Дьахтар кэрэ эрэ буолбатах

Ааптар: 
Бөлөххө киир:

Дьахтар айылгытынан нарын-намчы, көрсүө-сэмэй буолуохтаах диэн өйдөбүл суураллыбыта быданнаан, билигин киһи аймах кэрэ аҥаара дэнээччи буруйу оҥордоҕуна да, улаханнык ороһуйбат буолан турабыт. Ону ааһан, дьахтар буруйу оҥоруута ордук уодаһыннаах, кырыктаах буолааччы.

edersaas.ru

Буруй бары көрүҥэр бааллар

Өрөспүүбүлүкэ борокуратууратын пресс-сулууспата биһиги хаһыаппыт ирдэбил-суругар хоруйдаабыт иһитиннэриитигэр олоҕуран эттэххэ, кэлиҥҥи уонча сылы ылан көрдөххө, 2014 сылга диэри кэрэ аҥаар буруйу оҥоруута аҕыйаан испит. Арай 2009 сыллаахха лаппа эбиллэ сылдьыбыт — 2157. Ол кэнниттэн биир кэриэтэ таһымҥа турар – сылын аайы 1,1 тыһыынчаттан тахса буруй бэлиэтэммит.

Ааспыт 2018 сылга дьахталлар 1123 буруйу оҥорбуттар (2017 сылга 1131 этэ, ол эбэтэр 0,7 %-нан аччаабыт. Ордук элбэх буруй Дьокуускай куоракка тахсыбыт – 356, Мииринэйгэ – 109, Өлүөхүмэҕэ – 105, Нерюнгрига – 92, Алдаҥҥа – 71, Ленскэйгэ — 66. Эбээн Бытантайга дьахталлар биир да буруйу оҥорботохтор.

Ырытыы көрдөрөрүнэн, дьахталлар буруй бары көрүҥэр бааллар. Ол курдук, тус баайга-малга сыһыаннаахха – 436 (2017 сылга 471), итинтэн уорууга – 266 (2017 сылга 306), түөкүннээһиҥҥэ – 110 (2017 сылга 88), харчыны иҥэриниигэ – 40 (2017 сылга 46); киһи доруобуйатын уонна олоҕун утары туһуламмыт буруйдарга – 256 (2017 сылга 306), итинтэн суудайыылаах өлөрүүгэ  – 11 (2017 сылга 19), ыараханнык эчэтиигэ – 62 (2017 сылга 77), итинтэн киһини өлүүгэ тиэрдиилээх — 6 (2017 сылга 3), доруобуйаҕа орто ыар эмсэҕэлээһини оҥорууга – 20 (2017 сылга 34); наркотикка сыһыаннаахха – 27 (2017 сылга 41); экономическай хайысхалаахха – 180 (2017 сылга 101); суолга куттал суох буолуутугар – 43 (2017 сылга 39), итинтэн икки суол быһылааныгар — киһи өлүүлээх (2017 сылга оннук биир чахчы).

Аны саастарынан ылан көрдөххө, ордук элбэх буруйу орто саастаахтар оҥорбуттар: ол курдук, 30-тан 39-гар диэри – 35 % , 40-тан 49-гар диэри – 21%, 25-тэн 29-гар диэри – 16%, 18-тан 24-гэр диэри – 12%, 50-тан 59-гар диэри – 8%.

Өрөспүүбүлүкэҕэ буруй оҥорбут дьахталлар 51%-нара түптээн үлэлэрэ-дьарыктара суохтар.

Бу сыл саҥатыгар

Бэрдэ суох хартыына: өскөтүн ааспыт сыл тохсунньутугар кэрэ аҥаардар 62 буруйу оҥорбут эбит буоллахтарына, быйыл тохсунньуга икки төгүл элбэҕи – 112-ни (+80,6%). Ордук элбэх буруйу: Өлүөхүмэҕэ – 48, Дьокуускайга – 28, Мииринэйгэ – 7 уонна  Нерюнгрига – 5.

Маныаха тус баайга-малга сыһыаннаах буруй икки төгүл элбээһинэ бэлиэтэнэр – 28-тан 52-гэ диэри: уоруу – 16-тан 19-ка диэри, түөкүннээһин – 2-тэн 28-ка диэри. Былырыын сымыйа докумуоннары оҥоруу, батарыы курдук буруй суох эбит буоллаҕына, быйыл оннук 26 түбэлтэ тахсыбыт! Экономическай хайысхалаах буруйдар эмиэ эмискэ элбээбиттэр – 9-тан 50-ҥа диэри. Суол быһылааныгар былырыын тохсунньуга биир дьахтар буруйдаах эбит ­буоллаҕына, быйыл номнуо — 6.

Итирдэр утах дьайыытыгар

Арыгы иһэн баран, оҥоруо да суоҕу оҥоруу куруук тахсар. Урут даҕаны, билигин даҕаны. Дьахталларга ол эмиэ сыһыаннаах. Сүрүннээн, дьиэҕэ-уокка бииргэ арыгылыы олорон кыыһырсан баран кырбааһын, бэл диэтэр, өлөрүү – үксүгэр, быһаҕынан анньан. Маннык быһылаан элбэх. Сороҕор дьахтар эр киһиттэн бэ­­йэтин көмүскэнэн, оннук ыарахан содулга тиийэр.

