Түөрт оҕолоох Егоровтар

Бөлөххө киир:

“Сахамедиа” холдинг “Дьиэ кэргэн” анал бырайыагар ураты көрүүлээх, дьарыктаах, ситиһиилээх, дьон болҕомтотун тардар, олоххо актыыбынай позициялаах ыалы ааҕааччы киэҥ биһирэбилигэр таһаарар. Бу бырайыакка кинилэр олохторун, ситиһиилэрин, кыһалҕаларын, олоххо көрүүлэрин кэпсиибит.

Томтор сиргэ турар буолан, ыраахтан бэлиэтик көстөр тупсаҕай оҥоһуулаах, икки этээстээх дьиэ тиэргэнин иһэ оҕо-аймах саҥатынан чугдааран олорор. Тэлгэһэ иһэ эмиэ уурбут-туппут курдук тутуулардаах, оҕуруот аһын олордор кирээдэлэрдээх, тэпилииссэлээх. Манна хаһаайын маска сыстаҕаһа, уһанар дьоҕурдааҕа, туппутун-булбутун дьиэтигэр аҕалан иһэрэ, хаһаайка дьаһаллааҕа, барытын тупсаҕайдык оҥорорго, үтүөҕэ-сырдыкка дьулуһара көстөргө дылы.

Аныгылыы матырыйаалларынан тутуллубут, чаҕылхайдык кырааскаламмыт оҕо былаһааккатыгар араас саастаах уонча оҕо оонньоон күн сололоро суох. Кыралар кумахха букунаһаллар, сорохтор хачыаллыыллар, сыыртан сырылыыллар, кыргыттар сүүрэн-көтөн, дьиэрэҥкэйдээн ылаллар. Ол быыһыгар кыралар тугу эрэ былдьаһан, ытаһан-соҥоһон ылаллар.

Ийэлэрэ тэрээһэҕэ ас тарда сылдьар кэмигэр уончалаах Варя кыраларын көрөр-харайар. Улахан уол, 13-тээх Артур оҕуруокка уу таһан элэстэнэр. Кини ийэ-аҕа сүрүн көмөлөһөөччүтэ, оҕолор хамандыырдара.

Боруота аһыллаатын, тэлгэһэҕэ омук массыыната сыылларан киирэр.

—Паапа кэллэ, паапа кэллэ! – дии-дии оҕолор утары сүүрэн туорахтаналлар. Тохтообутугар, бары киирэн симиллэн, аҕыйах да миэтэрэни хатааһылаан, астыммыт сирэйдэрэ мичилийэр, дьоллоох күлсүү-салсыы иһиллэр. Бу кэнниттэн доҕоттор-атастар сарсын оонньуу кэлиэх буолан болдьоһоот, дьиэлэригэр бараллар.

Сибэккинэн симэммит, синньигэс мастарынан иэҕэн, ураннык оҥоһуллубут аһаҕас тэрээһэҕэ, төгүрүк остуолу толору бычыгыраһан олорон, киэһээҥи чэйдэрин иһэллэр, күннээҕи сонуннарын үллэстэллэр. Сандалыга кылгас сайыммыт быйаҥа барыта баарга дылы – отон-тэллэй, барыанньа арааһа, оҕуруот аһыттан кэнсиэрбэлэммит астар, сибиэһэй салаат, кириэмнээх булочка, алаадьы, хортуоскалаах ыһаары… Тыа ыалын сиэринэн, барыта бэйэ тутан-хабан олордубут, хомуйбут, иҥэмтиэлээх, сибиэһэй ас.

