Сылбыт бастакы түөрт ыйа ааһа охсон, бэһис ыйбыт түмүктэнэн эрэр. Кылгас кэм курдук эрээри, өрөспүүбүлүкэҕэ буруйу оҥорууну утары охсуһуу, суут-сокуон эйгэтигэр дарбааннаах холуобунай дьыалалар тэрилиннилэр. Дьон бу дьыалалартан, туох да омуннааһына суох, соһуйда, айманна. Тоҕо диэтэр, дьыала фигураннарынан өрөспүүбүлүкэҕэ убаастанар үлэһиттэр буоллулар.
Доруобуйа харыстабылын эйгэтигэр
Кулун тутарга СӨ Ис дьыалаҕа министиэристибэтин Силиэстийэлиир управлениета түөкүннээһин уонна кэмиэрчэскэй тэрилтэлэр салайааччылара медицинскэй тэрилтэлэргэ эмтэринэн, эмкэ-томко сыһыаннаах оҥоһуктарынан хааччыйарга судаарыстыбаннай хантараагы түһэрсиигэ күрэстэһиини хааччахтаабыт (“картельный сговор”) чахчыларынан холуобунай дьыалалары тэрийбитэ. Дьыала СӨ Борокуратууратын СӨ ИДьМ-тын Экэнэмиичэскэй буруйдары уонна хоруупсуйаны утары охсуһар управлениетын (УБЭП), РФ Монополияны утары федеральнай сулууспатын Саха сиринээҕи управлениетын кытта бииргэ ыыппыт бэрэбиэркэлэрин матырыйаалларыгар олоҕуран тэриллибитэ.
Силиэстийэ сабаҕалыырынан, картельга киирсэр хаһаайыстыбаннай субъектары кытары түһэрсиллибит судаарыстыбаннай хантараактар уопсай сууммалара 3 миллиард солкуобай кэриҥэ эбит. Маныаха ити ыйыллыбыт хантараактарынан, кууһунан ылбыт сыаналара бытархай сыанаттан 2-4 бүк ыараханын туоһулуур элбэх чахчы булуллубут.
Дьыалалар тэриллибиттэрин кэнниттэн Доруобуйа харыстабылын министиэристибэтигэр бас бэринэр мэдиссиинэ алта тэрилтэтигэр, кэмиэрчэскэй үс тэрилтэҕэ уонна алта киһиэхэ дьэҥдьиирдэр ыытыллыбыттара. Суут дьыала фигураннарыгар силиэстийэ кэмигэр хааччахтыыр миэрэ быһыытынан, дьиэтээҕи хаайыыны туттубута.
Ити дьыалалар кэннилэриттэн “тилэх баттаһа”, муус устар саҥатыгар аны Доруобуйа харыстабылын миниистирин солбуйааччы Людмила Вербицкаяҕа холуобунай дьыала тэриллибитэ. Дьыаланы РФ Силиэстийэлиир кэмитиэтин Саха сиринээҕи управлениета буолбакка, тоҕо эрэ Дьокуускай куорат полициятын Силиэстийэлиир управлениета тэрийбитэ. РФ Холуобунай кодексатын 286-с ыстатыйатынан, ол эбэтэр, дуоһунас боломуочуйатын аһара барыы бэлиэтэ баарынан.
Силиэстийэ уорганнара кинини өрөспүүбүлэкэтээҕи балыыһаҕа анаан, ланч-бокстары атыылаһыыга куонкурустаһар докумуоннары бэлэмнээһин кэмигэр, куонкуруска кыттааччылартан биирдэстэрин туһатыгар уларытыылары киллэрэри ситиспит диэн уорбалыыллар. Итинэн Вербицкая аһынан хааччыйааччыны быһаарыыга куонкурустаһар ньымалары кэспит диэн быһаарбыттар.
Муус устар 11 күнүгэр силиэдэбэтэл Вербицкаяны буруйданааччы быһыытынан холуобунай эппиэтинэскэ тардар туһунан уураах таһаарбыта. Маныаха бу уураах сокуоннайын-суоҕун Дьокуускай куорат борокуратуурата бэрэбиэркэлээн баран, силиэстийэ дьайыыларыгар холуобунай уонна холуобунай-процессуальнай сокуону кэһиилэр бааллар диэн, уурааҕы сокуоннайа уонна оруна суох диэн быһаарбыта. Барыллааһын силиэстийэ салҕанан барар.