Бүлүү улууһугар былырыын балаҕан ыйын саҥатыгар 39 саастаах дьахтар итирэн баран, дьиэтигэр эригэр ыалдьыттыы кэлбит 40 саастаах истибэт-саҥарбат инбэлиит киһини эмискэ абааһы көрөн, түөскэ быһаҕынан анньыбыт. Дьахтар туох алдьархайы оҥорбутун өйдөөн, “суһал көмөнү” ыҥырбыт да, бу эрэйдээх медиктэр кэлиэхтэригэр диэри тиийбэтэх, өлөөхтөөбүт. Суут мунньаҕар дьахтар буруйун толору билиммит, кэмсиммит. Ол да эрэн, суут ­уурааҕынан, 7 сылга уопсай эрэсиимнээх холуонньаҕа көҥүлэ быһыллыбыт.

Өлөөн улууһугар былырыын от ыйын бүтүүтүгэр биир дьахтар итирик сылдьан, ыаллыы олорор киһитин кытта кыыһырсан, искэ быһаҕынан анньыбыт уонна дьиэтиттэн үүрэн таһаарбыт. Ол сордоох итиригэр оҕустаран, быһаҕынан анньыллыбытын тута өйдөөбөккө, дьиэтигэр кэлэн баран, биирдэ “бабат” диэбит. Суут уурааҕынан, дьахтар 4 сылга көҥүлэ быһыллыбыта усулуобунайынан ааҕыллан, 3 сылга тургутар болдьоххо анаммыт.

Түөкүттэр

Дьахтар аймахха саамай тарҕаммыт көрүҥ. Оҕуруктаах өйдөөх, ымсыы санаалаах албын-түөкэй дьахталлар бааллар ахан. Харчы туһуттан ол-бу аньыыга-хараҕа барытыгар киирэллэр. Тэрилтэ үбүн-харчытын араас албаһынан кистээн хорон сиэһинтэн саҕалаан, аһаҕастык албыннааһыҥҥа тиийэ.  Ити үөһэ этэн аһарбытым курдук, аҥаардас бу тохсунньу ыйга 28 түөкүннээһин чахчыта бэлиэтэннэ!

Элбэхтэн биир холобур: киин куорат олохтооҕо инникини өтө көрөр «гадалкаҕа» биллэриинэн тиийбит. Онуоха «гадалка» дьахтар уолун быһа эппиттэрин, ону ус­­туохха-ыраастыахха наадатын бэлиэтээбит. Итиэннэ ыраастааһын сиэрин-туомун оҥорорго харчы наадатын, ол харчытын кэлин киниэхэ төнүннэриэх буолан эрэннэрбит. Дьахтар оҕотун «порчаттан» ыраастыыр санааттан, «гадалкаҕа» 2018 сыл от ыйыттан саҕалаан, балаҕан ыйыгар диэри кэмҥэ уопсайа 1 мөлүйүөн 120 тыһыынча солкуобай харчыны төлөөбүт. Кэлин «көрбүөччү» куортамнаабыт дьиэтиттэн көспүт уонна төлөпүөнэ эппиэттээбэт буолбут. Билигин бу дьыаланан силиэстийэ бара турар.

Оттон буҕаалтыр харчы сиэһинэ сылын аайы тахсар, “классика жанра” да диэххэ сөп.

Бэрээдэгэ суохтар

Былаас бэрэстэбиитэллэрин, чуолаан, полиция үлэһиттэрин сулууспанан эбээһинэстэрин толорор кэмнэригэр үөҕүү, бэл диэтэр, охсуу-тэбии, күүһү туттуу эмиэ мэлдьи тахсар. Дьахталларбыт да итинтэн хаалсыбаттар.

Ол курдук, Сунтаар улууһугар икки оннук дьыалаҕа суут ­уураахтара тахсыбыттара. Бииригэр 40 саастаах дьахтар итирик сылдьарын полиция отделыгар аҕалан, административнай сокуону кэспит дьон камераларыгар киллэрбиттэригэр, сокуоннай саастарын ситэ илик оҕолор дьыалаларыгар иниспиэктэри ыыс-бурут тылларынан үлтү үөҕэн кэбиспит. Лингвистическэй экспертиза бу дьахтар үөҕүүтэ полицейскай чиэһин, дьоһунун, дьыалабыай репутациятын түһэрэр диэн быһааран, суут кинини 20 тыһыынча солкуобай ыстараап төлүүргэ уурбут.

Онтон иккис дьыалаҕа урут полиция үлэһитигэр күүһү туттан сууттана сылдьыбыт 25 саас­таах дьахтар аны бу сырыыга полицейскайдары үөҕэн, 8 ыйга көннөрүнэр үлэҕэ ууруллубут. Икки оҕотун сүгүн ииппэтин иһин ийэтэ ыксаан, полиция үлэһиттэрин ­ыҥырбытыгар, бу эдэр дьахтар итирик олорон, ол үөхсүүлээх ­буолбут. Маны таһынан, бу мөлтөх ийэ төрөппүт эбээһинэһин толорботун иһин административнай эппиэккэ эмиэ тардыллыбыт.

Ньурба улууһугар 59 саастаах дьахтар кыыһынаан арыгы иһэллэрин сөбүлүүллэрин, оҕону (дьахтар сиэнин) үчүгэйдик көрбөттөрүн туһунан үҥсүү киирбитигэр, эпиэкэ уорганнарын үлэһиттэрин кытта полиция участковай боломуочунайа дьиэлэригэр кэлбиттэр. Уолчааны быстах кэмҥэ оҕо ­приютугар илдьэбит диэбиттэригэр, саастаах дьахтар полицейскайы үлтү үөхпүт. Бу иһин суут кинини 30 тыһыынча солкуобай ыстараап төлүүргэ уурбут.

Вера Макарова, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru

Хаартыска: интэриниэттэн.

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0