Муус устарга бэйэни хааччахтаныы эрэсиимэ биллэриллиэҕиттэн, бары да дьиэҕэ хаайтардыбыт. Күннээҕи кэлии-барыы тохтоон, хамсанарбыт аҕыйаата.
edersaas.ru
Ордук куораттарга, элбэх кыбартыыралаах таас дьиэлэргэ олорор дьон хам бааллыбыт курдук буоллубут. Эбиитин ыгылыйар, стрессовай кэмҥэ киһи организма элбэх аһы көрдүүр. Онон, хас иһиттэҕим аайы, дьүөгэлэрим да буоллун, бииргэ үлэлиир-үөрэнэр дьонум даҕаны, бары кэриэтэ “дьиэҕэ олорон араас ырысыаптарынан астанан аһаан, эдэрдиин-эмэнниин бары уойдубут” диэн этэллэр.
Онуоха, тугу гынан эбэтэр гыммакка, бэйэни хааччахтаныы эрэсиимигэр ыйааһыны эбимиэххэ сөбүн ырытыам. Дьиэҕэ хамсаммакка хаайыллан олорор доруобуйаҕа эмиэ охсуулааҕын туһунан быраастар бэйэлэрэ да этэллэр.
СӨПТӨӨХ АҺЫЛЫК
Хас биирдии тириэньэр, диетолог, ыйааһыны түһэрэргэ уонна доруобуйаны көннөрүнэргэ аһылык 70% оруоллаах диэн этэр. Улаханнык хамсаммат, ол эрээри, олоҕуҥ уобараһыгар сөп түбэһэрдик кыраны аһыыр буоллаххына, ыйааһыны эппэккэ сылдьыаххын сөп. Ол аата, боростуойдук эттэххэ, ханнык баҕарар аһылык биһиги организммытыгар киирэн энергияҕа кубулуйар. Ол эрээри, ситэ хамсаммат, бу энергияны туһаммат буоллаххына, киирбит аһылык сыа буолан организмҥа хаалан хаалар.
Үс улахан макронутриент киһи күннээҕи аһылыгар баар буолуохтаах: углевод, белок, сыа. Дэлэҕэ да, “биһиги тугу аһыырбытыттан турабыт» диэн этиэхтэрэ дуо.
УГЛЕВОД – киһиэхэ күүс-уох, сэниэ биэрэр. Углевод боростуой уонна уустук диэн көрүҥнэргэ арахсар. Сөптөөхтүк аһыыр киһи, быраабыла быһыытынан, боростуой углеводтартан аккаастаныахтаах, ол эбэтэр, саахар, маҥан килиэп, бурдук ас, гаастаах утахтар, кэмпиэт, бэчиэнньэ о.д.а. курдуктартан. Ол оннугар уустук углеводтары сиэхтээх. Холобура, лапса, хара бурдуктан оҥоһуллубут килиэп, гречка, ириис о.д.а.
БЕЛОК (эт, балык, сымыыт, иэдьэгэй, тэллэй) киһи организмыгар киирэн баран, аминокислотаҕа кубулуйар. Бу биһиги быччыҥмыт тутуутун матырыйаала. Ол иһин, спортсменнар, бодибилдердэр үрдүк белоктаах аһылыкка наадыйаллар.
СЫА (ЖИРЫ) – киһи иммунитетын бөҕөргөтөр наадалаах нутриент. Ырар киһи сыаттан аккастаныахтаах диэн сыыһа өйдөбүл. Ол эрээри, уокка ититиллибит арыы куһаҕан эттиктэри таһаарар. Онон, дьиҥэ, туһалаах мас арыытыгар аспытын ыһаарылааммыт (холобура, балыгы) арыыбытын буортулаан кэбиһэбит. Ынах арыыта, мас арыыта, эт сыата барыта туһалаах, ол эрээри, элбэҕи сиир эмиэ көҥүллэммэт.
Бу үс улахан нутриеннары сөптөөхтүк дьүөрэлээн аһыыр киһи доруобай буолар.
КЫТААНАХ ДИЕТАНЫ ТУТУҺУМА
Сорох киһи ыйааһына эбиллэн киирэн бардаҕына, ыксаан кытаанах диеталары тутуһан барар. Бу отой сыыһа. Маннык күүстээх хааччахтаныы, бастатан туран, киһи организмыгар наадалаах нутриеннары биэрбэт. Иккиһинэн, диета кэнниттэн урукку аһылыкка төнүннэххэ, ыйааһын төттөрү эбиллиэн сөп. Онто да суох ыгылыйбыт уйулҕаҕын аччыктааҥҥын күүһүлээмэ.
ТУГУ АҺЫЫБЫТ?
Биллэн турар, дьиҥнээх, эбилигэ суох, олохтоох оҥорон таһаарар тэрилтэлэрбит бородууксуйаларын атыылаһар ордук. Төһөнөн судургутук буһараҕын да, соччонон үчүгэй.
Саха киһитэ оҕуруот аһын, фрукталары олох аҕыйаҕы сиир дии саныыбын. Оттон бу этиллибит астар клетчатканан (үүнээйи хаҕар баар эттик) баайдар. Клетчатка киһи оһоҕоһун үлэтигэр көмөлөһөр. Бу хамсаммат киһиэхэ олус туһалаах. Сарсыарда углеводтаах аһылыгы сиэ, күнүһүн бу үс макронутриеннар баар буолуохтаахтар, киэһэтин, белогы кытары клетчатка.
Доруобай буол! Хамсаныы – олох төрдө буоларын умнума!
ХАЙДАХ ХАМСАНАН САҔАЛЫЫБЫТ?
Дэриэбинэҕэ дьиэ таһынааҕы үлэ баар буолан, тыа киһитэ син хамсанар. Кыбартыыраҕа олорор киһи күн устата үлэлиир остуолуттан холодильнигар эрэ диэри хаамыан сөп. Бу ыйааһыны эрэ эбэр буолбатах: олох хамсаммат киһи доруобуйата айгырыыр.
Бастатан туран, көннөрү таһырдьа хааман саҕалыаххын сөп. Отут мүнүүтэттэн саҕалаан, сыыйа хаамар бириэмэбитин улаатыннарабыт. Онно өссө паалкалаах хаамтахпытына, дьарыкпыт өссө көдьүүстээх буолуо. Тымныы салгын киһи организмын ыраастыыр, чэбдигирдэр.
Таһырдьа тахсыаххытын баҕарбат буоллаххытына, дьиэҕэ олоппос көмөтүнэн араас эрчиллиилэри оҥоруоххутун сөп. Бүгүн эһиэхэ бары быччыҥнарга туһалаах дьарыгы көрдөрүөм. Бу дьарыгы оҥоруоҥ иннинэ эккин-сииҥҥин ититэр, бэлэмниир боростуой хамсаныылары оҥороруҥ булгуччулаах.
1. Олоруу (атах, удьуҥах, сис быччыҥнара үлэлиир) – олоппоско олорон эрэр курдук тааскын кэннигэр илдьэн, тобуккун токурутан, удьуҥаххынан олоппоһу таарыйан ыл. Тобугун уллуҥаххыттан быгыа суохтаах. Сискин көнөтүк тутун. Уон биэстэ оҥорон баран сынньан. Онтон эмиэ хатылаа. Итинник түөртэ төхтүрүй.
2. Илиинэн анньыныы (илии, түөс быччыҥнара үлэлиир) – сиртэн эбэтэр олоппостон илиигинэн анньынан таҕыс. Ытыстарыҥ үөһээ көрүөхтээхтэр. Ыарахан буоллаҕына, тобуккуттан оҥоруоххун сөп. 10-на анньынан баран, эмиэ түөртэ хатылаа.
3. Түһүү (атах, удьуҥах быччыҥнара үлэлииллэр) – олоппос сиһиттэн тутуһан туран, биир атаххынан кэннигэр түс. Иннинээҕи атаххынан анньынан тур. Аны атын атаххынан кэннигэр түс. Сискин көнөтүк тут. Бу курдук хас биирдии атахха сэттэлиитэ түс. Түөртэ хатылаа.
4. Төттөрү анньыныы (илии, трицепс быччыҥа үлэлиир) – кэннигинэн туран, илиигинэн олоппостон тайан. Илииҥ күүһүнэн анньынан, үөһэ таҕыс, аллараа түс. Бу курдук уон биэстэ оҥор, онтон сынньан. Түөртэ хатылаа.
5. Кыптыый, кустук, лапчаан (барыта ис быччыҥнарыгар аналлаах) – атаххын, төттөрү-таары туора тэбиэлээ, онтон атахтаргын тэҥҥэ тутан баран кустукта уруһуйдаа, салгыы лапчааннар курдук атахтаргын тэбиэлээ. Барытын сүүрбэлии ахсааҥҥа диэри түргэнник оҥор.
6. Супермен (көхсү быччыҥнара үлэлииллэр) – искинэн сиргэ сыт, илиилэргин үөһэ көтөх. Аргыыйдык көхсүн көҥдөйүн үөһэ таһаар, төттөрү түс. Маннык уонна оҥор, түөртэ хатылаа.
edersaas.ru