Бүгүн Серафим Попов кэриэһигэр Саха сирин тимир уустарын “Дархан Уус-2017” VIII быыстапката “Куруһаала” эргиэн киинигэр бэрт үгүс киһи муһунна.
Елена ПОТОЦКАЯ, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru
Быыстапка кэмигэр оҥоһуктарын уоттаах битириинэҕэ көрдөрүүгэ туруорбут киһиэхэ тиийэн кэпсэттим. СӨ Тимир уустарын сойууһун бэрэссэдээтэлин солбуйааччы, норуот маастара Роман Готовцев-Мындыр Уус илэ бэйэтинэн турар эбит.
— Роман Ильич, хаһыс төгүлүн бу тэрээһиҥҥэ кыттаҕыный?
— «Таатта» түмсүү тэрийэн ыытар быыстапкатыгар бэһис төгүлүн кыттабын. Былырыыҥҥыттан ыла Борис Неустроев-Мандар Уус бэрэссэдээтэллээх өрөспүүбүлүкэтээҕи «Тимир уустарын сойуустара» тэриллэн үлэлиир. Миигин бу сойуус бэрэссэдээтэлин солбуйааччытынан талбыттара.
— Бу бэрткэ тэринэн, бэлэмнэнэн кэлбиккиттэн, аҥардас битириинэҕиттэн да көрдөххө. Туох эрэ иитэр-үөрэтэр соруктаах тураҕын ээ, быһыыта?
— Сөпкө бэлиэтээтиҥ. Соругум — уустары бэйэм холобурбунан быыстаапка эстетикатыгар үөрэтии. Үгүс омук дойдутугар араас быыстапкаларга кыттыбыт буолан, уустарга оҥоһуктаргытын көннөрү остуолга тэлгэтиинэн муҥурдаммакка, маннык көстүүлээтик туруоран, дьоҥҥо билиһиннэриҥ диэн санаалаах ох курдук оҥостон кэллим. Бу уустар көрөн үөрэннинэр диэн, иитии-такайыы биир көрүҥэ. Ити үгүс быыстапкаҕа сылдьыбыт уопутум үөрүйэҕэ.
— Битириинэни сакаастааһын төһө ыараханый?
— Билигин ханна баҕарар 4-5 тыһ. солк. талбыт битириинэҕин оҥорторуохха сөп. Бэйэм уотун киллэрбитим. Уонна ыраахтан угуйа турар гына оҥоһуктарбын манна уган кэбиһэбин. Бу биир өттүнэн оҥоһуккун да харыстыыр ньыма.
— Өссө туох сүүрээни киллэриэххин саныыгын?
— Болгуо тимириттэн хомустаахпын. Ол оҥоһукпун дьоҥҥо-сэргэҕэ кэпсиэхпин баҕарабын да, кыах суох. Анал былааҥҥа киирбит тэрээһин олус элбэх. Быыстапкаҕа уустар харчы төлөөн кытталлар. «Таатта» түмсүү «Куруһааланы» эмиэ арендаҕа ылар, ол төлөнүөн наада. Тус-туспа анал «кабинкалары» туруоруу эмиэ үбү-харчыны эрэйэр. Онон биирдиилээн дьону ыйытыыларыгар эрэ хоруйдуур кыахтаахпын.
— Роман Ильич, «Дархан уус» быыстапка бачча элбэх киһини түмэр кистэлэҥэ туохха сытарый?
— Уустар сойуустаах буолан, бэйэ-бэйэбитин кытта билсэ олоробут. Онон түмсэ охсорго судургу буолла. Олоҥхо ыһыаҕын тэрийээччилэри кытта ыкса сибээстээхпит. Кыстык тыаһынан тэрээһини анаан киэргэтэбит, сахалыы тыынныыбыт. Кытарбыт тимири таптайа турар уус саха киһитин өйүгэр-санаатыгар иҥэн хаалан, дьон аны кини оҥоһугун көрүөн баҕаран, интэриэһиргээн кэлэр. Биһиги уустарбыт үгүстэрэ тыаҕа олороллор. Тыа дьонун үлэҕэ уһуйабыт. Мин үөрэппит дьоммуттан аҥардас хомус оҥорон атыылаан, онон аһаан олорор дьон элбэх. Бу дьон кэлиҥҥи кэмҥэ истиэндэбэй ытыыга кыттар буоллулар. Оттон спорт ити көрүҥүнэн харчылаах киһи дьарыктанар. Онон тимири уһаарыынан дьарыктанар эр дьон элбээтэ. Кэккэбит хаҥаан эрэр диэн үөрэбит эрэ, — диэн санаатын үллэстэр норуот маастара.
