Дьиҥнээх хаһыатчыт

23.01.2021
Бөлөххө киир:

Саха бэчээтигэр улахан үбүлүөйдээх сыл үүннэ. Быйыл биһиги сахалыы тыллаах судаарыстыбаннай хаһыат төрүттэммитэ 100 сылын бэлиэтиэхпит. Бастаан «Манчаары», сэбиэскэй саҕана «Кыым», салгыы утумнааччы «Саха сирэ» хаһыат официальнай таһаарыы быһыытынан өрөспүүбүлүкэбит сүрүн летопиһын оҥорооччу буолар. Оттон бу үйэлээх устуоруйаны кичэллээхтик тиспит, бар дьоҥҥо информацияны кырдьыктаахтык тиэрдибит, саха суруналыыстыкатын сайдыытыгар уһулуччу кылааты киллэрбит дьонунан аҕа көлүөнэ суруналыыстарбыт буолаллар.

edersaas.ru, Саргылаана Данилова

Быраттыы Гаврильевтар Саха сирин успуордун ааттаппыттара

Кинилэртэн биирдэстэринэн, бэлиэ суолу-ииһи хаалларбыт кырдьаҕас хаһыатчытынан Cаха АССР култууратын үтүөлээх үлэһитэ, суруналыыстыкаҕа Ем. Ярославскай аатынан өрөспүүбүлүкэтээҕи би­­риэмийэ лауреата, «Гражданскай килбиэн», «СӨ успуордун уонна физическэй култууратын сайдыытыгар кылаатын иһин» бэлиэлэр хаһаайыннара Егор Петрович Гаврильев буолар. Биһиги орто­бутугар баара буоллар, 90 сааһын туолуохтааҕа. Кини 1931 сыл тохсунньу 1 күнүгэр Ньурба оройуонун I Дьаархан нэһилиэгэр төрөөбүтэ. Оҕо сылдьан ийэлээх аҕата эрдэ өлөннөр, бииргэ төрөөбүттэриниин тулаайах хааланнар, кыра эрдэхтэриттэн аас-туор, кыһалҕалаах олоҕу ааспыттара. Гоша уол улахан дьону кытта ыарахан үлэҕэ миккиллэн улааппыта.

Оччотооҕу оҕолору курдук, кинини интэринээт киһи-хара гыммыта. Бырааттаах балта Куочайга баар оҕо дьиэтигэр улааппыттара. Егор Дьокуускайга 2 №-дээх оскуола интэринээтигэр олорон үөрэнэр кэмигэр сайынын геологтар эспэдииссийэлэригэр, оннооҕор биир сыл таас чоҕу хостуур шахтаҕа үлэлээн, харчылаһан, кэтэр таҥаһын булунара. Ыал улахан оҕото буолан, бииргэ төрөөбүттэрэ атахтарыгар туралларыгар көмөлөспүтэ. Үлэһит буолан баран, балта Дуунньаны детдомтан ылан, бэйэтигэр олордон, оскуоланы Мүрүгэ бүтэртэрбитэ, эмчит идэлэнэригэр төһүү күүс буолбута. Евдокия Петровна Сахабыт сирин бастыҥ хайыһардьыта, өрөспүүбүлүкэ хас да төгүллээх чөмпүйүөнэ, эмиэ кырдьаҕас хаһыатчыт, бэчээт туйгуна Виталий Сыромятников олоҕун эрэллээх доҕоро этэ. Виталий Сыромятниковы аатын үйэтитэн, Намҥа саас ахсын киниэхэ анал­лаах сүүрүү ыытыллар. Егор Петрович быраата Петр мээнэ саха санаммат үөрэҕэр – адмирал С.О. Макаров аатынан үрдүкү байыаннай муора училищетыгар туттарса барарыгар убайа тэрийэн ыыппыта, үөрэҕин бүтэриэр диэри өйөбүл буолбута. Петр Гаврильев ол онтон тирэх ылан, устудьуоннуу сылдьан тустуунан үлүһүйэн дьарыктаммыта. Кини биир дойдулаахтарын киэҥ түһүлгэҕэ кыайыыга сирдиир суолу солообута. 1961 сыллаахха сахалартан бастакынан көҥүл тустууга Арассыыйа чөмпү­йэнээтигэр миэстэлэспитэ. Петр Петрович науканан утумнаахтык дьарыктанан, географическай наука дуоктара, ирбэт тоҥу үөрэтэр бөдөҥ учуонай этэ.

