Өрөспүүбүлүкэ идэлээх холбоһуктарын федерацията үлэһит киһи быраабын, интэриэһин көмүскүүр улахан уопсастыбаннай күүһүнэн буолар.
СӨ Идэлээх сойуустарын федерациятын бэрэссэдээтэлэ Николай Николаевич Дегтярев ыалдьыттыыр.
Сүрүн күүс – бастакы сүһүөх идэлээх холбоһуга
СӨ идэлээх сойуустарын федерацията 22 холбоһугу түмэр. Сойууска 190 тыһыынча кэриҥэ киһи киирэн, өрөспүүбүлүкэ үлэлээн иитиллээччилэрин 75,1% холбоһукка хабыллар. Бу сүүрбэ икки холбоһукка 2 995 бастакы сүһүөх идэлээхтэр сойуустара киирэр. Ону таһынан, өрөспүүбүлүкэ сүүрбэ түөрт улууһугар идэлээх сойуус Координационнай сэбиэтэ үлэлиир. Былырыыҥҥыны кытта тэҥнээтэххэ, быйыл чилиэммит ахсаана 7 228 киһинэн аҕыйаата.
2019 сыл устата 32 бастакы сүһүөх идэлээх сойуустарын холбоһуга тэрилиннэ. Ол курдук судаарыстыбаннай сулууспаҕа сыһыаннаах – 15, үөрэхтээһиҥҥэ – 14, уу тырааныспарын тэрилтэтигэр, “Якутуголь” хампаанньаҕа, успуорт уонна туризм салаатыгар биирдии саҥа холбоһук тэрилиннэ. 2019 сыл иһигэр 9 404 үлэһит киһи идэлээх сойууска киирдэ. Ол иһигэр доруобуйа харыстабылын эйгэтигэр – 2 584 үлэһит, “АЛРОСА” хампаанньаҕа – 1 625, үөрэх, наука салаатыгар – 1 231, “Якутуголь” – 777, судаарыстыбаннай тэрилтэлэргэ – 705 киһи.
Тиһиктээх үлэ ыытыллар
Биһиги Арассыыйа тутулуга суох Идэлээх сойуустарын холбоһуктарын иһинэн үлэлиибит. Үлэбит үс сүрүн хайысханан ыытыллар. Бастакы хайысхабыт – сойуус чилиэннэрин социальнай-экэнэмиичэскэй көмүскэллээх буолууларын хааччыйыы. Үлэ быраабын кэһии тахсар түгэнигэр, дьон биһиэхэ сайабылыанньа суруйар. Ону таһынан, биһиги бэйэбит эмиэ кэтээн көрөр үлэни ыытабыт. Үлэһит уонна үлэни биэрээччи биир тылга киирбэтэхтэринэ, хонтуруол уонна быраап уорганнарын кыттыһыннарабыт. Иккис сүрүн хайысхабытынан үлэ харыстабылын боппуруоһа буолар. Ол аата, үлэһиккэ сөптөөх үлэ миэстэтэ, усулуобуйата тэриллиэхтээх. Тэрилтэҕэ киһи эчэйиилээх эбэтэр өлүүлээх оһол таҕыстаҕына, үлэ иниспиэктэрдэрин ыытан, оһол төрүөтүн быһааран, сөптөөх түмүгү таһаарабыт. Үлэһит киһи көмүскэнэригэр көмөлөһөбүт.
Үһүс хайысханан хонтуруолу тэрийии буолар. Манна сыһыаннаан, үлэ быраабын көмүскүүр боломуочуйалаах анал киһи үлэлиир. Өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн икки тыһыынча маннык боломуочуйалаах үлэһит баар. Кинилэр сыл аайы уонтан тахса тыһыынча бэрэбиэркэни ыыталлар. Тахсыбыт быһылаан тута миэстэтигэр быһаарыллан, ыйыы-кэрдии оҥоһуллар. Билигин оһол, өлүү тахсар түбэлтэтэ биллэ аҕыйаата. Ол да буоллар, ордук бырамыысыланнас тэрилтэлэригэр, маннык быһылаан тахса турар.