Кырдьык, тимир уустара оҥоһуктарын остуолга тэлгэтэртэн тэйэн, Роман Готовцев-Мындыр Уус курдук быыстапка эстетикатын тутуһар кэмнэрэ кэллэ диэн бу бэлиэтээһини оҥордум.
Уустар туйах хатарааччыламмыттар
Уус Алдан Тумулуттан төрүттээх куорат олохтооҕо Игнатий Алексеев бэйэтэ уһаммат эрээри «Уус Дархан» тэрээһини, бэйэтэ этэринэн «сэргэхсийэ таарыйа хараҕын сымната», сыл аайы анаан-минээн кэлэн көрөр.
Сэһэргэһээччим отучча сыллааҕыта «Саха сирэ» диэн суруктаах сытыы кылааннаах быһаҕы атыылаһан баран, күн бүгүҥҥэ диэри тутта сылдьар эбит.
— Кэлиҥҥи сылга тимир ууһун быһыытынан ыччат дьон элбээбитин бэлиэтии көрдүм. Бу наһаа үчүгэй көстүү. Уустар бэйэлэрин туйах хатарааччыларын иитэн эрэллэрэ харахха быраҕыллар, — диэн санаатын үллэстэр Игнатий Дмитриевич.
Таҥастаммыт ынах тириитэ дьон болҕомтотун тарта
Ханнык баҕарар дьону түмэр улахан тэрээһин сүрүн соруга — саҥаттан саҥа сүүрээни тобулуу. Саха сирин тимир уустарын “Дархан Уус-2017” VIII быыстапкатыгар киһи сонургуу көрөр тэрээһинэ үгүс. Ол курдук, «Сахабулт» быыстапкатын муннугар үгүс киһи муһунна.
«Сахабулт» тэрилтэ тирии сыаҕын салайааччыта Айал Сивцевтэн дьон тугу интэриэһиргээн кинилэр аттыларыгар мустубуттарын ыйыппыппар, сэһэргэһээчим маннык хоруйдаата:
— Быйыл күһүн ынах тириитин чааһынай дьонтон 300-500 солк. туттубут. Тириини таҥастааһын 10 түһүмэҕи ааһар. Чааһынай киһи тириини маннык таҥастыр кыаҕа суох. Хас да «мөлүйүөннээх» Италия тэрилигэр ынах тириититтэн быһах кыына оҥоһуллар тириитин таҥастаан таһаарабыт. Сатаан быстахтарына, кур да оҥостуохтарын сөп. Дицимиэтирэтин 17 солк. атыылыбыт. Дьон ылар эбит. Быыстапкаҕа быйылгыттан саҥа кыттабыт. Урут тириини таҥастыыры толкуйдаабат этибит. Улуустартан кэлэн: «Быһах кыынын тириитин оҥоруо этигит», — диэн көрдөспүттэрэ. Уустар кыын оҥорор тириини Москваттан наһаа ыарахан сыанаҕа атыылаһаллар эбит. Ол иһин биһиги дьон баҕатын учуоттаан:» Саха сиригэр тирии оҥорор сыахтаах эрээри, тоҕо ылсыбаппытый? — диэн санааттан быһах кыынын оҥорор тириини таҥастыыр буоллубут. Бүгүн атыыга төһө барарын билээри 300 устуука тириини аҕаллыбыт.
… Саха сирин тимир уустарын “Дархан Уус-2017” VIII быыстапкатыгар кэлбит дьон икки күн устата «Бастыҥ ас быһаҕа», «Чулуу хомус», «Бастыҥ уус-уран оҥоһуулаах быһах», «Бастыҥ Дамаск», «Дэгиттэр быһах» диэн куонкурустары көрүөхтэрэ. Быыстапка иккис күнүгэр өрөбүлгэ кыайыылаахтары наҕараадалыахтара.
Елена ПОТОЦКАЯ, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru