СӨ Дьарыктаах буолуу судаарыстыбаннай кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Степан Москвитинтан, билиҥҥи уустук кэмҥэ кэмитиэт ыытар үлэтин кэпсииригэр көрдөстүбүт.
edersaas.ru
— Арассыыйа Федерациятын Үлэ уонна социальнай харысхал министиэристибэтэ коронавирус тарҕана турар уустук кэмигэр ананар уурааҕы бэлэмнии сылдьар. Үлэтэ суох дьон ахсаана элбиир түгэнигэр, эрэгийиэннэр нэһилиэнньэҕэ көмөлөһөр анал дьаһал ылыналларыгар эбии үп көрүллүөхтээх. Үлэтэ суох дьон ахсаана бырабыыталыстыба анал кэтэбилигэр сылдьар. Ил Дархан Айсен Николаев коронавирус тарҕанарын утары анаммыт анал ыйааҕар дьарыктаах буолууга кэккэ дьаһаллары киллэрбитэ. Кулун тутар ыйтан үлэтэ суох хаалбыт дьоҥҥо ураты болҕомто ууруллан, бэйэ дьыалатын арыныыга, үлэ миэстэтин, уопсастыбаннай үлэлэри тэрийэр, быстах үлэ миэстэтин арыйар тэрилтэлэргэ көмө оҥоһуллуоҕа.
Босуобуйа кээмэйэ үрдээтэ
Кулун тутар түмүгүнэн, былырыыҥҥы көрдөрүүнү кытта тэҥнээтэххэ, өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн үлэтэ суоҕунан учуокка турар киһи ахсаана 629 киһинэн аҕыйах. Кулан тутар 1 күнүттэн 2 132 үлэтэ суох киһи учуокка саҥа турбута бэлиэтэннэ.
Өрөспүүбүлүкэ бырабыыталыстыбата муус устар 8 күнүттэн коронавирус дьаҥын утары ыытыллар үлэ чэрчитинэн, үлэтэ суоҕунан учуокка турууга быстах бэрээдэги олохтоото. Ол быһыытынан сайабылыанньа “Работа в России” портал нөҥүө ылыллар буолла. Ол эбэтэр дьон Дьарыктаах буолуу киинигэр кэлбэккэ, ыраахтан сайабылыанньа биэрэн учуокка турар кыахтанна.
Арассыыйа бырабыыталыстыбата кулун тутар 27 күнүгэр таһаарбыт 346 №-дээх уурааҕынан, бособуойа муҥутуур улахан кээмэйэ 8 000 солкуобайтан 12 130 солкуобайга тиийэ үрдээтэ, итиннэ эбии оройуон коэффициена эбиллэр. Холобур, Дьокуускай куоракка, киин, илин эҥээр улуустарга босуобуйа үрдүк кээмэйэ ыйга 16 982 солкуобай, Бүлүү бөлөх улуустарыгар, хотугу улуустарга 19 408 солкуобай, Аллараа Халыма улууһугар, Айхалга, Удачнай куоракка 24 260 солкуобай буолла. Босуобуйа муҥутуур кыра кээмэйэ үрдээбэтэ, 1 500 солкуобайынан оннунан хаалан, оройуон коэффициена эбиллэн, ыйга 2 100 солкуобайтан 3000 солкуобайга диэри буолар.
Нэһилиэнньэ дьарыктаах буолуутун киинигэр сайабылыанньа биэрбит киһи уон хонук иһигэр үлэ булбатаҕына, үлэтэ суох ыстаатыһын ылар.
Үлэтэ суох дьон учуокка туралларыгар, алта ыйтан итэҕэһэ суох үлэ дуогабарынан эбэтэр хантараагынан үлэлээбит уонна уурайан баран, алта ыйтан хойутаабакка учуокка турбут буоллахтарына, үрдүк кээмэйдээх босуобуйаны ылаллар.
Оттон учуокка турарга, биир сыл иһигэр алта ыйтан аҕыйах кэм үлэлээбит, аан маҥнай үлэ көрдөөччүлэргэ, уһун кэмҥэ (биир сылтан ордук) үлэтэ суох сылдьыбыт эбэтэр урбаанньыттаан баран тохтообут уонна буруйу оҥорон уурайбыт дьоҥҥо үлэтэ суох босуобуйа алын кээмэйэ ананар.
Дойду бэрэсидьиэнэ Владимир Путин муус устартан федеральнай бүддьүөттэн сааһын ситэ илик оҕолоох, үлэтэ суох диэн ыстаатыстаах киһи хас биирдии оҕотугар эбии үс тыһыынча солкуобай ананарын туһунан эппитэ. Бу көмөлтө харчыны аныыр уурааҕы Арассыыйа бырабыыталыстыбата ылына илик.