Баһылыктар
Ыраас халлааҥҥа этиҥ эппитигэр холуохха сөп, улуустар баһылыктарыгар утуу-субуу дьыалалар тэриллибиттэрин.
Ол курдук, бу дьыл кулун тутар ыйыгар Чурапчы улууһун баһылыга Андрей Ноговицыны силиэстийэ уорганнара хоруупсуйаҕа уорбалаан туппуттара. Киниэхэ РФ Холуобунай кодексатын 285-с ыстатыйатын 2-с чааһынан, ол эбэтэр, дуоһунастаах киһи ымсыы санааттан сулууспатын интэриэһин утары сулууспатын боломуочуйатынан туһаныы бэлиэтэ баарынан, холуобунай дьыала тэриллибитэ.
Чурапчы улууһун борокуратуурата «Чурапчытааҕы үөрэтэр-оҥорон таһаарар кэмбинээт» муниципальнай автономнай эбии үөрэх тэрилтэтигэр бүддьүөт харчытын туттуу хайдаҕын бэрэбиэркэлээбит. Ол түмүгэр, бу үп-харчы улуус баһылыгын тус наадатыгар туттуллубута биллибит.
Силиэстийэ сабаҕалыырынан, Чурапчы улууһун баһылыга ити кэмбинээт дириэктэригэр сокуоннайа суох дьаһал биэрбит: бүддьүөт харчытынан бэйэтин наадатыгар туттар тутуу матырыйаалларын төлүүрүгэр диэн. 2018 сыл олунньу ыйыгар харчыны хааччыйааччыга ыыппыттар.
Аны муус устар ыйга РФ Силиэстийэлиир кэмитиэтин Саха сиринээҕи управлениетын салайааччыта Александр Заболиченко «Өймөкөөн улууһа» муниципальнай тэриллии баһылыга Михаил Захаровка холуобунай дьыала тэрийбитэ. РФ Холуобунай кодексатын 285-с ыстатыйатын 2-с чааһынан, ол эбэтэр, дуоһунас боломуочуйатынан туһаныы бэлиэтэ баарынан.
Силиэстийэ сабаҕалыырынан, 2013 сыллаахха улуус баһылыга Уус Ньара бөһүөлэгэр баар кыбартыыраны тус бэйэтигэр ылаары, муниципальнай наадаҕа диэн кыбартыыра ыларга муниципальнай хантараак түһэрсэр быраабы биэрэр аһаҕас аукциону тэрийбит. Аукцион ыытыллыбатах, онуоха баһылык өрөспүүбүлүкэ үпкэ миниистирин аатыгар сурук суруйбут. Кыбартыыраны муниципальнай тэриллии наадатыгар ыларга диэн докумуоннарга сөбүлэҥ биэрэллэригэр. Маныаха баһылык кыбартыыраны бэйэтигэр ылар баҕалаах эбит.
СӨ Үпкэ министиэристибэтэ ол докумуоннары көрбүтүн кэнниттэн, кыбартыыраны 1 500 000 солкуобай сыанаҕа ыларга диэн хантараак түһэрсиллибит, ол муниципальнай тэриллии дьаһалтатын балаансатыгар ылыллыбыт. Ити кэнниттэн Захаров Дьокуускай куоракка бас билиитигэр икки дьиэлээҕин быһыытынан, ити кыбартыыраны бэйэтигэр сурунар бырааба суоҕун үрдүнэн, ылары ситиспит.
Бу холуобунай дьыала РФ Куттал суох буолуутун федеральнай сулууспатын Саха сиринээҕи управлениетын (УФСБ) бэрэбиэркэтин матырыйаалларыгар олоҕуран тэриллибитэ.
Аны муус устар 25 күнүгэр Нам улууһун баһылыгын солбуйааччы Николай Соловьевка холуобунай дьыала тэриллибитэ. Бөдөҥ кээмэйдээх бэриги түүрэйдээн ылыы бэлиэтэ баарынан. Дьыала Соловьевка эрэ буолбакка, «Нам» эбийиэктэри үлэлэтии, көрүү-истии» тэрилтэ суоппарыгар эмиэ тэриллибитэ, киниэхэ — бэриги биэриигэ кыттыбытын иһин.