Егор Петрович кэргэнэ Анна Тимофеевналыын үйэ аҥаарын устата дьоллоохтук олорон, элбэх сиэн, хос сиэн тапталын билбиттэрэ. Уолаттара эдэр сылдьан университет чиэһин көмүскүүр спортсменнар этилэр. Валерий Егорович география билимин хандьыдаата буолбута, Егор Егорович зоотехник идэтинэн тыа хаһаайыстыбатын эйгэтигэр бэриниилээхтик үлэлиир. Аҕатын дьарыгын салҕаан, билигин Хаҥалас улууһугар биир күүстээх саахыматчытынан биллэр.

Дэгиттэр суруйууларынан ааҕааччыны умсугуппута

Егор Петрович олоҕун 45 сылын айар үлэ умсулҕаныгар, суруйар эйгэҕэ анаабыта. Бастакы идэтинэн Уус Алдан оройуонугар ревизорунан үлэлээбитэ. Эдэр, кэскиллээх уол олохтоох ыччат лидерэ буолбута, райкомол II сэкирэтээригэр тиийэ үүммүтэ. Ити сылларга кини суруйар эйгэҕэ тардыһан, Бороҕоҥҥо «Ленинскэй тэри­йээччи» хаһыат эрэдээксийэтигэр буһуу-хатыы оскуолатын барбыта. Биэс сыл устата кэрэспэ­дьиэнтэн эппиэттиир сэкирэтээргэ тиийэ үүммүтэ.

Салгыы үүнүү-сайдыы суолунан Егор Гаврильев өрөспүүбүлүкэ сүрүн хаһыатыгар «Кыымҥа» үлэҕэ ылыллыбыта. 1962 сылтан кырдьаҕас «Кыым» хаһыакка 32 сыл устата айымньылаахтык үлэлээбитэ. 19 сыл устата информация, успуорт уонна айылҕа харыстабылын отделын салайбыта. «Кыым» хаһыат эппиэттиир сэкирэтээрин курдук түбүктээх дуоһунаска үлэлиирин сэргэ, эрэдээксийэ партийнай тэрилтэтин сэкирэтээрин ноҕоруускатын сүгэрэ.

Егор Гаврильев бэчээккэ үлэлээбитин тухары, 45 сыл кэриҥэ төһөлөөх элбэх ыстатыйаны, уочарканы, буруолуу сылдьар репортаһы, сытыы матырыйаалы хаһыакка таһаарбытын ааҕан сиппэккин. Егор Петрович тыа сирин туруу үлэһиттэрин – ыанньыксыттары, сылгыһыттары, отчуттары, механизатордары, чуум үлэһиттэрин, табаһыттары кытта алтыспыт, хайдах усулуобуйаҕа үлэлииллэрин, пятилетка сорудахтара хайдах туолан иһэллэрин пиэрмэлэртэн, сайылыктартан, бурдук­таах буолалартан, быйаҥнаах хонуулартан тиһигин быспакка сырдаппыта. Алмаастаах Мииринэйгэ, көмүстээх Алдаҥҥа, тымныы оройо Өймөкөөҥҥө, хорҕолдьуннаах Депутатскайга баараҕай тутуулар хайдах дьэндэйбиттэрин, бырамыысыланнаһы баһылааһын хайдах барарын үйэтиппитэ. Авиация кыһатыттан – Ригаттан репортажтара, Москваҕа 2 №-дээх космонавт Герман Титовтуун көрсүһүүтэ суруйар болокунуотугар кичэллээхтик тиһиллибиттэрэ. Аны Аар айылҕабыт харыстабылыгар төһөлөөх элбэх кыһалҕа мунньуллуутун, бырамыысыланнас кимэн киириитин, бөдөҥ тэрилтэлэр Өлүөнэ эбэни киртитиилэрин, экологическай эспэртиисэни тумнааччылары эппиэккэ тардыыны, ядернай дэлби тэптэриилэр содулларын, Чернобыль саахалын туоратыспыт дьоруойдары, о.д.а. суруналыыс сытыы хараҕынан бэлиэтии көрөрө.

90-с сылларга олохпут укулаата тосту уларыйыытыгар Егор Петрович «Саха сирэ» хаһыакка «Манньыаттаах» диэн үп-харчы сыһыарыытын таһааран, но­­луок сулууспатын, баан эйгэтин, саҥа кэм структураларын, бастакы көлүөнэ эргиэмсиктэри сырдаппыта. Ырыынак сыһыаннаһыыта диэн тугун билбэт саха ­ааҕааччытыгар бастакы үөрүйэҕи иҥэрбит, уларыта тутуу мунуулаах-тэниилээх уустук боппуруостарын быһаарбыт, бэйэлэрин суолларын таба талалларыгар, үлэ-хамнас саҥа көрүҥнэрин тэринэллэригэр тии­йимтиэ тылынан суруйбут, үгүс сүбэни-аманы биэрбит умнуллубат үтүөлээх.

