Дьон үчүгэйэ элбэх диэн этэрэ

Ааптар: 
Бөлөххө киир:

Аҕыс оҕону атаҕар туруорбут Ил Дархаммыт ийэтэ Прасковья Борисова

От ыйын 1 күнүгэр Ил Дархаммыт Егор Борисов ийэтэ Прасковья Ильинична төрөөбүтэ 90 сыла буолла. Кини туһунан оҕолоро, чугас дьоно олус күндүтүк саныыллар. Чурапчы төрүт уус ийэлэриттэн биирдэстэригэр анаммыт “Күн  күбэй ийэбит барахсан” диэн кинигэ таҕыста.

Кини Сылаҥ нэһилиэгэр Тиргэлээх алааска  Прасковья Иннокентьевна уонна Илья Григорьевич Макаровтарга икки уол кэнниттэн үһүс оҕонон күн сирин көрбүтэ. Ийэтэ кыыс олох кыра эрдэҕинэ өлбүтэ. Онон эбээтигэр  иитиллэн улааппыта. Икки убайдара кини уончалааҕар сэриигэ барбыттар. Улахан убайа Степан 1943 сыллаахха Калининскай уобаласка Останковскай оройуон Павлово дэриэ­бинэтигэр охтубута. Кыра убайа Егор сэ­­рииттэн улаханнык бааһыран дойдутугар эргиллэн кэлэн баран, өрүттүбэккэ 1945 сыллаахха олохтон туораабыт. Сэрии, сут-кураан сылларын содулугар, олорор усулуобуйата суох буолан, Паша кыайан үөрэммэтэҕэ. Аҕатын холкуоһун кытары Намҥа көсүһэр. Дойдутугар Чурапчыга төннөн баран, кэргэн тахсыар диэри 1944 с. сэриит­тэн быратыас атахтаах эргиллибит таайа Степан Кузьмич, саҥаһа Ольга Акимовна Макаровтарга – учуутал дьиэ кэргэҥҥэ сыстан, кинилэр оҕолорун бүөбэйдэһэн, ханна аныылларынан көсүһэн олорбута.

Арылхай харахтаах, уһун кыламаннаах ис киирбэх кыыһы Афанасий Борисов диэн Төлөйтөн төрүттээх Ааллаах Үүнтэн эргиллибит хоһуун уол таптыы көрөн, икки өттүттэн сөбүлэһэн ыал буолбуттара, чугас аймахтара Гуляевтар дьиэлэригэр сүгүннэрэн аҕалбыта. Кыыс кэпсэтинньэҥ, өйдөөх, сатабыллаах түргэн-тарҕан хамсаныылаах, олоххо-дьаһахха дьаһаллаах буолан, урууларыгар барыларыгар сөбүлэппитэ. Дьиэ-уот туттан, сүөһүлэнэн-астанан, алта уол, икки кыыс оҕолонон  ньир-бааччы ыал буол­буттара.

Сайдам, эйэҕэс, сыыдам, маһынан да уһанар, тиэхиньикэҕэ да сыһыаннаах, байанайдаах булчут Афанасий Егоровичка Пашата кини дьолугар тү­­бэспит, таҥара бэлэхтээбит дьахтара диэн дьон-сэргэ бары олус астынан ахталлар. Оҕолор аҕалара Афанасий Егорович эдэр сааһыгар күүс өттүнэн көһөрүү бэлиитикэтин содулугар былаастан туоратылла сылдьыбытын олохтон барбытын кэннэ сиһилии билбиттэрэ. Дьылҕа уустуктарын аахсыбакка, мэлдьи инникигэ сырдык ыралаах сылдьан, сыратын-сылбатын оҕолорун иитэргэ аҕалыы амарах кыһамньытын уурбута. Ол эрэн, Прасковья Ильинична олоҕун аргыһа Афанасий Егоровичтыын баара суоҕа 16 сыл  олох дьолун билбиттэрэ.

Аҕыс оҕону соҕотоҕун

Оҕолорун кууспутунан аҥаардас хаалбыт ийэни дьоно-сэргэтэ аһынан, биир эмэ оҕотун ииттэрэ биэрэригэр баҕа санааларын эппиттэригэр, оҕолорум – кэргэним кэриэстэрэ диэн, итинник сүбэни ылымматаҕа.