Силиэстийэ сабаҕалыырынан, 2017 сыл ахсынньытыгар уорбаланааччы Нам улууһун Арбын нэһилиэгин дьаһалтатын баһылыгынан үлэлиир кэмигэр хааччахтаммыт эппиэтинэстээх тэрилтэни кытары муниципальнай хантараак түһэрсибит. Сыгыннаах сэлиэнньэтигэр Кыайыы скверигэр монуменнары тутууга. 1 мөлүйүөн 312 тыһыынча солкуобай суумаҕа итиэннэ 2018 сыл бэс ыйыгар диэри болдьоххо эбийиэги тутан бүтэрэн туттарарга диэн. Кэмиэрчэскэй тэрилтэ расчетнай счетугар 2017 уонна 2018 сыллар ахсынньы ыйдарыгар ити хантараагынан көрүллүбүт харчы ыытыллыбыт.
Харчы киирбитин кэнниттэн уорбаланааччы бу тэрилтэ салайааччытын кытта кэпсэтэ олорон, 300 тыһыынча солкуобай суумалаах бэрик биэрэригэр модьуйбут. Инникитин араҥаччылыам-харыстыам диэн эрэннэрэн. Бэриги көрдүүрүгэр, харчыны «Нам» эбийиэктэри үлэлэтии, көрүү-истии» тэрилтэ суоппарын счетугар ыытарга эппит. Ол эбэтэр, суоппар бэриги биэриигэ-ылыыга кыттыгастаах буолбут.
Тэрилтэ салайааччыта баһылыгы кытта сыһыанын буортулаамаары уонна тэрилтэтин үлэтигэр инникитин баһылык көмөлөөх буолуоҕар эрэнэн, ыйыллыбыт счетка 200 тыһыынча солкуобай сууманы ыыппыт. Суоппар ол харчыны счетуттан устан, баһылыкка биэрбит, ону анараата бэйэтин тус наадатыгар туттубут. Холуобунай дьыала СӨ ИДьМ-тын Экэнэмиичэскэй буруйдары уонна хоруупсуйаны утары охсуһар управлениета ыыппыт бэрэбиэркэтин матырыйаалларыгар олоҕуран тэриллибитэ.
Биллэр суруналыыс түүрэйдээһиҥҥэ уорбаланар
Өссө биир улахан айдааннаах дьыаланан чиэһинэйэ суох тойоттору ыраас мууска таһааран саралааччы, дьон быраабын көмүскээччи быһыытынан биллибит суруналыыс Виктория Габышеваҕа тэриллибит дьыала буолар. Дьыала РФ Холуобунай кодексатын 163-с ыстатыйатын 3-с чааһын “б” пуунунан муус устар 29 күнүгэр тэриллибитэ. Силиэстийэ уорганнара кинини бөдөҥ кээмэйдээх үбү-малы ылар сыаллаах түүрэйдээһиҥҥэ уорбалыыллар.
Дьыала Дьокуускай куорат баһылыга Сардана Авксентьева сайабылыанньатыттан саҕаламмыта. Мэр иһитиннэрбитинэн, Габышева киниэхэ хаста да кэлэ сылдьан, тутуу фирматын салайааччыта Гамлет Петросяҥҥа туһуламмыт претензияларын мэрия төттөрү ыларыгар модьуйбут. Ити модьуйууну толорбот түгэнигэр, кинини баһааҕырдар сибидиэнньэлэри киэҥ эйгэҕэ таһаарыам-тарҕатыам диэн суоһурҕаммыт.
Бу холуобунай дьыалалар бары силиэстийэлэнэ сылдьаллар.
Санатабыт: суут сокуоннай күүһүгэр киирбит бириигэбэринэн эрэ киһи буруйдаах биитэр буруйа суох дэнэр, онуоха диэри буруйа суоҕунан ааҕыллар.
Вера Макарова, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru
Хаартыскаҕа: интэриниэттэн.