Тириэньэр Коркинныын, тустуук Румянцевтыын биир кылааска үөрэммитэ

Егор Петрович быраатыттан итэҕэһэ суох Саха сирин успуордун сайдыытыгар бэйэтин кылаатын киллэрбитэ. Саха сирин норуоттарын бастакы спартакиадаларыттан саҕалаан, успуорт бары көрүҥэ хайдах сайдан испитин, бастакы көлүөнэ тустууктар, хайыһардьыттар, боксердар уо.д.а. кыайыыларын, күрэхтэһиилэр күүрээннэрин, тириэньэрдэр сыраларын, туох ситиһиилэр, итэҕэстэр баалларын мэлдьи умсугутуулаахтык суруйара. Биэнсийэҕэ тахсан, 70-нун лаппа ааһан да баран, сөбүлүүр тиэмэтигэр суруйарын тохтоппотоҕо, эдэр кэллиэгэлэригэр көх-нэм буолара. Хас биирдии матырыйаалы иҥэн-тоҥон, ырытан оҥороругар саахыматчыт буолуута сабыдыаллаабыта. Егор Петрович курдук саахыматы, дуобаты бэриниилээхтик, интэриэһинэйдик уонна утумнаахтык сахаларга сырдаппыт суруналыыс билиҥҥээҥҥэ диэри суох.

Кини айар үлэни кытта тэҥҥэ дьүөрэлии туппут сөбүлүүр дьарыга саахымат этэ. Саахымакка маастарга хандьыдаат, Саха сирин чиэһин араас түһүлгэлэргэ элбэхтэ көмүскээбитэ. 1969 сыллаахха өрөспүүбүлүкэ вице-чөмпү­йүөнэ буолбута.

Сойууска ыытыллар турнирдарга, бэстибээллэргэ би­­риистээх миэстэлэргэ тиксибитэ, күннээх Ташкеҥҥа тиийэ күрэхтэспит РСФСР успуордун бэтэрээнэ. Аан дойду чөмпүйүөнэ Анатолий Карповтыын иккитэ оонньоон турардаах. Суруналыыстар ортолоругар иннин кимиэхэ да биэрбэтэҕэ. Кини дьиэтэ, сайынын даачата «Саахымат кулуубун» солбуйара, үгүс саахыматчыт табаарыстааҕа. Дмитрий Егоров өрөспүүбүлүкэ хас да төгүллээх чөмпүйүөнэ, маастар буолуутугар Егор Петрович үтүөтэ-өҥөтө кэмэ суох. Кини саахыматчыт доҕоро Захар Егоров усту­дьуон уолун дьиэтигэр олордон, бэйэтин сиэнин курдук көрөн-истэн, күрэхтэһиилэргэ бэлэмнээн, хайа да тириэньэрдээҕэр улахан өйөбүлү оҥорбута. Доҕотторугар ол курдук олус кыһамньылааҕа.

Егор Петрович олоҕун устата успуорду өрө туппута оҕо сааһын кытта ситимнээх. Дьокуускай 2 №-дээх оскуолатыгар биир кылааска номоххо киирбит, саханы саха дэппит, көҥүл тустуу оскуолатын сахаларга төрүттээбит улуу ти­­риэньэрдэр Дмитрий Коркинныын, Василий Румянцевтыын үөрэммитэ. Оччолорго тустуу туһунан өйдөбүл суох буолан, буокса сиэксийэтигэр бииргэ дьарыктаммыттара. Тустуу умсулҕаннаах түөрэҕин түстээбит табаарыстарынан киэн туттара. Оччотооҕу сэрии кэмин ту­­лаайахтара олох эндирдэрин эттэринэн-хаанарынан билэн, чэбдик олоххо тардыһыылара күүстээх буолан, үлэттэн дьолломмуттара, үлэни өрө туппуттара.

Егор Петрович олоҕун тиһэх күнүгэр диэри билиҥҥи көлүөнэ хаһыатчыттардыын мэлдьи бииргэ сылдьара, саха бэчээтин сайдарын туһугар амарах санаатын, алгыс тылын эдэрдэргэ туһаайара. «Хаһыатчыт буолуу – бу мин дьолум», – диэн астына бэлиэ­тиирэ. Егор Гаврильев уонна кини көлүөнэтэ – дьиҥнээх хаһыатчыттар ааттара, норуоттарын туһугар айбыт нэһилиэстибэлэрэ саха бэчээтэ баарын тухары ахтылла, үтүө үгэстэрэ күннээҕи олохпутугар салҕана-байытылла туруоҕа.

Саргылаана Данилова, edersaas.ru

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0