“Дьиэ кэргэн” бырайыак: Оҕолорунан олорор ыал

Бөлөххө киир:

“Сахамедиа” холдинг “Дьиэ кэргэн” анал бырайыагар ураты көрүүлээх, дьарыктаах, ситиһиилээх, дьон болҕомтотун тардар, олоххо актыыбынай позициялаах ыалы ааҕааччы киэҥ биһирэбилигэр таһаарар. Бу бырайыакка кинилэр олохторун, ситиһиилэрин, кыһалҕаларын, олоххо көрүүлэрин кэпсиибит.


Надялаах Володя 2004 сыл үүнэр түүнүгэр билсибиттэрэ. Икки өттүттэн доҕотторо көрсөн, Саҥа дьылы бииргэ ылбыттара. Сыл курдук билсэн баран, бииргэ олорорго быһаарыммыттара, 2006 сыллаахха сыбаайбалаабыттара, онтон улахан уоллара төрөөбүтэ. Утуу-субуу үс уол оҕолонон, дьиэ атыылаһан, эдэр ыал сиэринэн Дьокуускайга олохсуйбуттара.

Надежда Ивановна – “Айыы кыһата” оскуола алын сүһүөх кылаас учуутала, оттон Владимир Шиндикиевич – бу оскуолаҕа завхоһунан үлэлиир уонна  төрөппүт кэмитиэтин салайар, Аҕа түмсүүтүн көхтөөх чилиэнэ, уопсастыбанньык. Кини юрист идэлээх, ол да буоллар, оҕолорун үөрэттэрээри, сайыннараары, араас куруһуоктарга таһаары, бу үлэҕэ киирбитэ.

Үгүстэр Ю диэн араспаанньаларын дьиктиргииллэр. Владимир эһэтэ Ю Хынь Шень сүүрбэһис сылларга Кореяттан кэлэн, Сунтаарга олохсуйбут. Саха кэргэннэнэн, Шиндики уонна Сумай диэн икки уол оҕоломмут. Бэйэтин аатын Андрей диэн уларыппыт. Шиндики Андреевич 1930 с. төрүөх, кэргэнэ Мария Григорьевналыын тыыл бэтэрээннэрэ, сэттэ оҕолоохтор. Владимир — кыралара.

Туох кистэлэ кэлиэй, кини бэйэтэ билинэринэн, арыгыны иһэ сылдьыбыт кэмнээх эбит. Иһэ-аһыы да диэн буолуо дуо, үгүс дьон сиэринэн, бээтинсэҕэ, субуотаҕа “култуурунайдык” иһэр эбит. Ол сиэринэн, үлэтигэр да соччо табыллыбакка сылдьыбыт. Онтон Клавдия Максимова-Сайыына уһуйааныгар, кини утумнааччыларын кууруһугар сылдьан баран, өйдүүн-санаалыын сааһыланан, олоҕун тосту уларыппыт.

Кинини кытары аныгы үйэҕэ оҕону иитии олуктарын, кистэлэҥнэрин туһунан кэпсэттибит. Күннээҕи түбүккэ баттатан, үксүгэр судургуну да өйдөөн көрбөппүт, уһуну-киэҥи санаабаппыт баар суол… Үгүс төрөппүттэр маны ааҕан баран, толкуйга түһүөхтэрэ, ырыҥалаан кэпсэтиэхтэрэ диэн эрэнэбин.

Ситиһиилээх буолбакка, дьоллоох киһини иитии

— Оҕону иитиигэ сүрүн болҕомтону туохха уураҕытый?

