Наталья Слепцова Дьааҥы улууһун Сартаҥ нэһилиэгин баһылыгынан талыллан үлэлээбитэ үһүс сыла.
edersaas.ru
Сартаҥ төрүт олохтооҕо үөрэҕин бүтэрээт, биир сыл үөрэммит оскуолатыгар учууталлаан баран, сэттэ сыл Үөрэх министиэристибэтин иһинэн үлэлиир эбии үөрэхтээһин тэрилтэтигэр методиһынан, онтон дириэктэри солбуйааччынан үлэлээн баран, үөрэммит оскуолатыгар дириэктэринэн ыҥырыллыбыта. Түөрт сыл үлэлээн баран, 2017 сыллаахха нэһилиэк баһылыгын быыбарыгар кыайбыта.
Наталья Слепцова бүгүҥҥү күҥҥэ баһылык быһыытынан ыытар үлэтин кытта билсиэҕиҥ.
Сүөһүнү иитиигэ сонун хамсааһын
— Наталья Владимировна, эн үс сыл устата ыытар үлэҕин ыйыппыппар, оҥоһуллубут үлэ испииһэгин ыыппыккын көрөн баран, туох кистэлэ кэлиэй, олус соһуйдум. Биир дьахтар холугар – сүҥкэн үлэ! Онон сиһилии биир-биир бу испииһэгинэн үлэҕин наардаан ырытыах дуу. Тыа хаһаайыстыбатыттан саҕалыахха.
— Биллэн турар, мин учуутал идэлээх дьахтар киһи, тыа хаһаайыстыбатын үлэтин ымпыгар-чымпыгар билбэтим чахчы. Онон баһылыгынан талыллаат, нэһилиэгим ытык кырдьаҕастарын мунньан, тыа хаһаайыстыбатыгар туох үлэни ыытыахха сөбүн сүбэлэспитим. Сир түннүгэ дьон миэхэ үгүс сүбэни биэрбиттэрэ. Ол түмүгэр былырыын уонна быйыл Үҥкүр уонна Таастаах үрүйэлэргэ быһыт хастаран, сирбитин нүөлсүттүбүт. Былырыыҥҥы баһаар сирбитин-уоппутун сиэн, куурдан, кыайан оттообокко, Таатта улууһуттан от тиэйэн, кыстыгы туораабыппыт.
Онон олорон биэрдэххэ, сыл аайы итинник балаһыанньаҕа киирииһибит диэн, субуотунньугунан уонна урбаанньыттары кытта үлэлэһэн, сирбитин оҥордубут. Онон быйыл оппут былаана туолла.
Аны үс сылы быһа 2-3 км эбэн, быйыл тимир эрэһиэҥкэнэн тутан, ходуһа бүтэйин 7 км тиэртибит. Нэһилиэкпитигэр сүөһүнү иитиигэ сонун сүүрээннэри тобуллубут. Ол курдук, саха ынаҕын иитиигэ хамсааһын таҕыста. Урбаанньыт Иннокентий Аммосов «Саҥа саҕалааччы пиэрмэр» бырагыраамаҕа кыттан, 3 мөлүйүөн солкуобайы ылан, 21 саха ынаҕын атыылаһан ииттэн эрэр. Дмитрий Старостин уонна Ньургун Алексеев «Сылгы баазатын тутуу» быргырааматыгар кыттан, 1-дии мөлүйүөн солкуобайдаах грант ылан, баазаларын туттубуттара. Сылгыны үөрдээн иитиигэ аатырбыт сылгыһыт, учуонай-зоотехник Гаврил Аммосов аатынан «Сартаҥ» ХЭУо-ны тэрийдибит.
Сэбиэскэй кэмҥэ Сартаҥнааҕы сылгы иитэр собуотун үлэтэ холобурга сылдьар хаһаайыстыба этэ. Ол суолталаах үлэни-хамнаһы сөргүтүөхпүтүн наада.
Баһылыгынан талыллыахпыттан тыа хаһаайыстыбатын сайыннарыыга сүрүн болҕомтобун уурабын. Былырыын, быйыл үлэлэһэн, нэһилиэккэ ынах сүөһү ахсаана 117 төбөнөн элбээтэ.
«Вай-фай» интэриниэккэ – күөх уот
— Испииһэккэр аны «вай-фай киллэртэриитэ» диэн пуун баар.
— Дьааҥыга интэриниэт сибээһэ быстар мөлтөх. «Оптоволокно» киирэрэ – остуоруйа. Онон 2018 сыллаахха Дьокуускайга сылдьан «Газпром» курдук улахан тэрилтэ «вай-файы» үлэлэтэр тэриллээҕин истэн, ону эккирэтиһэн, 280 тыһыынча солкуобайга атыыласпытым. Хонтуораҕа турар «вай-фай» ол тэрилиттэн ким баҕалааҕы холбоон, билигин нэһилиэк үксэ интэриниэт ситимигэр холбонон олорор. Онон батсаабынан, инстаграмынан көҥүл туһана олоробут. Биһиги холобурбутун билигин Табалаах нэһилиэгэ батыста. Хоту улуустарга олус абыраллаах тэрил эбит диэн кэллиэгэлэрбэр, нэһилиэктэр баһылыктарыгар сүбэлии олоробун. Дьон ыйга 3 тыһыынча солкуобай курдугу төлөөн, интэриниэт өҥөтүнэн туһанан абыраннылар.