Өрөспүүбүлүкэ бырабыыталыстыбатын уонна үлэни биэрээччилэри кытта үс өрүттээх кыттыгас сөбүлэҥи түһэрсэн үлэлиибит. Өрөспүүбүлүкэ бырабыыталыстыбата манна туһааннаах ыйааҕы, дьаһалы таһаарбыта. Дойду бэрэсидьиэнэ Владимир Путин быйылгы Анал этиитигэр бу боппуруоска болҕомтотун ууран турар. Онон дойду, өрөспүүбүлүкэ бырабыыталыстыбатын кытта бииргэ үлэлиир хайысха күнтэн күн сайдан иһэр. Маннык сөбүлэҥ үс сылга биирдэ түһэрсиллэр. Үс сыллаах сөбүлэҥмит болдьоҕо бүтэн, бу күннэргэ 2020-2023 сылларга үлэлиир саҥа сөбүлэҥи түһэрсиэхтээхпит. Ааспыт сылларга түһэрсибит сөбүлэҥмит 80%-на туолла. Үс сыл иһигэр маннык кыттыгас үлэ ситиһиилээх түмүгэ чуолкайдык көһүннэ.
Хамнас кэмигэр төлөнүөхтээх
Билигин сыстыганнаах короновирус дьаҥа тарҕана, тэнийэ турар уустук кэмигэр ыраахтан олорон үлэлии олорор эбэтэр олох үлэлээбэккэ олорор үлэһиттэр хамнастарын төлөбүрэ элбэх мунаахсыйыыны үөскэтэр. Биһиги уонна тэрилтэлэр идэлээх сойуустара өйдөтөр, быһаарар үлэни миэстэтигэр уонна социальнай ситим нөҥүө ыытабыт. Арассыыйа уонна өрөспүүбүлүкэ үлэ уонна социальнай көмүскэл департамена быһаарар үлэни күүскэ тэрийэн, билигин өйдөммөт түгэн аҕыйаата. Ол эрээри тэрилтэлэр бары балаһыанньалара эриэ-дэхси буолбатах. Ордук култуура, успуорт тэрилтэтин үлэһиттэрин хамнаһа төлөнөрүгэр ыйытыы үөскүүр. Бу эйгэҕэ үлэ төһө даҕаны тохтоотор, хамнас төлөнүөхтээх. Акылаат үс гыммыт иккитэ толору бэриллиэхтээх. Оттон ыраахтан үлэлии олорор тэрилтэлэр үлэһиттэригэр хамнас орто кээмэйэ төлөнөр. Бүддьүөт бары тэрилтэлэригэр хамнас намтааһына тахсыа суохтаах. Ону таһынан, 65 саастарыттан үөһэ саастаах үлэһиттэр бары төлөбүрдээх больничнайга барыахтаахтар.
Ааспыт ыйга хамнас төлөбүрүгэр уустук тахсыбатаҕа. Хамнаһы хойутаан ылбыт тэрилтэ суох. Бу ыйга хамнас, больничнай лиис кэмигэр төлөнөрүн хонтуруоллуохпут.
Доруобуйа харыстабылын үлэһиттэрэ — ураты болҕомтоҕо
Коронавирус дьаҥын утары охсуһа сылдьар мэдиссиинэ үлэһиттэригэр эбии төлөбүр туһунан дойду бэрэсидьиэнин Владимир Путин ыйааҕын иннинэ, маннык этиини СӨ Доруобуйа харыстабылын идэлээх холбоһуга бырабыыталыстыбаҕа түһэрбитэ. Ил Дархан Айсен Николаев бу этиини өйөөн, мэдиссиинэ үлэһиттэригэр өйөбүл харчы анаммыта.
Өрөспүүбүлүкэҕэ икки сүүстэн тахса мэдиссиинэ үлэһитэ уодаһыннаах ыарыыны кытта киирсиигэ инники күөҥҥэ сылдьар. Билигин дойду бырабыыталыстыбата анаабыт эбии төлөбүрэ бэриллиэхтээх. Борокуратуура көрдөһүүтүнэн, мэдиссиинэ үлэһиттэригэр төлөбүр кэмигэр оҥоһулларын уопсастыбаннай хонтуруолга ыллыбыт.
Обсерватор уонна атын да социальнай суолталаах тэрилтэлэр үлэһиттэрин харыстанар таҥаһынан-сабынан толору хааччыйары ирдиибит. Коронавирус тарҕаныытын хонтуруоллуур суһал ыстаабы кытта маннык боппуруостарга бииргэ үлэлэһэбит.