Дьэ бу курдук, үгүс дьон сиэринэн, уһулуччу чорбойорго, аакка-суолга дьулуспакка, күннэтэ олохторун уйгутун тупсарарга түбүгүрэр, оҕолорун үөрүүлэринэн олорор ыал хас биирдии нэһилиэккэ баар. Сайыҥҥы биир киэһэ дьоллоох олоҕу түстүүр биир кэрчик буолан, оҕолор өйдөрүгэр-санааларыгар умнуллубаттык иҥэн хааллаҕа…

Алаһаны дьиэни тэринии

Салгыы киирэн, ыалбытын кытары билсиэҕиҥ. Түөрт оҕолоох Егоровтар Сунтаар сэлиэнньэтигэр олороллор. Аҕалара Степан Андрианович Олох-дьаһах хаһаайыстыбатын тэрилтэтин Сунтаардааҕы салаатын тутаах үлэһитэ, ийэлэрэ Юлия Михайловна “Сунтаар сонуннара” хаһыат суруналыыһа, билигин оҕолорун көрөн олорор.

Кинилэр 2005 сыллаахха биир бырааһынньыкка көрсөн, билсибиттэрэ. Уопсай доҕотторо иккиэннэрин ыҥырбыттар этэ. Ыал буолан баран, хас да сыл дьиэ куортамнаһан олорбуттара. Онтон 2011 с. кирэдьиит ылан, уһаайба атыылаһан, саҥа тутуллубут дьиэни көһөрөн аҕалан туппуттара. Оччолорго номнуо икки оҕолонон, Ийэ хапытаалынан кирэдьииттэрин саппыттара. Үһүс оҕолоругар өрөспүүбүлүкэттэн ылбыт хапытаалларын эмиэ дьиэлэрин оҥостоллоругар ыыппыттара. Билигин сир ыларга уочаракка тураллар.

Сыл аайы дьиэлэрин, тиэргэннэрин тупсарарга, сыыйа оҥосторго кыһаллаллар. Быйыл толору хааччыллыыны киллэрээри сылдьаллар. Бастакы этээскэ куукуна, уопсай саала, төрөппүттэр утуйар хосторо, суунар хос баар. Иккис этээскэ уолаттар хосторун үрдүгэр лаампаны күн, планеталар систиэмэлэрин курдук оҥорбуттар. Күн тула планеталар эргийэллэр, маны барытын бэйэлэрэ толкуйдаан оҥорбуттар. Оттон кыргыттар хосторугар лаампаны тула сибэккилэр, лыахтар эргийэллэр. Оттон муостатыгар чаҕылхай ойуулаах бээс таҥаһы сыһыаран баран, лаахтаан кэбиспиттэрэ уратытык көстөр.

Юлия бэйэтин илиитинэн айан, тугу эрэ оҥорорун сөбүлүүр. Холобур, “Ийэ-аҕа баайа” диэн сундуук оҥорбут. Хоруопканы джинса таҥаһынан бүрүйбүт, үрдүгэр оҕолорун ытыстарын суолун таҥаска түһэрэн ылан, тикпит. Сундуукка оҕолорун оҥоһуктарын, эҕэрдэ аккырыыккаларын угаттаан иһэр эбит. Ону тэҥэ иистэнэр, оҕолоругар туох баар маскарааттары, байыаннай таҥастары, о.д.а. тигэр.

Дьиэ кэргэн – биир хамаанда

Ыал ийэтэ урут элбэх оҕолонуом дии санаабат, икки оҕо сөп диир эбит. Билигин оҕо элбэҕэ ордугун билинэр. “Оҕо айдааныгар, бүппэт үгүс түбүккэ үөрэнэн хаалаҕын. Сороҕор, соҕотох хааллахха, чуумпуга тугуҥ эрэ тиийбэт курдук буолар”, — диэн күлэр.

Степан, үөһэ этэн аһарбыппыт курдук, уһанар. Ону тэҥэ балыктыырын сөбүлүүр. Оскуола, оҕо саадын тэрээһиннэригэр көхтөөхтүк кыттар. Урут иккиэн Хаарчаана уонна Тымныы оҕонньор буолан, ыалларга, тэрилтэлэргэ сылдьаллар этэ. Онон, иккиэн сүбэнэн, эйэнэн оҕолорун улаатыннарар, дьоһун киһи гынаттыыр туһугар, биир сыалга күүстэрин-кыахтарын түмэллэр.