Тупсарыы үлэтэ – грант нөҥүө
— Нэһилиэги тупсарыы үлэтигэр улахан болҕомто ууруллар эбит. Соторутааҕыта Сартаҥҥа Олоҥхо ыһыахтарын курдук бэртээхэй эбийиэктэр тутуллубуттара батсаабынан тарҕаммыта. Мин ол тутуулары көрөн, сөҕөн-махтайан «Хайдах олороҕун, нэһилиэк?» балаһаҕа эйиигин кытта кэпсэтэргэ санаммытым.
— Быйылгыттан ыла Тыа сирин кэлим тупсарыы (Комплексное развитие сельских территорий — КРСТ) федеральнай бырагыраама үлэлээн эрэр. Онно кыттан, биһиги «Култуура пааркатын тутуу» бырайыак суруйан көмүскээбиппит түмүгэр, 2 мөлүйүөн 200 тыһыынча солкуобайдаах грант ылбыппыт. Ол үбүнэн бэртээхэй Сынньалаҥ пааркатын тутуннубут.
Урукку сылларга нэһилиэкпит уота суох буолан, хараҥанан бүрүллэн турбут буоллаҕына, үс сыл устата 30-20 лаампаны эбэн, быйыл кыһыммытын 70 лаампалаах көрсөбүт. Онон нэһилиэкпит кыһыҥҥы хараҥаҕа сырдыгынан чаҕылыйан олорор.
Маны тэҥэ оҕо былаһааккатын, сайыҥҥы уу тиһигин, арочнай спорт саалатын үлэҕэ киллэрдибит. Кулууппутугар сымнаҕас кириэһилэ, аппаратура ылынныбыт.
Кыһалҕалаах боппуруоһу быһаарыы
— Нэһилиэккэ туох кыһалҕа баарый?
— 522 киһи олорор Сартаҥ нэһилиэгэ — Дьааҥы улууһун саамай кытыы, суол-иис өттүнэн мөлтөх сырыылаах нэһилиэнньэлээх пууна. Улуус кииниттэн 420 км ыраах олоробут. Кыһыҥҥы эрэ суол баар. Ыам ыйыттан сэтинньигэ диэри сүрүн көлөбүт – бөртөлүөт. Онон улахан эбийиэк тутуута суох. Быйыл «Үтүө дьыала» өрөспүүбүлүкэтээҕи хамсааһын чэрчитинэн эдэр исписэлиистэргэ дьиэ тутуутугар докумуон бэлэмнээн киирсэ сылдьабыт. Оскуолабытыгар 78 үөрэнээччилээхпит, уһуйааммытыгар 50 оҕо сылдьар. 2014 сылтан биир ситимнээх итиинэн хааччыйыы саҕаламмыта. 2018 сыллаахха эбии 25 дьиэ холбоммута. Билигин «Пиэрмэ» диэн түөлбэҕэ 22 дьиэҕэ ититии ситимэ холбоно илик. Нэһилиэнньэ сүрүн туруорсар боппуруоһа бу буолар. Икки сылы быһа нэһилиэк бүддьүөтүттэн хочуолунайы уонна ититии тиһигин туппуппут. Ол эрээри чааһынай сиэктэри холбооһун боппуруоһа кыаллыбакка, үлэҕэ киирэ илик. Биир сүрүн кыһалҕабыт, биллэн турар, суол-иис мөлтөҕө. Суол тутуута аҕыйах сыл иһигэр кыаллыбат боппуруос. Сайын нэдиэлэ аайы бөртөлүөт көтөн абырыыр.
Дьаҥтан харыстаныы
— Сыстыганнаах дьаҥтан хайдах харыстанаҕытый?
— Нэһилиэк бүддьүөтүттэн 150 тыһыынча солкуобайы сыстыганнаах дьаҥы бохсор үлэни ыытыыга көрбүппүт. Эминэн-томунан хааччыллыы мөлтөх. Дьон киин куораттан сакаастаан, эми хаһаана сатыыр. Олохтоох аптекабыт эминэн кэмиттэн кэмигэр хааччыллыбат. Балыыһалары салгыны ыраастыыр аппараатынан, хлорунан хааччыйбаттар. Оннооҕор кварц суох. Амбулаторияҕа «суһал түбэлтэҕэ» диэн босхо эми бөртөлүөтүнэн аҕаларга нэһилиэк бүддьүөтүттэн харчы көрөбүт. Бөртөлүөт сырыыта быйыл биллэ аҕыйаата. Олохтоох дьон, устудьуоннар анаалыстарын түмүгүн илдьэ сылдьан айанныыллар. Атын сиртэн кэлээт, олохтоох дьаһалтаҕа кэлэн бэлиэтэнэллэр уонна 14 хонуктаах дьиэттэн тахсыбат кытаанах эрэсиими булгуччулаахтык тутуһаллар. Онон кытаанахтык ирдиир буолан, Сартаҥҥа балаһыанньа этэҥҥэ.
… Наталья Слепцованы кытта төлөпүөнүнэн хас да күн кэпсэттибит — уоппуската эбит эрээри, өрүү солото суох буолан иһэр. Кэлин билбитим, баһылык уочараттаах гранын суруйа сылдьар эбит. «Аныгы үйэҕэ граҥҥа киирсэн уонна тустаах бырагыраамаларга бырайыак оҥорон кытыннахха эрэ, эбии дохуоту булуохха сөп», — диэн санаалаах эдэр баһылык.
Наталья Владимировналыын кэпсэтэн баран, ол да иһин үс эрэ сыл иһигэр баһаам үлэ ыытыллыбыт эбит дии санаатым. Баһылык уоппускатын да умнан туран, санаата барыта нэһилиэгин кэскилин туһугар буолан.
Елена ПОТОЦКАЯ, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru
Хаартыска — Наталья Слепцова тиксэриитэ.