Сабыллан турар мэдиссиинэ тэрилтэлэрин үлэһиттэригэр орто хамнас үс гыммыт иккитэ төлөнүөхтээх диэн этии киирбитэ. Дойду үрдүнэн идэлээх сойуустар федерациялара орто хамнас толору төлөнүөхтээх диэн туруорсаммыт, маннык тэрилтэлэргэ хамнас толору төлөнөр буолла. Билиҥҥи туругунан бүддьүөт тэрилтэлэригэр хамнас төлөбүрүгэр кэһии тахса илик.
Аан дойду үлэлээн иитиллээччилэрин сомоҕолоһууларын күнүнэн!
Быйыл Кыайыы сылынан сибээстээн, Аҕа дойду сэриитин бэтэрээннэрин таһынан, үлэ бэтэрээннэригэр болҕомто ууруллуохтаах. Бэтэрээн күннээҕи кыһалҕатын быһаарар үлэ тэрийиллиэхтээх. Билиҥҥи уустук кэмҥэ бу ордук тоҕоостоох буолла. Бу күннэргэ идэлээх сойуустар бэтэрээннэригэр бородууктанан көмө оҥордубут. Билигин ыччат сэбиэтин нөҥүө волонтердар үлэлэрин тэрийдибит.
2019 сылтан туруорсубут өрөспүүбүлүкэ нэһилиэнньэтин долгутар биир улахан боппуруоспут быһаарыллан эрэр. Ол курдук, өрөспүүбүлүкэҕэ үлэ миэстэтин сарбыйыыны кыччатар үлэни ыытан, билигин, оптимизация күүскэ ыытыллыбат буолла. Ону таһынан, коронавирус дьаҥа тарҕана турар кэмигэр, үлэ миэстэтин сарбыйыы тахсыа суохтаах. Билиҥҥитэ маннык түбэлтэ таҕыста диэн үҥсүү киирэ илик.
Коронавирус дьаҥа сатыылаан турар кэмигэр, хамнас төлөбүрүн хонтуруоллуурбут таһынан, Арассыыйа идэлээх холбоһугун кытта сыл аайы от ыйын 1 күнүттэн ыытыллар хомунаалынай тарыып үрдээһинин быйыл тохтоторго диэн туруорсабыт. Бу боппуруос дойду таһымыгар быһаарыллыбатаҕына, өрөспүүбүлүкэ бырабыыталыстыбатыгар этии киллэриэхпит. Олох-дьаһах хомунаалынай хаһаайыстыбатын үлэһиттэрин хамнаһа эбиллэрэ бу тарыып үрдүүрүттэн эмиэ тутулуктаах. Онон бу боппуруос дириҥник үөрэтиллиэҕэ.
Саха сирин идэлээх сойуустарын үйэ кэриҥнээх устуоруйатыгар аан бастакытын быйыл бу күн үлэ кэлэктииптэрэ өрөспүүбүлүкэбит куораттарын, сэлиэнньэлэрин уулуссаларынан тахсан күргүөмнээн хаамсыахтара суоҕа. Коронавирус эпидемията үөскэппит уустук балаһыанньата идэлээх сойуустар иннилэригэр үлэ дьонун түмэр саҥа ньымалары тобуларга күһэйдэ.
СӨ идэлээх холбоһуктарын федерациятын уонна тус бэйэм ааппыттан Саха сирин бары олохтоохторун, аан дойду үлэлээн иитиллээччилэрин сомоҕолоһууларын күнүнэн итиитик-истиҥник эҕэрдэлиибин.
Бу бырааһынньык күнүгэр өрөспүүбүлүкэбит, дойдубут бөҕөргүүрүгэр кылааттарын киллэрэ сылдьар хас биирдии киһиэхэ махтал тылларын этэбит. Ураты махтал тылларын ытык-мааны бэтэрээннэрбитигэр аныыбыт. Бука барыгытыгар кытаанах доруобуйаны, бигэ туругу, дьоллоох олоҕу!
Ньургуйаана Иванова, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru
Хаартыскалар — дьоруой архыыбыттан уонна интэриниэттэн.