Бу улахан дьиэ кэргэҥҥэ оҕону эт-хаан өттүнэн, киһи быһыытынан иитии ийэ дьарамай санныгар сүктэриллибитэ.

Доҕор-атас элбэҕэ былыр-былыр­гыттан туохха да атастаһыллыбат баай-дуол диэн этиллэрэ. Прасковья Ильинична “Кэскил” уһуйааҥҥа ньээҥкэнэн үлэлээһинэ быычыкаа­йык хамнаһыттан ураты, ыар аһыыны мүлүрүтэргэ, олох туһугар күүскэ туруулаһарга, биир күдьүс кыараҕас эйгэттэн тахсарга көмөлөспүтэ, оҕолорун атын дьонтон итэҕэһэ суох иитэргэ уонна аймаҕа Степан Кузьмич  Макаров сүбэтинэн, учууталлары кытта сибээһи тутарыгар олугу уурбута. Оскуолаҕа үөрэнэр оҕото элбэҕинэн, кылаас чааһыгар сылдьыы биир сырыынан муҥурдаммат буолара. Онон Прасковья Ильиничнаны учууталлар бэркэ билэллэрэ, оҕолоругар кыһамньылаахтык сыһыаннаһарын көрө сылдьан, атын төрөппүттэргэ холобур оҥостоллоро.

Оҕолор улаатан истэхтэрин аайы бэйэ-бэйэлэрин көрсөн ас астаан, иһит-таҥас сууйан, ынах ыаһан ийэлэригэр туһа дьоно буолан испиттэрэ. Тас интэринээт диэн баара, ол көмөтүнэн туһаммыттара биллибэт. Онно мээнэ биэрбэт этилэрэ. Ол курдук, аҕыйах ахсааннаах аймахтарын, чугас ыалларын кытта сууласпытынан олорбуттара.

Прасковья Ильинична бэйэтин эр санаатынан. аймахтарын көмөтүнэн оҕолоро эт-хаан, өй-санаа өттүнэн чэгиэн буола улааппыттара. Учууталлара кэпсииллэринэн, бииргэ төрөөбүт Борисовтартан Гоша, Лина уонна Паша  үчүгэйдик үөрэммиттэр, оттон Илья оскуола киэн туттар туйгун үөрэнээччитэ эбит.

Кини үрдүк үөрэҕи бүтэрэн инженер-мэхээнньик идэлээх. Билигин Дьокуускайга олорор, үлэлиир. Степан орто анал үөрэҕи бүтэрбитэ. Акулина Саха государственнай университетын бүтэрэн, Дьокуускай орто оскуолатыгар ахсаан учууталынан үлэлээбитэ. Аҕатын аатынан ааттаммыт Афанасий эмиэ үрдүк үөрэхтээх, Николай, Дмитрий, Прасковья – үһүөн орто анал үөрэхтээхтэр. Ийэ өйө-санаата,  дьоҥҥо-сэргэҕэ, оҕолоругар сыһыана иитиигэ улахан оруолу ыллаҕа.

Прасковья Ильинична  оҕолорун, ыкса ыалларын, аймахтарын, дьүөгэлэрин истиҥ-иһирэх ахтыылара “Күн  күбэй ийэбит барахсан” диэн кинигэҕэ киирдилэр. Матырыйааллары Прасковья Ильинична кыыһа, СӨ үөрэҕириитин туйгуна Акулина Афанасьевна Ноева (Борисова) хомуйда. Бэчээккэ Борисовтар ыкса ыаллара, кыраайы үөрэтээччи Николай Николаевич Петров бэлэмнээтэ.

Күн Күбэй ийэ оҕолоругар кэс тыла

— …Чэ уолум Гоша, олох аартыгар үктэнэн эрэҕин. Үөрэхтээх, дьонуҥ, дойдуҥ туһугар үлэлиир үчүгэй киһи буол.

