигэргэммит былаан быһыытынан, тустаах көмөнү туһаныыны судургутутар уонна социализация кыахтарын кэҥэтэр 40-тан тахса дьаһал ылылынна. Уларыйыылар сокуону оҥорор базаттан саҕаланыахтара. 2023 сылга бырабыыталыстыба Судаарыстыбаннай Дуумаҕа реабилитацияҕа оҥоһуллар өҥөлөрү бэрээдэктиир көннөрүүлэри киллэриэҕэ. Доруобуйаны чөлүгэр түһэрэр тэриллэргэ уонна успуордунан дьарыктанарга кыаҕы кэҥэтэр туһуттан эрэгийиэннэргэ анал тренажердары быракааттыыр пууннар ситимнэрин тэрийиэхтэрэ. Ону таһынан, былаан дефектологтары, логопедтары, психолог-педагогтары бэлэмнээһини көрөр. Кинилэргэ идэни үрдэтии бырагыраамаларын оҥоруохтара.
Уларыйыылар доруобуйаларыгар хааччахтаах устудьуоннар үөрэнэллэригэр эмиэ сыһыаннаахтар. Билигин үрдүк үөрэх кыһаларын базаларыгар баар ресурснай үөрэтэр-методическай кииннэргэ инбэлиит устудьуоннар үөрэнэллэр. Маннык кииннэр үөрэх инклюзивнай быраактыкатын оҥорорго, устудьуоннар социализацияларыгар уонна үлэҕэ ылыллалларыгар көмөлөһөллөр. Ол гынан баран, кииннэр үлэлэригэр биир кэлим сыһыан тиийбэт: бастыҥ быраактыкалар киэҥник тарҕаммакка хаалаллар.
Былаан быһыытынан, 2024 сыл бүтэһигэр ресурснай кииннэр бары доруобуйаларыгар хааччахтаах устудьуоннары реабилитациялыырга саҥа моделы боруобалааһыны саҕалыахтара. Бу дойдуга барытыгар бастыҥтан бастыҥ ньымалары олоххо киллэрэргэ тириэх буолуоҕа.
Надежда ЕГОРОВА, «Саха сирэ», edersaas.ru