— Сүрүнэ, оҕо куттала суох улаатыахтаах. Ол туһуттан арыгыны букатын испэппит. Итирик киһиттэн оҕо олус куттанар, уйулҕатыгар оҕустарар. Онон кылгас олоҕор кутталы көрсүбүт оҕо майгытыгар, доруобуйатыгар да ол ырылыччы көстөр. Арыгы доруобуйаны эрэ буолбакка, чараас эйгэни эмиэ алдьатар. Ол онтон киһи олоҕо, дьылҕата алдьанан барар. Арыгы “иччитэ” диэн баар, кини наһаа күүстээх, киһиэхэ быһаччы дьайар. Сахаларга анал фермент суох диэн буолбатах, түҥ былыргы төрүттээх буоламмыт, тоҕо эрэ арыгы иччитигэр түргэнник бэринэбит. Ол иһин саха истэ да — охсуһуу, өлөрсүү, бэрт былдьаһыы… “Култуурунайдык” иһии диэн суох – ити алкобизнес аҕытаассыйата.

Иккиһинэн, оҕоҕо олус элбэх хааччахтааһын баара куһаҕан. Ол кини сайдар аартыктарын сарбыйар. Биллэн турар, хааччаҕа суох эмиэ сатаммаккын. Холобур, оҕолорбутугар аныгы төлөпүөннэри ыла сатаабаппыт. Улахан уол 12 сааһын туолбутугар эрэ ылан биэрдибит. Оҕо саастыылаахтарын көрөн, ыллаттарыан баҕарар. Онуоха холкутук кэпсэтэн, быһааран, өйдөтөн биэрэҕин. Оннук быһаарбатахха, бэйэтин итэҕэстээх курдук сананыан сөп.

Билигин кыра оҕо өйүн-санаатын интэриниэт, көмпүүтэр оонньуута толору баһылаан, төрөппүттэриттэн былдьаан, дьиэ кэргэн иитиитин солбуйан эрэр. Күннээҕи ас-таҥас сырсыытыгар сылдьар төрөппүт: “чэ, мэһэйдээбэтин, аралдьыйдын” диэн, биирдээх-иккилээх оҕоҕо төлөпүөнү туттаран кэбиһэр. Ити олус улахан кыһалҕа, кэлин тугунан таһаарыа биллибэт, ону ситэ өйдөөбөккө сылдьабыт.

Аныгы төрөппүт иннигэр билигин кэм ирдэбилэ, сүҥкэн сорук турар – ол оҕо смартфону, интэриниэти сөпкө туһанарыгар үөрэтии. Олох бобон кэбиһэр эмиэ сыыһа, сайдыы хаамыытыттан хаалсыбакка, олох үөһүгэр сылдьыахтаах буоллаҕа. Онон итини өйдөтөн, кэпсэтэн эрэ кыайаҕын.

Үсүһүнэн, оҕону ситиһиилээх буолбакка, дьоллоох буоларга үөрэтиэххэ наада. Төрөппүт бэйэтэ дьоллоох буолбатаҕына, туохха үөрэтиэй? Онон оҕону иитиэх иннинэ, бэйэҕин иитиэхтээххин. Төрөппүт бэйэтин ииттибэт, сайыннарбат буоллаҕына, кини оҕолорун иитэрэ улахан көдьүүһэ суох. Оҕо эйигин көрөн, холобур оҥостон улаатар. Бэйэҥ спордунан дьарыктаммат эрээри, оҕоҕун хайдах да көҕүлээбэккин.

Биллэн турар, соло суох. Ол эрээри, оннук куотуннахха, бириэмэҕин куоттараҕын. Оҕоҥ бу сибилиҥҥи олоҕо, баҕата эйигин таарыйбакка ааһан, туолбакка хаалыа. Бэрт түргэнник улаатан хаалыа, оччоҕо үгүһү мүлчү тутаҕын. Оҕо саас наһаа түргэн, уончатын ааста да, иитэргэ хойутуугун. Онон оҕоҕун кытары тэҥҥэ, кылгас кэм иһигэр үөрэнэргэ, сайдарга тиийэҕин.

Биһиги алталаах уолбут ыт, чоппууска иитиэхпин баҕарабын диэтэ. Куорат ыалыгар ити эбии түбүк, кыаллыбат тэҥэ кыһалҕа. Аккаастанан, алы гынан кэбиспит ордук… Ол эрээри, оҕо баҕата туолбакка хааллаҕына, аахайбатаххына, үйэтин-сааһын тухары дууһатыгар оспот суолу хаалларыа. Бириэмэни мүлчү туттахха, оҕо кэлин бэйэтэ баҕарбат да буолуо, атын да эйгэҕэ көһүө. Ол иһин дьоммут даачаларыгар баанньык тутта сылдьабыт, сайын онно олорон, кыыллары иитээри.

“Гендернэй” иитии уратылара

— Кыыһы, уолу арааран иитэр наада дуо?

— Кыыс оҕом суох да буоллар, кыыһы иитии ордук уустук дии саныыбын. Аҕа кыыһыгар идеал, холобур буолар. Ол иһин күтүөтүҥ үүт-үкчү бэйэҥ курдук киһи кэлэр. Кыыс улаатан баран, аҕатын курдук киһини көрдүүр, магнит курдук тардан ылар. Ситинник, иитии түмүгэр, оҕо ис өйүгэр (подсознание) бэйэбит араас бырагыраамалары угабыт. Хайдах бырагыраамалар үлэлииллэринэн, олоҕо эмиэ оннук салаллар. Оҕо дууһата аһаҕас, ып-ыраас, тугу биэрэргин барытын ылынан иһэр.

Урут “кыыс оҕо – омук анала” диэн этиини көнөтүнэн өйдүүр этим. Кэргэн тахсан, атын омуктарга барар диэн. Кэлин санаатахпына, бэйэтин омугун анала диэн эбит. Бу олус дириҥ ис хоһоонноох этии. Кыыс ийэ буолан, оҕолорун иитэр аналлаах. Дьиэ иһигэр оҕолору үксүгэр ийэ иитэр, дьиэ кэргэҥҥэ сылаас эйгэни олохтуур. Аҕалара булааччы-талааччы, дурда-хахха буолар. Ол иһин норуоту Ийэ иитэн таһаарар. Кыыһы, бастатан туран, үчүгэй кэргэн, ийэ буоларга, сатаан дьоллонорго үөрэтиэххэ, хайҕаан, маанылаан, атаахтатан иитиэххэ наада. Ол онтон норуот инникитэ тутулуктаах эбит. Кыыс үчүгэй сыаналары ыларга, үрдүк хамнастаах үлэлээх буоларга дьулуһара, кэргэнин кытары тэҥҥэ күрэстэһэрэ, баһыйара, оҕолорун иитэригэр бириэмэтэ тиийбэтэ – бу сөптөөх иитии түмүгэ дуо?

Билигин тэлэбиисэри, интэриниэти холбоо – кыыс оҕо сиэрин-майгытын сатарытыы үлэтэ бара турар. Эрдэ половой олоҕунан олоруу, уолаттары бэрчээкки курдук уларыта сылдьыы, сыгынньах кэриэтэ хаартыскаҕа түһэн, көрдөрүүгэ таһаарыы – нуорма, ону ааһан, олус бэрт, “круто” диэн өйдөбүлү иҥэрэллэр. Кыргыттарбыт оннук сэлээччэх буоллулар да, норуот эстиитэ саҕаланар. Сахалар бэйэбит аҕыйахпыт, ол иһин эппиэтинэс өссө үрдүк.

Оттон уол оҕону иитии судургу. Уол сүрдээх боростуой, иитиини ылынар. Кылаабынайа, аҕа бэйэтин холобурунан иитиэхтээх. Булка, балыкка илдьэ сылдьан, үлэҕэ үөрэтэн, спордунан дьарыктаан.

