Дьокуускай куорат олохтоохторо, географ идэлээх Маргарита уонна Александр Герасимовтар “Күннүк 2018” күнү-дьылы кэтээн көрөр халандаары таһаардылар.
Даҕатан эттэххэ, кинилэр маннык күннүгү бастаан сиэннэригэр оҥорбуттар. Уолчаан бэркэ кэрэхсээн, күн-дьыл туругун бэлиэтэнэн испит итиэннэ тэҥнээн көрөн, сарсын хайдах күн үүнүөҕүн сабаҕалыырга холонор буолбут. Ону кытары даҕаспытынан, саха күнү-дьылы билгэлиир үгэстэрин үөрэтэр, былыргы дьылдьыттар тустарынан билэр-көрөр баҕата уһуктубут. Бииргэ үөрэнэр оҕолоро ону эмиэ интэриэһиргээбиттэр. Ити иһин Герасимовтар матырыйаалларын кэҥэтэн, дьылдьыттар тустарынан чахчылары эбии киллэрэн, күнү-дьылы кэтээн көрөр “Дьыл хаамыыта 2016” күннүгү оҥорбуттар, эһиилигэр “Күн-дьыл туруга 2017” таһаарбыттар. Бу соторутааҕыта кэлэр сылга анаммыт күннүгү бэчээттэтэн аҕаллылар.
Киирии тылы “Арассыыйа ийэлэрэ” уопсастыбаннай хамсааһын Саха сиринээҕи салаатын бэрэссэдээтэлэ Прасковья Борисова суруйбут. “Айылҕалыын алтыһа улааппыт оҕо өйө-санаата ордук тэтимнээхтик сайдар, тобуллаҕас толкуйдаах, сайдам санаалаах, билиигэ-көрүүгэ тардыстыылаах, кута-сүрэ бигэ туруктаах, этэ-сиинэ быдан чэгиэн-чэбдик, бэйэтин кыанар, тулалыыр эйгэтин, дьону-сэргэни ытыктыыр киһи буолар. Онон күннүк төрөппүттэр оҕолорун, эһээлэр уонна эбээлэр сиэннэрин кытары айылҕа көстүүтүн, күн-дьыл туругун кэтээн көрөллөрүгэр бэрт көмөлөөх буолуо диэн эрэнэбит. Бу кэскиллээх дьарык аныгы саха ыалын үтүө үгэһигэр кубулуйар толору кыахтаах”, — диэн Прасковья Петровна сиэрдээхтик бэлиэтээбит.
Чахчыта даҕаны, күн-дьыл туругун күннэтэ кэтээн көрүү, бастатан туран, дьиэ кэргэни сомоҕолуур, оҕолору айылҕаҕа уонна тулалыыр эйгэҕэ харыстабыллаах сыһыаҥҥа иитэргэ тирэх буолар. Ити иһин бу күннүк дьиэ кэргэҥҥэ аналлаах. Ааптардар оҕолорго туһаайан: “Айылҕаҕа туох буоларын күн аайы бэлиэтээн иһиҥ, оччоҕуна ый ыйтан, дьыл дьылтан туох атыннааҕа көстөн кэлиэ, төрөөбүт дойду кэрэтэ, дьиктитэ арыллан иһиэ. Улаатан, үлэһит буолан да баран, айылҕаны кэтээн көрөр дьарыккытын бырахпатаххытына, кини эһиэхэ хардатын – анаммыт ис кыаххытын, талааҥҥытын арыйаргытыгар олук ууруо, ситиһиигэ кынаттыа”, — диэн суруйбуттар.
Балачча халыҥ күннүк саҕаланыытыгар алта дьылдыт, күнү-дьылы сабаҕалааччы киллэриллибит. Мин биир бэйэм аатырбыт суруйааччы Сергей Васильев мындыр дьылдьыт буоларын саҥа биллим! 1945 с. “Приметы о погоде, урожае и охоте якутов Соттинского наслега” кинигэни таһаартарбыт. Биирдии ый ахсын иккилии сирэй анаммыт. Бастакытыгар ый бэлиэлэрин, уратыларын, күн тахсыытын-киириитин туһунан чахчылар киллэриллибиттэр. Холобур, алтынньыга бастакы инчэҕэй хаар халыҥнык түһэрэ сиппэрэҥ самыырдаах сайыны аҕалар эбит. Иккис сирэйгэ салгын температуратын, ый хаамыытын бэлиэтиир ыйдааҕы халандаар оҥоһуллубут. Салгыы кэлэр “Бэлиэ күннэр” рубрикаҕа хаар ууллубут күнэ, тураах бастаан кэлбит күнэ, бастакы ардах түспүт күнэ уо.д.а. бэлиэтэнэр. “Дьиэ кэргэн бэлиэ күннэрэ” рубрикаҕа, аата да этэрин курдук, ураты бэлиэ күннэри (ким эрэ сыбаайбата буолбутун, күндү ыалдьыт кэлбитин, кыра оҕо тииһэ тахсыбытын о.д.а.) суруйуохха сөп. Күннүгү араас улуустартан хомуллубут, ааспыт сыллаах күннүктэри толоро олорор дьон хаартыскалара түмүктүүллэр. Өссө биир кэрэхсэбиллээҕэ, күннүк икки тылынан (сахалыы уонна нууччалыы) тахсыбыта буолар. Дьэ онон, күндү доҕоттор, саха ыалыгар бэртээхэй бэлэх буолар күннүгү көрүҥ-истиҥ, кэрэхсээҥ, туһаныҥ, дьоҥҥутугар күндү бэлэх оҥоруҥ!
Раиса Сибирякова, “Саха сирэ” хаһыат, edersaas.ru.
Киирии тылы Прасковья Борисова суруйбут
Дьылдьыттар киллэриллибиттэр
Ыйдарынан бэлиэлэр, уратылар, чахчылар
Салгын температурата, ый хаамыыта бэлиэтэнэр
Күннүгү толоруу – дьиэ кэргэн таптыыр дьарыга