— Олоххо араас буолар. Киһи эрэ буолларгын, дьон туһунан куһаҕаны санаама. Кинилэр тустарынан куһаҕаннык саҥарыма уонна тугу да куһаҕаны оҥорума. Киһи олоҕор сыыһара элбэх буолар. Ону дьоҥҥо хатылаабат гына саҥара, быһаара сатаа. Үөхпэккэ, сэнээбэккэ. Дьон үчүгэйэ элбэх, онтон үөрэн.

Орто дойдуттан барарын саҕана Прасковья Борисова оҕолорбун барыларын олох суолугар үктэннэрдим, аҕаларын кэриэһин толордум диэн астынарын, дьоллоох киһинэн ааҕынарын дьоно-сэргэтэ биирдэ эрэ истибит буолбатахтара.  Таптыыр кэргэнэ өлбүтүн кэннэ 22 сыл буолан баран  Прасковья Ильинична 1993 сыл­лаахха, Афанасий күн сириттэн барбыт күнүгэр  эмиэ ыам ыйын 19-гар 61 сааһыгар олохтон арахсыбыта.

Нарын сэмэй саха дьахтара олох уустуктарын хорсуннук күүстээх са­­наатынан, тулуурунан, дьулуурунан кыайбытын, кэхтэн хаалбат кыаҕы, сэниэни бэйэтигэр булуммута тыйыс айылҕалаах Сахабыт сирин бары ийэлэригэр холобур буола туруоҕа.

Варвара Попова,

Егор Афанасьевич Борисов архыып-бибилэтиэкэтин кылаабынай бибилэтиэкэрэ.

Чурапчы

Былыр былыргыттан билиҥҥи кэмҥэ диэри кыамматы-түгэммэти сэниир, намтата саныыр өйдөөх-санаалаах дьон баар буолаллар. Оннук түктэри быһыыны ылыммат санааны ийэбит биһиэхэ олус күүскэ иҥэрбит.

Улахан  уола Егор Борисов.

Ийэбит хаһан даҕаны хайдах курдук киниэхэ аҕыс оҕону атахтарыгар туруорар ыараханын кэп­­сээбэт этэ. Мин итини дьахтар быһыытынан, сылайбыт хараҕыттан кылгас да кэмҥэ элэгэс көрөн билэр этим. Ити оҕолорун туһугар долгуйарыттан эмиэ көстөрө – хас биирдиилэригэр сүрэҕинэн ыалдьара.

Кийиитэ Прасковья Борисова.

Ийэм барахсан хас биирдиибит сүрэҕэр олус сылаастык сайан киирэр ахтылҕан ытылҕана буолан дууһабытын аймыыр. Кырдьыга да, биһиги ийэбит саха Далбар хотуна этэ. Ама туох тэҥнэһиэй, кини нарын санныгар элбэҕи сүкпүтүгэр ?!

Улахан кыыһа Акулина Ноева.

Оҕо оҕо курдук мэниктээн, аһары барыы ханна барыай. Онно «боппуруоһу» талах быһаарара. Өһүөҕэ кыбытыллан турар талах абааһыгын на­­чаас арҕаа кыйдааччы… Дьиктитэ диэн, ийэбит бэйэтэ таһыйбат этэ. Ыалбыт Татыйаас эмээхсин  киирэн  «боппуруоспутун»  быһаарара. Туохха эмэ буруйданнахха дуу, хойутаатахха дуу дьиэҕэ киириэх иннинэ хатырык  ылан  силлии-силлии көрдөһөн дьаабыланан баран хоннохпут анныгар уктан киирэрбит… Син туһалыыр курдуга.

Уола Илья Борисов.

Чугас ыалларбытыныын (Алексеевтар, Посель­скайдар, Коркиннар, Потаповтар, арҕаа Ааналаах, Бөтүрүөптэр, Сэдээлиһэптэр, Кириллиннэр) бары  биир ыал курдук олус иллээхтик, бэйэ-бэйэни өйөһөн олорбуппутун олус истиҥник саныыбын… Ийэбит дьоҥҥо үтүө сыһыана, үтүөнү эрэ баҕарара – бу оҕолор бары үөрэхтэнэн, ыал буолан дьон тэҥинэн олохтонон, улахан убайбыт өрөспүүбүлүкэ Ил Дарханыгар тиийэ үүнэригэр дьайбыт буолуох­таах дии саныыбын.

Уола Афанасий Борисов.

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0