Биһиги “Айыы кыһата” оскуолабытыгар Аҕа түмсүүтэ көхтөөхтүк үлэлиир. Урут мин салайа сылдьыбытым, билигин бэрэссэдээтэл – Александр Соров. Сүрүн болҕомтону уолу иитиигэ уурабыт. Тоҕо диэтэххэ, куоракка олорор уол оҕо үлэттэн, дьиҥ эр киһи дьарыгыттан тэйэр, кыыһа-уола өйдөммөт буолан барар. Эр киһи эт-хаан өттүнэн мөлтөөтөҕүнэ, өй-санаа, духуобунас өттүнэн эмиэ мөлтүүр. Тыа сиригэр олорор оҕо барытын сатыыр. Айылҕаҕа сылдьан, ыраастанан, күүс иҥэринэн, үлэлээн иитиллэн бөҕөргөөбүт эрэ уол дьиҥ эр киһи буолар.

Эр киһи анала – дурда-хахха буолуу, дьиэ кэргэнин, дойдутун көмүскээһин. Оттон куоракка барыта бэлэм, эр киһи туһата суох курдук буолан барар – хаар күрдьүбэт, мас-муус таспат, оттообот, бултаабат… Онон бэйэтин айылҕатын, аналын сүтэрэн киирэн барар. Оннук сүтэрбит киһи арыгыга охтуон сөп. Ол иһин уолаттарбытын муҥхаҕа, куйуурга сырытыннарабыт, сайыҥҥы лааҕырдарга оттуурга, уһанарга үөрэтэбит, хас да көһү сатыы хаамтарабыт. Уол оҕо буһан-хатан, мускуллан, “сатаабаппын” диэн мөлтөх санаатын кыайан, тулуурга-дьулуурга үөрэнэн, эр киһи буолар.

Онон, дьиҥэ, кыыһы-уолу арааран үөрэтии оруннаах быһыылаах. Ыраахтааҕы саҕана, былыр оннук уопут баара…

Олоххо ситиһии кистэлэҥэ – дьоллоох дьиэ кэргэн

— Дьахтар уонна эр киһи аналларын ырыттыбыт. Дьиэ кэргэҥҥэ, оччотугар, саамай сүрүнэ тугуй?

— Дьиҥинэн, дьиэ кэргэн систиэмэтэ биһиги өбүгэлэрбитигэр үгүс үйэлэргэ олохтоммута ээ. Дьиэҕэ үс көлүөнэ баар буолуохтаах диэн. Ийэ-аҕа иитиитин сэргэ, эһэ-эбэ такайыыта туохха да кэмнэммэт. Киһи үксүгэр үлэ, түбүк быыһыгар оҕону иитиигэ сүрүн болҕомтотун уурбакка хаалар. Кырдьан баран өйдөнөр, сыыһатын көннөрөн, оҕолоругар ситэ биэрбэтэх болҕомтотун, тапталын сиэннэригэр тиэрдэ сатыыр. Ол эрээри, оҕо эбэтин-эһэтин буолбакка, син биир төрөппүттэрин холобур оҥостор. Онон бу үс көлүөнэ ситимэ бэйэ-бэйэтин ситэрсэн эрэ биэрэр.

Толору дьиэ кэргэҥҥэ саамай сүрүнэ, эр киһи уонна дьахтар сыһыаннара, биир сыаллаах-соруктаах, тапталынан олорор буолуохтаахтар. Дьахтар дьолунан сыдьаайа сылдьар, бу олоҕунан астынар-дуоһуйар, тугу баҕарара барыта баар буоллаҕына, дьиэ кэргэн эмиэ толору дьоллоох, ситиһиилээх буолар, үөрүүнэн, тапталынан туолар. Тоҕо диэтэххэ, дьиэ иһинээҕи эйгэни ийэ тэрийэр, киниттэн оҕолор инникилэрэ, ситиһиилээх, дьоллоох буолаллара тутулуктаах. Оттон дьахтар дьоллоох буоларын кэргэнэ хааччыйар.

