Дьон-сэргэ кэрэхсии кэтэһэр “Далбар Хотун” үбүлүөйдээх онус куонкуруһа Туймаада туонатыгар ХИФУ “Сэргэлээх уоттара” КК ураты сэргэхтик, өрө көтөҕүллүүлээхтик ыытылынна.
edersaas.ru
Аан бастакы куонкурус 2007 сыллаахха буолбута. Онно өрөспүүбүлүкэ улуустарыттан 16 күн күбэй ийэ кыттыыны ылбыта. Онтон ыла бу дьоһун күрэс элбэх ийэни, дьиэ кэргэни тарта, болҕомтону ылла. Маныаха бу куонкуруска ыал ийэтин кытыннарарга дьиэ кэргэнинэн, аймаҕынан, нэһилиэгинэн, улууһунан бүттүүн турунан, улаханнык долгуйан бэлэмнэнэллэр. Мантан көстөрүнэн, күрэс сыллата далааһыннанан иһэр.
Быйылгы үбүлүөйдээх тэрээһиҥҥэ бу иннинээҕи күрэстэр кыайыылаахтарынан буолбут ытык-мааны ийэлэр ыалдьыт уонна дьүүллүүр сүбэ быһыытынан ыҥырыллыбыттара кэрэхсэбиллээх буолла. Кинилэри кэргэттэрэ, аймахтара, бырааттара, убайдара, оҕолоро сценаҕа арыаллаан таһаардылар. Маны көрө олорон, киһи бу дьиэ кэргэн, аймах сомоҕолоһуутун көрдөрөр диэн иһигэр астына, киэн тутта саныыр. Дьоһун-мааны тоҕус хотуну сэргэ, сүрүн спонсор “Туймаада Лизинг” хампаанньаттан Альберт Иванов, СӨ ыччат дьыалаларыгар, дьиэ кэргэн бэлиитикэтигэр миниистир Афанасий Владимиров бу киэһээҥҥи куонкуруска сыаналааччы быһыытынан олордулар.
Куонкурус өрүү буоларыныы түөрт түһүмэхтээх.
Бэйэни билиһиннэриигэ кэрэ-мааны хотуттар сценаҕа ырыаҕа-тойукка, бэртээхэй үҥкүүгэ, хомус дьүрүскэнигэр уйдаран тахсыылара сүргэни көтөхтө, сааланы сэргэхситтэ. Тус бэйэлэрин, дьиэ кэргэттэрин, үлэлэрин-хамнастарын, дьарыктарын, кэтэх хаһаайыстыбаларын туһунан уус-уран тылларынан киһи эрэ сэргээн истиэх кэпсээтилэр. Ол барыта экраҥҥа көстө турбута куонкуруһу ситэрэн-хоторон биэрдэ.
Хатыҥ чараҥнардаах Чурапчыттан кэлбит Прасковья Смирникованы, Өлөөн Далбар Хотунун Сардаана Николаеваны, талыы-талба Таатта Баайаҕатыттан Марита Потапованы, күөх Ньурба өҥ буордаах Өҥөлдьөтүттэн төрүттээх Валентина Иванованы, Горнай улууһун соргулаах Солоҕонуттан Анна Румянцеваны, налыы хонуулаах Нам ыалын күбэй ийэтин Айталина Рожинаны, Үөһээ Бүлүү ытык-мааны ыалын тапталлаах ийэтин Сусанна Семенованы көрөөччүлэр уруйдуу-айхаллыы көрүстүлэр.
Салгыы дьон-сэргэ кэтэһэр түһүмэҕэ – Талба талааны көрүү саҕаланна. Манна Прасковья Смирникова дьиэ кэргэнэ саха норуотун үстүрүмүөннэригэр доҕуһуоллаата, онтон тапталлаах ийэ ырыа ыллаата, чабырҕахтаата, ньүөмэрин оһуохайынан түмүктээтэ. Салгыы Николаевтар ийэлэрэ аатын санатар чаҕылхай кыһыл былааччыйалаах тахсан, кэрэ куоластаах оҕолорун кытта Өлөөнүгэр дириҥ тапталын туһунан дууһаны долгутар ырыаны толордулар. Ол кэннэ Таатта уолаттара сахалыы таҥнан-симэнэн тахсан кэрэ куоластарынан ийэҕэ таптал туһунан ырыаны ыллааннар саалаҕа олорооччулары долгуттулар. Кинилэр сылаас иэйиилэригэр куустаран ийэлэрэ Марита Потапова сценаҕа тахсан Тааттаҕа тапталын туһунан ис-иһиттэн иэйэн ыллаата. Кини күүстээх куолаһын истээччилэр сөхтүлэр. Салгыы “Сандал” уолаттар вокальнай ансаамбылларыгар дирижердаата. Ньурба Далбар Хотуна Валентина Иванова кылыһахтаах куолаһынан саха норуотун ырыаларыттан попурри толорбута ураты буолла. Кини суруйбут саас туһунан хоһоонун уола долгуйа аахта, кыыһа хомуска доҕуһуоллаата. Ити кэмҥэ Валентина ураты дьоҕурун көрдөрөн, чыычаахтар саҥаларын үкчү үтүктэн, күөх солко мутукчанан сууламмыт ойуур иһигэр барыбытын ыалдьыттатан ыларга дылы гынна. Анна Румянцева дьиэ кэргэнинээн хомустаан дьүрүһүттүлэр. Сахалыы ырыа дьиэрэйдэ. Бу кэмҥэ кини кыбытык тигиилэрин, Солоҕонун гербэтин, чаппараахтарын, кылтан, сиэлтэн оҥоһуктарын, хартыыналарын таһааран көрдөрбүттэрин саалаҕа олорооччулар наһаа сөбүлээтилэр, хайҕаатылар. Бу кэннэ сцена сайыҥҥы от үлэтин үгэнин санатар көстүүгэ кубулуйда. Кэҕэ этэн чоргуйда, күөрэгэй дьырылыы туойда. Отчуттар, сир асчыттар хааман сэгэлдьистилэр. Онтон сир симэхтэрэ—сибэккичээннэр, сиэнчээннэр, үөрэн мичилиһэн үҥкүүлээн тэйдилэр. Кинилэргэ оҕолор ийэлэрин, аҕаларын кытары өрө көтөҕүллэн дьиэрэҥкэйдээн киирэн кыттыстылар. Дьиэ кэргэн ис иһиттэн өрө көтөҕүллүбүтэ сүргэни көтөхтө. Мэктиэтигэр саалаҕа сиккиэр тыал сипсийэргэ, сибэкки, мутукча минньигэс сыта сүрэҕи-быары ортотунан сайа охсон киирэргэ дылы гынна. Үс көлүөнэ Сэмэнэптэр чороон тутан тахсыылара ыһыах маанылаах түһүлгэтин санатта. Муусука доҕуһуолугар ыал ийэтин кылтан, сиэлтэн оҥоһуктара, туостан мааны ыаҕайалара, сахалыы сиэдэрэй таҥастара көрдөрүлүннүлэр. Барыта ураанан уруйданна, хабыллар ытыс тыаһынан арыалланна. Уопсайынан, хас биирдии ийэ уран, сиэдэрэй оҥоһуктара, мааны тигиилэрэ хараҕы сымнаттылар.
Дьэ ол кэннэ, “Күн киһитэ көмүскэс, Айыы киһитэ аһыныгас” түһүмэххэ, күрэс кыттыылаахтара астаан, киэргэтэн аҕалбыт бүлүүдэлэригэр аукцион ыытылынна. Манна Сардаана Николаева (Өлөөн) икки бүлүүдэтэ холбоон 70 тыһ.500 солк. барда. Далбардар бары да бу түһүмэххэ ис сүрэхтэриттэн кыһаллыбыттарын бэлиэтиир тоҕоостоох. Маныаха кинилэр куонкуруска кыайыы-хотуу көтөллөннөрбүн ханнык диэн буолбакка, бастатан туран, хас биирдии бэйэлэрэ ыал ийэлэрэ, эбэлэрэ буолан тураннар, киһиэхэ олох хайдах күндүтүн чахчы өйдүүллэрин, сыаналыылларын өссө төгүл көрдөрдүлэр. Бу тэрээһиҥҥэ кыттаммын мин кимиэхэ эрэ үтүөнү оҥордорбун, көмөлөстөрбүн диэн сыаллаахтара-соруктаахтара өтө сэрэйилиннэ. Оттон көрөөччүлэр бу бүлүүдэни улахан суумаҕа ылан куонкурустаһааччыга очукуо эбэбин эрэ диэнинэн муҥурдаммакка, кинилэр биһиги маны атыылаһаммыт кыһалҕалаахха көмөлөстөрбүт диэн өйдүүллэрэ, ис дууһаларыттан онно көмөлөһөргө дьулуһаллара өссө төгүл бигэргэннэ. Киирбит суума уонна саалаҕа олорооччулар эбии көмө харчылара Хаҥалас улууһун эдэр ыалыгар Романовтарга оҕолорун Эмилиялаах Платону эмтэтэллэригэр анаан туттарылынна.
Түмүктүүр түһүмэххэ ыал тапталлаах ийэлэрэ сиэдэрэйдик симэнэн, килбигийэ туттан киэһээҥҥи былааччыйанан таҕыстылар. Долгутуулаах куонкурус түмүгүнэн барыларыгар анал ааттар иҥэрилиннилэр, сыаналаах бириистэр туттарылыннылар.
Биһирэм Хотун – Прасковья Смирникова (Чурапчы).
Уран Хотун – Анна Румянцева (Горнай).
Мааны Хотун – Сусанна Семенова (Үөһээ Бүлүү).
Иэйии Хотун — Валентина Иванова (Ньурба).
Айыы Хотун – Сардаана Николаева (Өлөөн).
Талба Хотун – Айталина Рожина (Нам).
Сайдар Хотун – Марита Потапова (Таатта).
Далбар Хотун-2018 үрдүк ааты Прасковья Смирникова ылла. Киниэхэ “Туймаада-Лизинг” (ген.дириэктэр П.Федоров) туруорбут тыа ыалыгар сатабыллаах “Синтай” тыраахтарын сэртипикээтэ дохсун ытыс тыаһыгар туттарылынна.
Сардаана БАСНАЕВА, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru