Дмитрий Ходулов аатынан Майа норуодунай тыйаатыра

Бөлөххө киир:

*Арассыыйаҕа Тыйаатыр сылын тэрээһиннэригэр анаан РФ бырабыыталыстыбата 1,5 млрд солкуобай үбү көрөр былааннаах.

*2019 сылга “Арассыыйа тыйаатырдарын энциклопедията” бэчээккэ тахсыаҕа

 

Норуоттан силис тардан…

Дириҥ, баай устуоруйалаах, айымньылаах үлэлээх Мэҥэ Хаҥалас улууһун ССРС норуодунай артыыһа Дмитрий Ходулов аатынан Майа норуодунай тыйаатырын кэлэктиибэ ахсынньы 13 күнүгэр көрөөччүлэрин, ыраахтан-чугастан ыалдьыттарын, тыйаатыр бэтэрээннэрин түмэн, Тыйаатыр сыла саҕаламмытынан эҕэрдэлээтэ, айар үлэтин, инники былааннарын билиһиннэрдэ.

Устуоруйатыттан кыратык сэгэтэн көрдөххө, Майа сэлиэнньэтигэр I Судаарыстыбаннай холкуоһунай көһө сылдьар тыйаатыр 1936 сыллаахха тэриллибитэ. Оройуон дьоно-сэргэтэ бу дьоһун тэриллиини кэтэспит, күүппүт буолан, өрө көтөҕүллүүлээхтик көрсүбүтэ. Нэһилиэктэргэ драмкуруһуоктар үлэлииллэрэ. Олоҥхоһуттар, тойуксуттар, айар куттаах дьон уутуйан үөскээбит буоланнар, Мэҥэ Хаҥаласка уус-уран самодеятельность, фольклор, айар үлэ хайа да кэмнэргэ ураты күүскэ сайдыбыта. Аҕа дойду сэриитин иннинэ аҕай Өлөчөйгө Н.И. Яковлев салалтатынан драмкуруһуок Суорун Омоллоон «Айаалын», «Күкүр Ууһун», С.Ефремов, Н.Туобулаахап драмаларын ситиһиилээхтик туруортаабыта. Араас кэмнэргэ самодеятельность куруһуоктарыгар Дмитрий Ходулов, Устин Нохсоороп, Гаврил Игнатьев, Гавриил Колесов, Иоаким Избеков, Яков Кычкин, Лазарь Сергучев, Христофор Максимов, Алексей Попов курдук идэтийбит артыыстар оонньообуттара.

Сэрии саҕаламмытынан сибээстээн, эр дьон үксэ фроҥҥа баран, Майа I-кы көһө сылдьар холкуоһунай тыйаатыр хаалбыт артыыстарын сорохторун Саха тыйаатырыгар, сорохторун Ньурба тыйаатырыгар көмөҕө ыыппыттарын да иһин, оройуоҥҥа олох­тоох Култуура  дьиэтин (РДК) артыыстарын күүстэринэн тыйаатыр үлэтин тохтоппотоҕо. Чуолаан сэрии сылларыгар уонна сэрии кэннинээҕи сылларга режиссердар манна Амма Аччыгыйа «Патефонов», «Оройуон», А. Софронов “Кэччэгэй кэриэһэ суох”, Суорун Омоллоон «Күөх көппө», «Күкүр Уус», С.Ефремов «Ини-бии», «Иэс», «Киирик кэргэттэрэ», С.Данилов «Көрсүһүү», В.Протодьяконов «Көмүстээх тайҕаҕа», о.д.а. испэктээктэрин ту­руорбуттара.

Ити курдук Майаҕа РДК-ҕа 1959 с. бастакы анал режиссер И.Г.Баишев ананан, тыйатыраалынай самодеятельность өссө күүһүрэн, кэҥээн, үлэлээн-хамсаан барбыта.

Оттон “норуодунай” диэн үрдүк ааты тыйаатыр 55 сыл анараа өттүгэр — 1963 сыллаахха ылбыта. Тыйаатыр Мэҥэ Ханаласка эрэ буолбакка, ыаллыы Амма, Арҕаа Хаҥалас оройуоннарын хабан үлэлээбитэ. Бу сыллар усталарыгар тыйаатырга талааннаах  үгүс дьон айбыта-туппута. Хас эмэ сүүһүнэн испэктээк оонньонноҕо, кэнсиэр, гостуруол тэрилиннэҕэ.

«Театр начинается

с вешалки»

Москваҕа М.С.Щепкин аатынан театральнай училищены бүтэрбит артыыс Прасковья  Адамова Майа норуодунай тыйаатырыгар режиссерунан 1970 сыллаахха кэлбитэ. Прасковья Павловна режиссер Алексей Попов саҕалаабыт үтүө үгэстэрин салгыы сайыннарбыта. Кини туруорбут испэктээктэрэ көрөөччүлэр истиҥ биһирэбиллэрин ылбыттара.

Бүгүн Тыйаатыр сыла аһыллар дьоро киэһэтигэр норуодунай тыйаатыр күндү ыалдьыта Прасковья Адамова режиссерунан үлэтин хайдах саҕалаабытын туһунан истиҥ-иһирэх ахтыытын дьон сэргээн иһиттэ.

СӨ үтүөлээх артыыһа Прасковья Адамова:

 

Икки кыра кыыспытын көтөхпүтүнэн, Майаҕа тиийэн кэллибит, Саҥа дьылга диэри ыалга олорорго кэпсэттибит. Аны, саҥа режиссер дьэ, үлэбин туохтан саҕалыахха, диэн толкуйга түстүм, онтон, улуу Станиславскай “Театр начинается с вешалки” диэн этиититтэн сиэттэрэн, тыйаатырбытыгар аан бастакынан, нүөмэрдэтэлээн, дьиҥнээх таҥас ыйыыр оҥордубут…  Уопсайынан, тыйаатыр эйгэтин үөскэтэргэ дьулустубут. Өрөмүөн бөҕөтүн ыыттыбыт. Истиэнэни барытын сиэркилэлээн, артыыстарга гримернай тэрийдибит… Эр дьон, дьахтар артыыстарга тус-туспа хос анаталаатыбыт. Дьэ, барыта бэлэм буолбутун кэннэ, аны, эрэпэтииссийэҕэ кэлиҥ диэн биллэрии ыйаатым. Бастакы киэһэбэр болдьообут чааспар кэтэһэн олордум – ким да кэлбэтэ…  Иккис күҥҥэ эмиэ ким да суох. Эбии биллэрии ыыттым. Дьэ уонна, саха ньоҕой, диэн баран, күн аайы  кэтэстим. Дьэ, биир киһи кэллэ, иккис киһи кэллэ… Оннук, дьонум кэлэн эбиллэн истилэр. Сотору буолан баран олус үчүгэй кэлэктиип үүнэн таҕыста. Аан бастаан, саҥа айымньыттан саҕалыахха диэн Реас Кулаковскай “Аан аһылынна” диэн, бэртээхэй сэһэнинэн инсценировка суруйан, артыыстарбар оруолларын анаталаан, үлэлээн киирэн бардыбыт…  Бары эдэрбит, эрчимнээхпит. Оннооҕор тохсунньу торулас тымныытыгар аһаҕас массыынанан гостуруолга сылдьар этибит. Саала мэлдьи тобус-толору буолара. Чахчы үчүгэйдик, олус түмсүүлээхтик, айымньылаахтык үлэлээбиппит.

 

Кэнники сылларга, кэм хаамыытынан, тыйаатырга эдэрдэр, саҥа дьон кэлэллэр, саҥа сүүрээннэри киллэрэллэр. Ону, Дмитрий Ходулов аатынан Майа норуодунай тыйаатыра сайдан, үлэтин хайысхата байан иһэрэ, тыйаатыр бэсти­бээллэригэр кыайыылара, араас куонкурустарга, көрүүлэргэ чаҕылхай ситиһиилэнэрэ туоһулуур.

Бу маннык, чуолаан, тыа сирдэриттэн саҕалаан, норуот бэйэтэ турунан искусствоны сайыннаран, билигин саха тыйаатырын искусствота аан дойду таһымыгар таҕыстаҕа.

Татьяна Маркова.

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0