Маннык өйдөһүүгэ кинилэр тута кэлбэтэхтэрэ. Эдэр ыалга бастаан өйдөспөт буолуу, бэйэ санаатын өрө тутуу, этиһии, араас кыһалҕаларынан тургутуу да ханна барыай? Маны аастаҕына, дьиэ кэргэн бигэ тирэхтэнэр, сыһыан да бөҕөргүүр. Оттон ийэ-аҕа эрэллээх сыһыаннара, истиҥ тапталлара оҕолор хайдах киһи буолан тахсалларыгар быһаччы дьайара биллэр.

 

Бэйэ холобурунан иитии

Улахан дьиэ кэргэҥҥэ оҕолор бэйэ-бэйэлэрин көрсөллөр. Дьиэҕэ бары тус эбээһинэстээхтэр. Хосторун хомуйаллар, дьиэ, иһит сууйаллар, хаар күрдьэллэр, оҕуруокка сыыс оту үргүүллэр. Кыыс-уол үлэтэ диэн араарбаттар. Этиттэрбэккэ оҥордохторуна, ийэлэрэ ый бүтүүтэ  сакалаат, кыра харчы биэрэн, көҕүлүүр.

Оҕо барытын өйдүүр ээ. Аҥаар кырыытытан мөҥөн киирэн барбакка, “маама сылайар, көмөлөстөххүтүнэ, эһиэхэ минньигэс ас астыам, иистэниэм этэ” диэтэхпинэ, өйдүүллэр. Ити курдук, кэпсэтэ, өйдөтө сылдьыахха наада. Холобур, килиэби тобохтоон, ытыра-ытыра быраҕаары гыннахтарына, аҕалара бу килиэби оҥорорго хас киһи хайдах үлэлээбитин кэпсиир, оччоҕо сыаналыыр, харыстыыр буолаллар, — диэн этэр кини.

Ол да буоллар, “улуу учуутал” – талах мас көхөҕө ыйанан турар. Обургу, иҥсэлээхтик чуубурҕаан, салгыҥҥа куһуурдаҕына, бэрт түргэнник оонньуур да хомуллар, бэрээдэк да көнөр. “Төрөппүт оҕону мөҕөр буоллаҕына, атына көмүскэһиэ суохтаах. Ол ийэ-аҕа аптарытыатын түһэрэр. Оҕо эйгэтигэр киирэн, доҕотторо туох интэриэстээхтэрин, тугунан тыыналларын билэр ордук. Нотация аахпакка, кэпсэтэн, бэйэҥ холобургунан иитии ордук дьайыылаах”, — диир Юлия.

Аныгы кэмҥэ киһи төлөпүөҥҥэ, интэриниэккэ олус ылларар. Оннооҕор төрөппүттэр бэйэлэрэ аһыыр кэмҥэ кытта төлөпүөн тутан олорор буолаллар. Оҕо ону үтүктэр. Онон төрөппүт, бастатан туран, хайдах холобуру биэрэрин өйдөөн, бэйэтин көрүнүөхтээх.

Айылҕалыын алтыһыы

Егоровтар айылҕаҕа сынньаналларын сөбүлүүллэр. Ханна тиийбит сирдэрин хомуйан, чөкөтөн барар идэлээхтэр, бөхтөрүн тиэйэн кэлэллэр. Бу эмиэ оҕону иитии эбээт. Сахалыы үгэһинэн, сири-уоту аһата сылдьаллар. Күргүөмүнэн тахсан сир астыыллар. Иккилээх кыра уол кыһыл эрдэҕиттэн сир аһыгар сылдьыһар, бэйэтин айаҕар хомуйар. Бырдаҕы тулуйар, кыһаммат. Сыл аайы Тэҥкэ диэн кэрэ айылҕалаах сиргэ баран, балаакканан сытан, балыктыыр, лууктуур үгэстээхтэр.

