Киһи киэнэ кэрэмэһэ, саадаҕын үстэ курдаммыт Байанайдаах булчут, туруу үлэһит, холобур буолар дьоһун аҕа, улахан аймах тумус киһитэ, эрэллээх истиҥ доҕор… Бу барыта биир киһи, “Олокоос” бааһынай хаһаайыстыба баһылыга, “Мээндийэ мээрэ” Баһылай Смирников.
Ордук үөрэ-көтө күүтэр-кэтэһэр кэммит Мээндийэ эбэҕэ саскы кустааһын буолара. Улахан тэрээһин былааныгар булт көҥүлүн кэмин үөрүүлээхтик арыйыы-сабыы дьаһаллара Баһылай сценарийынан ыытыллара. Ыалдьыттары таһынан Смирниковтар халыҥ аймах Убай Мишаттан саҕалаан, кыра уолаттарга тиийэ сүүрбэттэн тахса булчут мустара. Сезон аһыллыыта Мээндийэҕэ, Баһылай балаҕаныттан кырдьаҕастар уонна ыалдьыттар уос үөрэппиттэрин кэнниттэн, уот оттон Байанайтан, эһэкээнтэн көрдөһүүлээх буолар. Онно хаһаайын: «… бултуур кэммит дьэ кэллэ, тиийэн кэллэ, дьэ кэллэ!» — диэн Байанай көтөҕөр ырыата хайаан да дуорайар. Итинэн сиэр ситэн, барыта туолар. Салгыы үөһэ тахсан, отууга чэйдээһин кэнниттэн, дугдаларынан тарҕаһабыт. Эдэрдэр чугастааҕы күөллэринэн бараллар, кырдьаҕастар уонна ыалдьыттар Эбэҕэ хаалабыт. Дьэ, онно кэпсээн оройо аһыллар: олоҕу-үлэни, ааспыты-инникини ырытыһабыт, көрүдьүөһү даҕаны тумнубаппыт. Утуйар кэм кэлэн ким хаһан дьуһуурунайдыырын быһаарсан чуумпурабыт. Мин Баһылай хаҥас өттүгэр сытабын. Киһим утуйдубут диэтэр эрэ, муннун тыаһа этэргэ дылы, киэҥ халлаан. Көр, ол сытан тохтуу түһээт: “Кынат тыаһыыр”, — диир, бэл, ханнык кус буоларын кытта этэр. Биирдэ үс мороду сыыйылыннаран түстэ, киһим олоро биэрдэ: “Ыттыбыт!” — диэн сибигинэйдэ. Ыттыбыт. Онно уһуктан, көрөн эрэ хаалбыт табаарыһын Викторы тоҕо ыппатаҕын ыйыппытыгар, киһитэ: «У них шансов не было», — диэбитин, кэлин бэркэ көтөҕүллэн ахтара.
Сезону сабыыга хас биирдии булчут бириис олохтуур. Онно баар буолаллар: истикилээҥкэлээх сүөгэй, барыанньа, тыыннаах сибиинньэ оҕото, сымыыттан тахса илик хаас оҕолоро, кууллаах комбикуорум, ньирэй, ботуруон уонна улуус дьоно, Григорий Викторович биһикки, кыттыспыт биир буочука сэлээркэбит. Кус көҥүлүн болдьоҕо бүппүт сарсыардатыгар барыбытын кэккэлэтэн туран, Мээндийэ мээрэ, булт хамандаарыма Олокоос Баһылай отчуот оҥорон, дугдаларынан түмүктэри таһаарар. Кэрийээччилэр кылааттарын, эрэли үөскэтэр эдэрдэри бэлиэтиир, кырдьаҕастар оруолларын чорботор, Убай Миисэ быстыбат сылаас астаах остуолун да умнубат. Үөрүүлээх чаас кэнниттэн сыал ытыытыгар күрэхтэһии саҕаланар. Дьэ, онно көрүө этигит араас үөрбүт-күлбүт сирэйдэри! Мин биирдэ 25 сымыыттан тахса илик хаас оҕотун сүүйэн турабын. Ким ньирэй, ким сибиинньэ оҕотун, сүөгэйи, барыанньаны …. ылан өрөгөйдүүр. Айылҕаны, олоҕу киһи киэргэтэр. Оннук киһи этэ доҕорбут Олокоос Баһылай.
Мээндийэтин дьоҕус бөһүөлэк оҥорор баҕалааҕа. Манна ыһыахтыыр сири оҥорон, Ленин, Сталин бюстарын туруортаабыта. Бааһынай хаһаайыстыбалар өрөспүүбүлүкэтээҕи ыһыахтара ыһыллыбытыгар, мин Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтин бэрэстэбиитэлин быһыытынан официальнай ыалдьыт буолан турабын. (Итинник үчүгэй оҥоһуулаах ыһыахтыыр сирдэр үгүс бөһүөлэктэргэ даҕаны суохтар). Бастаан уота суох балаҕаннаах эрэ учаастакка РЭС подстанциятын атастаһыннаран, уот ситимин саҥаттан тартарбыта, онтон типовой сайылыгы туппута. Куруутун буоларын курдук, сайылыгын хас да сыалга туһанар гына толкуйдаан оҥорбута: сайын сайылык быһыытынан туһанара, күһүн ыыр установкатын хомуйан баран, сиэмэ кутар маҥхааһай оҥосторо, күһүн-саас сылгы араарыытыгар туттара. Өссө аһары баран сайылыгын иннигэр сибэкки олордор сири оҥорбута. Даҕатан эттэххэ, ити 2007 с. улууска 14 сайылык тутуллубута.
Баһылай бааһынай хаһаайыстыбалар ассоциацияларын уонна Сүбэлиир-методологическай киин исписэлиистэрин кытары сүбэлэһэн, тыа хаһаайыстыбатын бырагыраамаларыгар кыттарга докумуонун кэмигэр оҥорон түһэрэрэ. Оо, ону сатыа суоҕа дуо, кини киһи, үөһээ-аллараа түһэрэн начаас оҥорторон эрдэҕэ, дэлэ киһи кыайан аккаастаабат киһитэ этэ. Ол бырагыраамаларга тирэҕирэн тиэхиньикэ атыыласпыта, сылгы базатын оҥостубута, онтон дьиэ кэргэн пиэрмэтигэр ылсыбыта. “Уолаттарым биирдэрэ сылгыбын, биирдэрэ пиэрмэни ылан үлэлиэхтэрэ” — диир буолара. Баһылай оҕолоро кини эрэлин түһэн биэрбэтилэр, улахан уолаттар, Дималаах Вася, аҕалара олохтообут хаһаайыстыбатын салгыы сайыннараллар.
Биир идэлээхтэрин кытары олус истиҥ, эрэллээх сыһыаннааҕа, туох эмит наада күөрэйдэ да, төлөпүөнүнэн кэпсэтэн-ипсэтэн, хардарыта ылсан-бэрсэн, көмөлөсүһэн иһэрэ. Бу ый 22 күнүгэр күндү доҕорбут 65 сааһын туолуохтаах этэ, ону ыарахан ыарыы соһуччу ылан барбыта номнуо түөрт сыл туолла. Арассыыйа үтүөлээх фермерэ, Саха Өрөспүүбүлүкэтин тыатын хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ Василий Васильевич Смирников үтүө аата, сырдык өйдөбүлэ өрүү тыыннаах. Доҕорбутун куруутун суохтуубут.
Николай Попов,
Саха Өрөспүүбүлүкэтин тыатын хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ,
Чурапчы улууһун Бочуоттаах олохтооҕо,
“Сахаплемхолбоһук” АУо генеральнай дириэктэрэ.