Күүстээх быыбардар аастылар. Бүгүҥҥү нүөмэргэ араас бырайыагы салайбыт ыччат лиидэрдэриттэн дьокутаатынан талыллыбыт дьон туһунан суруйабыт. Ыччат – өрөспүүбүлүкэбит инникитэ. Оттон кинини иитэр, салайар, хамсатар, тэрийэр – туспа үлэ. Билигин уопсастыбаҕа «ыччат лиидэрдэрэ» диэн араҥа баар.
Кинилэр ыччакка аналлаах бырагыраамалары, бырайыактары толкуйдаан, тэрийэн үлэлэтэллэр. Аны тэрээһинин үбүн-харчытын, спонсордарын буларга сүүрүү-көтүү эмиэ лиидэр үрдүнэн барар. Манан да ылан көрдөххө, ыччаты кытта үлэлиир дьон үгүс мэһэйдэри, кыһалҕалары көрсөрө саарбаҕа суох. Ыччат лиидэрдэрин курдук, үлэҕэ уопуттаах, дьону үлэлэтэр кыахтаах, кэлиилээх-барыылаах, сонун көрүүлэрдээх, этиилэрдээх дьон ханна баҕарар өрүү наадалар. Бу дьон докумуон толорууттан саҕалаан, хара үлэҕэ тиийэ барытын сатыыллар.
Бу дьон саха ыччатын сайдыытыгар улахан суолталаах үлэһиттэр.
Эдэр дьокутааттар үлэлэрэ таһаарыылаах буоллун, ситиһиилэри баҕарабыт!
Ыччат миниистирэ Еремеев
Алексей Еремеев — Ил Түмэн Судаарыстыбаннай тутууга, сокуону оҥорууга сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ, 2013 сылтан дьокутааттыыр. Кини уопсай куолас 60,38 бырыһыанын ылла, үс хандьыдааттан талылынна.
Алексей Еремеев 2003-2009 сылларга Саха Өрөспүүбүлүкэтин ыччатын миниистиринэн хорутуулаахтык үлэлээбитэ. Кинини дьон үксүн бу дуоһунаска үлэтинэн билэр. Кини министиэристибэни салайар сылларыгар ыччат саҕалааһыннарын, уопсастыбаннай холбоһуктары өйүүр грант олохтоммута. Мантан ыла граннарга аукционнар ыытыллар буолбуттара. Маны таһынан, тутар этэрээттэргэ, сааһын ситэ илик оҕолорго, ыччаты дьиэлииргэ (Мэҥэ Хаҥаласка, Чурапчыга, Уус Алдаҥҥа ыччат микро-оройуоннара тутуллубуттара), ыччат психологическай көмөлөөх буоларыгар элбэх үлэ ыытыллыбыта.
Устудьуоннар “тойонноро”
Александр Сусоев М.К. Аммосов аатынан Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай университет устудьуоннарын идэлээх сойууһугар 2008 сылтан бэрэссэдээтэллиир.
2013 сыллаахха Александр Владимирович дьокутаатынан талыллан, Ил Түмэн бэһис ыҥырыылаах мунньаҕын саамай эдэр дьокутаата буолбута. Оччолорго “устудьуоннары салайар үлэҕэ сылдьан, тоҕо быыбарга кыттарга сананныҥ?” диэн ыйытыыга, кини маннык эппиэттээбитэ:
«Мин саныырбынан, өрөспүүбүлүкэни салайыыга эдэр дьон эмиэ баар буолуохтаахтар. Саҥа сүүрээни, сонун этиилэри киллэрээччилэр кинилэр буоллахтара».
Александр Сусоев устудьуоннары кытта үлэ ымпыгын-чымпыгын билэн, араас кыһалҕаны быһааран, уопсастыбанньыктаан дьокутаат буолбута. Бу да сырыыга, университет эрэгийиэннээҕи бөлөхтөн хандьыдаатынан туран, уокуругуттан 54 бырыһыан куолаһы ылан эрэллээхтик кыайда. 2013 сыллааҕы көрдөрүүгэ тэҥнээтэххэ, оччолорго Александрга 3849 быыбардааччы куоластаабыт буоллаҕына, быйыл 6800 киһи өйүүрүн биллэрбит.