Владимир Путин муус устар 8 күнүнээҕи ыҥырыы тылыгар кулун тутар 1 күнүн кэнниттэн үлэтиттэн уурайбыт киһи үрдүк кээмэйдээх босуобуйаны ылыахтаах диэн эппитэ. Онон быстах кэмҥэ үлэтэ суох дьону регистрациялыыр быраабылаҕа эбии уларыйыы киирэрэ күүтүллэр. Бу уураах таҕыста да, кэмитиэт саайтыгар уонна социальнай ситимнэр, хаһыат нөҥүө биллэриэхпит.
Үлэтэ суох буолуу босуобуйатын кээмэйэ үрдээбитинэн уонна Нэhилиэнньэ дьарыктаах буолуутун киинигэр элбэх сайабылыанньа киирэринэн, федеральнай хааhынаттан субвенция ылар кэм кэллэ. Онон Үлэ уонна үлэлээх буолуу федеральнай сулууспатыгар босуобуйа төлөбүрүгэр анаан эбии үп көрдөөн сайаапка ыыттыбыт. Билигин үлэтэ суох буолуу босуобуйата кэмигэр төлөнө турар. Үбүлээһиҥҥэ кыһалҕа суох.
дьиэҕэ олорон үөрэнии тэриллиэҕэ
Нэһилиэнньэ дьарыктаах буолуутун сулууспата икки улахан федеральнай бырайыакка кыттар. 2019 сылтан саҕаламмыт «Аҕа көлүөнэ» бырайыагынан 50-тан аҕа саастаах уонна биэнсийэҕэ тахсара биэс сыл хаалбыт дьону босхо үөрэттэрэбит.
Быйылгыттан ийэлэргэ аналлаах үөрэхтээһин бырагыраамата олоххо киирдэ. Ол курдук, үс саастарыгар диэри оҕолорун көрөн уоппускаҕа олорор ийэлэр, ону таһынан, оскуолаҕа киирэр саастарын туола илик оҕолоох үлэлээбэккэ олорор ийэлэр саҥа идэҕэ босхо үөрэнэр эбэтэр идэлэрин таһымын үрдэтинэр кыахтаннылар.
Быйыл 200 аҕа саастаах киһини анал үөрэхтээһин бырагырааматынан хабыахтаахпыт. Бу тэрээһин сүрүн сыалынан үлэтэ суох уонна үлэ көрдөнөр аҕа саастаах дьон саҥа идэни баһылаан, үлэ ырыынагын ирдэбилигэр эппиэттээн, ол эбэтэр үлэлэриттэн сарбыллар түгэннэригэр атын идэни баһылаан, тэрилтэлэригэр салгыы үлэлии хаалалларын ситиһии буолар.
2019 сыл бүтүүтэ аҕа саастаах дьоҥҥо сөп түбэһэр үөрэх идэлэрин уонна үөрэх тэрилтэлэрин бирикээһинэн бигэргэппиппит. Бу испииһэккэ буҕаалтыр, суоппар, асчыт, сыбаарсык, биэлсэр уонна да атын идэлэр киирбиттэрэ.
Үөрэнэр баҕа санаалаах үлэтэ суох аҕа саастаах киһиэхэ киин үлэһиттэрэ сөптөөх үөрэҕи талан биэрэбит, истипиэндьийэ таһынан, үөрэх төлөбүрүн, дьиэ куортамын, суолун-айанын ороскуотун барытын төлүүбүт.
Тэрилтэ салайааччыта саастаах үлэһитин атын идэҕэ үөрэттэрэр буоллаҕына, тэрилтэ үөрэххэ бараабыт үбүн эмиэ толору төлүүбүт.
Быйыл оскуолаҕа киирэр саастарын туола илик оҕолоох үлэлээбэккэ олорор 565 ийэ бу бырайыакка кыттыаҕа. Үлэ миэстэтэ ордук көстөр идэлэринэн иистэнньэҥ, мэдиссиинэ сиэстэрэтэ, оҕо уһуйаанын баспытаатала, үөрэх тэрилтэлэригэр тьютор, логопед буолаллар. Ийэ үөрэнэр кэмигэр ортотунан 16 980 –
24 260 солкуобайга диэри кээмэйдээх истипиэндьийэни ылыаҕа.
Үөрэх болдьоҕо ортотунан 3-4 ый буолар, үөрэх сыаната 46 300 солкуобайтан үрдүө суохтаах.
Коронавирус дьаҥа тарҕана турар кэмигэр, бу бырагыраама чэрчитинэн дьиэҕэ олорон үөрэнии тэриллиэҕэ. Билигин маннык үөрэх тэрээһин боппуруостара быһаарыллар.
Дьарыктаах буолуу кэмитиэтин үлэтэ тиһиктээхтик бара турар. Саҥа ылыныллар ыйаахтары, уураахтары тута олоххо киллэрэн иһэбит. Билигин нэһилиэнньэни үлэнэн хааччыйыы, дьарыктаах оҥоруу, босуобуйа кэмигэр төлөнүүтэ үлэбит сүрүн соруга буолар.
Ньургуйаана Иванова, edersaas.ru