“Ааҕар киһи элбэҕи билэр-көрөр” диэн үөрэтэллэр. Киэһэтин кинигэни доргуччу ааҕыы буолар, улахаттар бибилэтиэкэттэн уларсан ааҕаллар. Ийэлэрэ дьиэтигэр фитнеһинэн дьарыктанар, оччоҕо оҕолоро эмиэ илин-кэлин түсүһэн, үтүктэн бараллар. Аҕалара оҕолоругар спортивнай муннугу оҥорон биэрбитэ, онно күннүктээн хатаасталлар, эрчиллэллэр.

Оҕолорун сибиэһэй, туһалаах аһынан хааччыйарга кыһаллаллар. Оттон оҕо рекламаҕа көстөр колаҕа, чипсыга ымсыырбат буолуо дуо? Онуоха “ютубка” маннык астар буортуларын туһунан киинэлэри булан көрдөрөллөр, ону оҕолор ылыналлар.

Элбэҕи ситиһии кистэлэҥнэрэ

Оҕолорго эрэсиими хайаан да тутуһуннараллар. Сайын да түүннэри сырытыннарбакка, уон аҥаар чааска утуталлар. Оччоҕо биир кэмҥэ утуйа-тура үөрэнэн хаалаллар, дьиссипилиинэҕэ үөрэнэллэр.

Юлия этэринэн, күннээҕи түбүк сырсыытыгар төрөппүт оҕону иитиигэ мүлчү тутара элбэх. Дьиҥинэн, сороҕор күн үтүөтүн дьиэ-уот сууйуутугар ыыппакка, оҕолордуун дьарыктаммыт, кинигэ аахпыт ордук. Ол иһин өрөбүл күнү суунууга-тарааныыга, дьиэни хомуйууга анаабат, күндү бириэмэтин оҕолорун, кэргэнин кытары атаарар.

Кини киэһэ таҥас сууйан көҕүрэтэр, сарсыҥҥы аһын сороҕун астаан, бэлэмнээн кэбиһэр эбит, оччоҕо күнү быһа билиитэ аттыгар турар курдук буолбат. Сарсыардаттан күнүн ымпыгар-чымпыгар диэри былаанныыр, оччоҕо эрэ элбэх оҕолоох ийэ элбэҕи ситиһэр, туһалаахтык атаарар. Сорохтор дьиэҕэ олорор киһи таах сылдьар дии саныыллара сыыһа. Ийэ түбүгэ бүтэр уһуга көстүбэт, эргийэн кэлэ турар буоллаҕа.

Түмүккэ

Барыта кыраттан саҕаланар. Биир түгэнтэн, биир күнтэн таҥыллан, олох хартыыната ситэр-хотор. Олох үйэлээх сыаннастарын үнүгэстэрэ дьиэ киэргэҥҥэ эрэ үүнэн, торолуйаллар. Егоровтар курдук, хас биирдии дьиэ кэргэн туруктаах буоллаҕына, уопсастыба, судаарыстыба чөл туруктанара саарбаҕа суох.

Ангелина Васильева, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru

Егоровтар оҕону иитиигэ тутуһар бириинсиптэрэ:

  • Дьоҥҥо көмөлөһүҥ, дьон үлэтин сыаналааҥ;
  • Бэйэҕитин атаҕастатымаҥ, ол эрээри бастакынан охсумаҥ, киһини сэнээмэҥ;
  • Бүгүҥҥү күнү сыаналааҥ, бириэмэҕитин сөпкө аттарыҥ, туһалааҕы оҥоруҥ;
  • Оҥорбут дьыалаҕытын тиһэҕэр тиэрдэргэ кыһаллыҥ.
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0