“Мин туспар Устудьуон куоратын олохтоохторо 77 бырыһыан куоластарын биэрбиттэр. Миигин өйөөбүт дьоҥҥо, волонтердарга, ыстаабым чилиэннэригэр махтанабын! Барыбыт кыайыыбыт миэхэ улахан эппиэтинэһи биэрэр”,
— диэн дьокутаат социальнай ситимигэр махтаммыта.
Сонун көрүүлэрдээх инженердэр
Аныгы кэм исписэлииһэ, салайааччыта, биллэр-көстөр уопсастыбанньык (Норуот фронун штабын чилиэнэ, Дьокуускайдааҕы туалет уопсастыбатын салайааччыта, «Мин – Инженербин» тэрилтэни төрүттэһээччи, сахалыы тиэрминнэринэн дьарыктанар бөлөх кыттааччыта), «Сахатранснефтегаз» инженерэ Павел Ксенофонтов Ил Түмэн быыбарыгар Дьокуускай куорат Сайсарытааҕы биир мандааттаах уокуруктан дьокутаатынан талылынна.
«Сайсары уокурук олохтоохторун барыбыт кыайыыта буолар. Уокурук дьонугар махталбын тириэрдэбин, миэхэ итэҕэйэн куоластарын биэрбиттэрин иһин»,
– диэн СИА саайтка кыайыылаах иһитиннэрбитэ.
“КХҮС” (Куорат хаһаайыстыбатын үлэлэтэр сулууспа) МКУ тупсарыныы отделын салайааччы Владимир Аммосовы иккис төгүлүн Автодорожнай уокурук олохтоохторо Дьокуускай куорат Дууматын дьокутаатынан талыллар. Кинини “Мин — Инженербин” диэн Уһук Илин таһымыгар ыытыллар инженернэй бырайыактар күрэхтэһиилэрин бэрэссэдээтэлинэн билэллэр.
Бу сыллар усталарыгар Владимир араас үлэни ыытта. Кини инженер идэлээҕин быһыытынан, дьиэ-уот хаһаайыстыбатыгар сыһыаннаах инновационнай бырайыактары олоххо киллэрдэ. Ол курдук, “Якутску – инженерные решения!” бырайыагы атын дьокутааттар сөбүлээн-өйөөн, куорат салалтата ылынан, олоххо киирбит куорат таһымыгар бастакы инновационнай бырайыак буолбута.
Павеллаах Владимир 2009 сылтан “Саха сирэ” хаһыат “Эдэр саас” сыһыарыытын кытта ыччаты идэҕэ туһаайар “Саха ыччатын – бырамыысыланнаска” бырайыагы саҕалаабыттара. Быйыл техническэй идэни баһылаан, бырамыысыланнаска үлэлиэн баҕалаах үөрэнээччилэри түмэн, өрөспүүбүлүкэбитигэр уонна Уһук Илиҥҥэ баар эбийиэктэринэн эспэдииссийэни уон ахсыс төгүлүн тэрийдилэр.
Уус Алдан уола, Лөгөй сиэнэ
Устудьуоннар хамсааһыннарыгар барытыгар үлэлэһэр, кыттыһар сэргэх өрүттээх Геннадий Васильев 2009 сыллаахха Уус Алдан улууһун ыччатын лиидэринэн анаммыта. Бу үлэлиир кэмигэр Геннадий Анатольевич Ыччат ыһыаҕар иккитэ кыайыылаах хамаанданы тэрийэн, төрөөбүт улууһугар «УАЗ» массыыналары бириис быһыытынан аҕалары ситиспитэ. Аны биэс сыл устата ыччат лиидэринэн ситиһиилээхтик үлэлээн баран, 2013 сыллаахха улуус баһылыгын солбуйааччынан анаммыта, өрөспүүбүлүкэ мас-рестлинг федерациятын күүскэ үлэлэтэр.
Ааспыт быыбарга Геннадийы биир дойдулаахтара “Биир Ньыгыл Арассыыйа” баартыйаттан Ил Түмэҥҥэ дьокутаатынан таллылар.
Айтана Аммосова, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru