“Биһиги улууспутугар дьон-сэргэ үлэлээх, дьарыктаах буолуутун хааччыйыы, олохторугар бэйэлэрин суолларын булуналларыгар, таба тайаналларыгар тирэх буолуу үлэтэ күүскэ ыытыллар”, — диир Горнай улууһугар Нэһилиэнньэ дьарыктаах буолуутун киинин салайар Евдокия Дмитриева.
— Ил Дархан Айсен Николаев СӨ социальнай-экономическай сайдыытын стратегическай хайысхаларын туһунан ыйааҕар үөрэхтээһиҥҥэ, доруобуйа харыстабылыгар, нэһилиэнньэ дьарыктаах буолуутугар, социальнай эйгэҕэ хас да пууну киллэрбитин болҕомтобутугар ылан тиһиктээх үлэни ыытарга кыһаллабыт. Маныаха үлэтэ суохтар ахсааннарын аҕыйатыыга, аныгы дохсуннук сайдар олоххо наадалаах идэлэргэ исписэлиистэри бэлэмнээһиҥҥэ улууспутугар үлэ балачча ыытыллар. Ол курдук, кэмиттэн кэмигэр үлэнэн хааччыйыыга араас хабааннаах дьаарбаҥкалары тэрийэбит, көмө босуобуйаны анааһыҥҥа, уопсастыбаннай үлэҕэ сыһыарыыга, онтон да атын дьыалаларынан дьарыктаныыларыгар болҕомтобутун уурабыт. Маныаха атын тэрилтэлэри кытары тиһиктээхтик ыкса үлэлэһэрбит биһиги үлэбитигэр эмиэ олук уурар.
Бүгүҥҥү туругунан Горнай улууһугар 203 киһи үлэтэ суохтар учуоттарыгар турар. Мантан 116-та, ол эбэтэр 57%-на, эр киһи. Үлэтэ суохтар орто саастара – 37. Үрдүк үөрэхтээҕэ –31, орто анал үөрэхтээҕэ – 68. Уон биир кылааһы бүтэрбиттэр – 95, тохсус кылаас кэнниттэн –9 киһи.
Быйылгы сыл туругунан, 23 киһи үөрэҕин түмүктээбититтэн, 16-та үлэнэн хааччылынна, атыттара үөрэнэ сылдьаллар. Манна даҕатан, Ил Дархан урбааны сайыннарыыга бэлиэтээһинигэр тохтоон ааһар буоллахха, бу үөрэттэрбит дьоммутуттан иккитэ урбаанньыт буолан, бэйэ дьыалатын тэриннилэр. Түгэнинэн туһанан эттэхпинэ, урбаанньыт буолуон баҕалаахтарга, сыл ахсын уоннуу киһиэхэ Киин харчынан көмө, тирэх буолара эмиэ балачча туһалыыра көстөн иһэр. Кими үөрэттэрэбит, кими бэйэтин идэтинэн үлэлииригэр өйүүбүт. Ол түмүгэр, сорохтор атахтарыгар бигэтик туран, дьону үлэҕэ ылар дьоҕус тэрилтэ буола үүнэн-сайдан тахсыбыттарын этэр наадалаах. Бу ылбыт харчыларын хайдах туһаммыттарын урбаанньыттар хайаан да отчуоттууллар. Онон барыта хайдах баарынан көстө-биллэ турар.
Бырамыысыланнас хампаанньаларын кытары дуогабардаһан ыкса үлэлэһии барбыта биһиэхэ син балачча ыраатта. Манна баҕалаах дьону бырамыысыланнас хампаанньатын кытары дьыалабыай кэпсэтии кэнниттэн, кинилэргэ туох идэлээх үлэһит наадатынан көрөн, үөрэттэрэ ыытабыт. Быйылгы туругунан 35 киһини үөрэттэрэ ыыппыппытыттан, биэһэ үөрэҕин бүтэрэн үлэнэн хааччылынна. Онтон атыттара наадалаах идэлэргэ үөрэнэн, үлэ булуналларыгар бары кыһамньыбытын икки өттүттэн уурабыт. Ити курдук, дьоммут үлэ миэстэтин булуохтарыгар диэри хайаан да хонтуруоллуубут.
Түмүктээн эттэхпинэ, улууспутугар нэһилиэнньэ дьарыктаах буолуутун киинэ дьон-сэргэ үлэлээх-хамнастаах буоларыгар бары кыһамньытын уурар. 2024 сылга диэри үлэтэ суохтар ахсааннарын лаппа аҕыйатарга туруоруллубут соругу толорор туһуттан, сыал-сорук туруорунан, бары эйгэни хабан, элбэх тэрилтэни кытары ыкса тутуһан, үлэбит былаанын өссө кэҥэтэн, дириҥэтэн үлэбитин көмөлүүбүт.
Сардаана БАСНАЕВА, “Саха сирэ” хаһыат, edersaas.ru