Сахалар олохторо урут сиэринэн-туомунан салаллара. Итэҕэллээх, сиэрдээх, тапталлаах эрэ киһи дьиэ кэргэнин дьоллоох оҥоруон сөп. Тапталы, бэйэ-бэйэни биир тыла суох өйдөһүүнү, сырдык эниэргийэнэн толорсууну ханнык да харчы солбуйбат. Бу суох буоллаҕына, олигарх кэргэнэ да толору дьоллоох буолара саарбах. Маннык кистэлэҥ күүстээх, таптал эниэргийэлээх киһиэхэ барыта сатанар, табыллар, олоҕор ситиһиилээх буолар, аналын таба тайанар, толорор. Ол иһин да дьахтар уонна эр киһи ыал буолан, бу ситимнэрин бөҕөргөтөр буоллахтара. Сырдык эниэргийэлэрин салгыы оҕолоругар биэрэллэр.

Тэбис-тэҥҥэ, батыһыннара сылдьан…

— Эһиги дьиэ кэргэҥҥитигэр туох үгэстэрдээххитий?

— Саҥа дьылы ойуурга баран, хас да ыал буолан, уратытык ылааччыбыт. Аҕалар эрдэ баран, ойуурга баар хонууну гирлянданан, чүмэчинэн киэргэтэллэр, харыйаҕа бэлэхтэри ыйыыллар. Онтон 12 чаас чугаһаатаҕына, бары барабыт. Оҕолор маны барытын Тымныы оҕонньор бэлэмниир диэн итэҕэйэллэр, хас сыл аайы кэтэһэллэр. Үөрэн чаҕылыспыт харахтарын көрөн, киһи өссө тугу эрэ үчүгэйи оҥоруон баҕарар…

Оҕолор төрөөбүт күннэрэ хайаан да туох эрэ тиэмэлээх буолар. Холобур, пираттар, супергеройдар, о.д.а. Ыалдьыттара эмиэ оннук таҥнан кэлэллэр. Айылҕаҕа элбэхтик сылдьа сатыыбыт – сөтүөлүү, сир астыы, ньургуһуну көрсө, өрүс устарын көрө, сайыны атаара… 5-6 саастарыттан муҥхаҕа, куйуурга илдьэ сылдьабын. Быйыл булка илдьэттии барыам диэн, саа атыыластым. Сайыҥҥы лааҕырга сылдьан, от охсорго, быһах оҥорорго үөрэнэллэр. Үлэнэн иитэбит. Билигин улаатан, ийэлэригэр дьиэ үлэтигэр көмөлөһөллөр. Кэлин кыраапык олохтоотубут. Уолаттары ас астыырга, ааҕарга үөрэтэбит. Үөрэтии кэннэ, түмүк баар уолуохтаах, ону ирдиибит.

Оҕону мөхпөккө гына сатыыбыт, ол оннугар бииргэ олорон кэпсэтэн, өйдөтөн быһаарсабыт. Оччоҕо оҕо өһөспөт. Сылдьарбыт тухары: “тоҕо маннык буолла?”, “тоҕо маннык гынна?” диэн кэпсэтэбит. Холобур, умнаһыт киһини көрөн баран, кыра уолбут ыйытар. Ону “чэ кэлин” диэн сапсыйан кэбиспэккэ, түгэни  мүлчү туппакка, кэпсэтэ сатыыбыт. Киинэҕэ сылдьан баран: “эн тугу өйдөөтүҥ?”, “тоҕо итинник гынна?” диэн ырытабыт. Оскуолаҕа санааларын этэ үөрэммит буоланнар, кэпсэтэргэ чэпчэки. Кэмпириэнсийэлэргэ кыттан, бырайыак оҥорон, түмүккэ тиэрдэллэригэр, санааларын этэ үөрэнэллэригэр кыһаллабыт.

Дьоллоох оҕо сааһы,  олоххо бэлэми, үөрүйэҕи, билиини төрөппүт эрэ биэрэр. Оскуолаҕа, судаарыстыбаҕа  сэлээннээбэккэ, оҕо туспа аналлаах, атын суоллаах Киһи буоларын өйдөөн туран, хардатын тугу да эрэйбэккэ, иэс баайбакка эрэ… Төрөппүт ытык иэһэ — ол. Биһиги оҕолорбутунан олорор ыалбыт.

Ангелина ВАСИЛЬЕВА, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0