Олунньу 11 күнүгэр Былатыан Ойуунускай аатынан Саха академическай тыйаатырыгар Сунтаар улууһун Дьаархан нэһилиэгин “Одун” норуот айар дьиэтэ “Хаһан да оспот баас” испэктээки туруорда. Испэктээги Чурапчы көһөрүүтүн кыттыылааҕа Дмитрий Седалищев сэһэнинэн, режиссер Василий Васильев туруорда.
edersaas.ru
Бу испэктээги өссө Чурапчы көһөрүүтүн кыттыылааҕа Дмитрий Седалищев 70 сааһыгар анаан, 2012 сыллаахха туруорбуттар. Онтон ыла бэйэлэрин нэһилиэктэригэр хаста да көрдөрбүттэр. Улуустарыгар ыытыллыбыт бэстибээллэргэ иккитэ Гран-прины ылан, эрэх-турах сананан, өрөспүүбүлүкэ киин куоратыгар кэлэн көрдөрөргө санаммыттар.
Испэктээккэ оонньообут дьон, биллэн турар, идэлээх артыыстар буолбатахтар. Бары туһунан үлэлээх-хамнастаах, дьиэлээх-уоттаах дьон. Ол да буоллар, Чурапчы алдьархайын эттэринэн-хааннарынан ылынан, оруолларын итэҕэтиилээхтик арыйдылар. Көрөөччүлэр кинилэр оонньууларыттан кими да харыстаабат оччотооҕу суут-сокуон содулларын харааста көрдүлэр. Оҕотуттан, дьахтарыттан, кырдьаҕаһыттан тутулуга суох, күүстэринэн дойдуларыттан утаарыллыбыт дьоруойдар ыарахан дьылҕаларыттан харааһыннылар. Ордук эдэркээн ийэ барахсан оҕотун аара суолга хаалларар дьылҕаламмытын, олоҕун отуора алдьаммытын, дьылҕа хаан тыйыс оҥоруутун уйадыйа көрдүлэр.
Толорооччулар таҥастара-саптара, маллара-саллара уонна муусуканан доҕуһуол испэктээк ис хоһоонун ситэрэн биэрдилэр.
Испэктээк бииртэн биир түһүмэхтэригэр диктор саҥата буола турар түгэннэри ситимнээн истэ. “… Одун хаан оҥоһуута буолбатах. Ити көһүү ыар сылларын кыһарҕаннаах дьайыыта этэ. Ол билигин сүрэхпитигэр хаһан да оспот баас буолан, сырхан баастыы сылдьар. Олоххо тардыһыы күүһүнэн, муустаах муора быыһыттан алаастарын ахтылҕанын айан сулуһа оҥостон, туруорсуу бөҕө күүһүнэн дойдуларыгар төннүбүттэрэ… Түргэнник көһөрбүттэрин аайы, төнүннэрэр саҕана түргэн дьаһал суох этэ…”, — диэн диктор дорҕоонноох, эмиэ да санаарҕабыллаах куолаһа иһиллэр. Испэктээк аҕыйах тыыннаах хаалбыт дьону дойдуларыгар төнүннэрэр уураах тахсыбытын туһунан үтүө сонунан түмүктэннэ.
Испэктээк бүтэн, сыана быыһа сабыллыбыт кэннэ кылгас чуумпуруу кэнниттэн саала иһэ ытыс тыаһынан ньиргийэн олордо, көрөөччүлэр ортолоруттан сибэкки тутуурдаах дьон сыанаҕа сүүрэн тахсан, биир дойдулаахтарыгар сибэкки дьөрбөтүн туттардылар.
Испэктээҕи туруорбут, 15 сыл режиссердаабыт Василий Васильевич Васильевы—Үс Баһылайы бииргэ устудьуоннаабыт доҕотторо уонна Дмитрий Седалищев аймахтара эҕэрдэлээтилэр, ис сүрэхтэн махтал тылларын эттилэр.
Чурапчы улууһун бочуоттаах олохтооҕо, Чурапчы көһөрүллүүтүн тиэмэтигэр элбэх кинигэҕэ үлэлэспит, Дмитрий Дмитриевиһы кытары биир оскуолаҕа үөрэммит Альбина Поисеева биир дойдулаахтарын ааттарыттан сунтаардарга истиҥ махталын тириэртэ:
“Эһиги дьүһүйүүгүтүн биирдэ чыпчылыйан көрбөккө, биир саҥаны таһаарбакка, долгуйан олорон көрдүбүт. Сахалар киэн туттар Сахабыт тыйаатырыгар боростуойдук, ол гынан баран, хас биирдии көрөөччү дууһатыгар тиийэр гына ис сүрэххитинэн оонньообуккутугар көрөөччүлэр ааттарыттан махтанабыт. Чурапчы иэдээнин оҕо уонна ийэ сүрэҕин кыланыытынан барыбытыгар тиийэр гына оонньоотугут. Ханнык да артыыс буолбакка, нэһилиэк олохтоохторо хайдах курдук үрдүк маастарыстыбалаахтык оонньообуккутун киһи биир тылынан эппэт. Онон махтанабыт, кытаатыҥ, ооннььон иһиҥ. Бу аҥаардас чурапчылар эрэ иэдээннэрэ буолбатах...”.
Оттон Василий Васильев маннык алдьархай аны хаһан да хатыламматыгар баҕа санаатын эттэ. Испэктээк кыттыылаахтара сарсыныгар Чурапчы улууһугар айаннаатылар. Чурапчы сэлиэнньэтигэр тыйаатырга “Хаһан да оспот баас” испэктээги көрдөрдүлэр. Дмитрий Седалищев төрөөбүт дойдутугар Хатылыга көһөрүүгэ анаммыт мусуойга сырыттылар. Билиэттэн киирбит үбү Чурапчы көһөрүүтүн кыттыылаахтарыгар өйдөбүнньүк-сквери тутууга биэрэн, бэйэлэрин улахан кылааттарын киллэрдилэр.
ЫСПЫРААПКА:
Аҕа дойду Улуу сэриитин кэмигэр Чурапчы улууһун 40-тан тахса холкуоһун күүс өттүнэн хотугу улуустарга балык хостооһунугар ыыппыттара.
Онно тиийэн, үс сыл тухары элбэх киһини сүтэрбиттэрэ. 1944 сыллаахха эрэ ССКП Саха сиринээҕи обкомун бастакы сэкирэтээрэ Илья Винокуров туруорсуутунан, көһөрүүгэ барбыт дьону төттөрү дойдуларыгар аҕалбыттара.
1947 сыл тохсунньу 1 күнүнээҕи туругунан, көһөрүүгэ хабыллыбыт 4988 киһиттэн 1108 киһи эрэ төрөөбүт буоругар тыыннаах эргиллибитэ. Аҕыйах эрэ киһи хотугу оройуоннарга олоро хаалбыта.
Надежда ЕГОРОВА, “Саха сирэ”, edersaas