Бырабыыталыстыба бэрэссэдээтэлин бастакы солбуйааччы-тыа хаһаайыстыбатын уонна ас-үөл бэлиитикэтин миниистирэ Петр Алексеев соторутааҕыта саха сүөһүтүн иитиинэн идэтийэр хаһаайыстыбалар салайааччыларын мунньан олорон, төрүт баайбытын сайыннарыы дьылҕатын дьүүллэспитэ. Онно Чурапчыттан Одьулуун нэһилиэгин баһылыга Л.В.Ефремова «Тускул» генофонда питомнига Үрэх Күөрэҕэ дьоҥҥо көрдөрө турар 90-ча сүөһүтүттэн аккаастаналларын иһитиннэрбитэ. https://edersaas.ru
Ону Людмила Васильевна «көрөр киһи суоҕунан» уонна «саха сүөһүтэ кэлиэҕиттэн төрүөхпүт кыччаата диэн нэһилиэк (тулатынааҕы нэһилиэктэр эмиэ) дьоно үҥсэргииринэн» быһаарбыта. Мунньахха иһиттэххэ, сүөһүтүн эбиниэн баҕалаах элбэх этэ. Баһылык: «Ким баҕалаахха биэрэбит», – диэн этиитин дуораана сүтэ илигинэ, кыратын-харатын буруйугар абааһы көрүллэр төрүт сүөһүбүтүн иитэр-харайар ыал көстө охсон, атын улууска көһөрөн ыллылар.
Саас-сааһынан билиһиннэрдэххэ, «Тускул» питомник исписэлиистэрэ – кылаабынай зоотехник Андрей Турантаев уонна селекционер-зоотехник Степан Заровняев аҕыйах хонуктааҕыта Үрэх Күөрэттэн 81 саха сүөһүтүн үс КамАЗ массыынаҕа тиэйэннэр, Амма улууһун дьаһалтатын туруорсуутунан Болугур нэһилиэгэр Любовь уонна Трофим Окороковтар эрэллээх илиилэригэр туттардылар. Өссө 12 ыччат сүөһү сир хараараатын бырах барбытын буллахтарына, мантан саас-сайын илдьэн биэриэхтээхтэр.
Окороковтар ИП-лаахтар: мас кэрдэн таҥастыыллар, бэкээринэ уонна кафе арыйан үлэлэтэллэр, эмиэ даҕаны туризм хайысхалаахтар. «Сүөһүбүт эрэ суох этэ, – диир Трофим Трофимович. – Урут сүөһүлээх бөҕө буоллахпыт. Ийэм ыанньыксыт буолан, хотон үлэтигэр миккиллэн улааппытым. Саха сүөһүтүн ииттиэхпитин баҕарбыппыт ыраатта. Ыра санаабыт соһуччу туолбутуттан үөрэн-астынан сылдьабыт. Бу хонтуораҕа дьыалабытын-куолубутун, үлэбитин -хамнаспытын быһаарса кэллибит».
Билигин тиийбит 81 төбөттөн 28-һа ыана сылдьар ынах. Ынахтар бары төрөөбүттэр. Биир атыыр оҕустаахтар. Трофим Окороков бу баайын бөһүөлэктэн түөрт көс тэйиччи сытар базатыгар (исписэлиистэр бэлиэтииллэринэн, бары хаһаайыстыбалартан саамай табыгастаах), Күллэги үрэххэ, илдьэн сайылатыа. Онно быйыл сайын кыстык хотон туттуо. «Бэйэм оттонуом», – диир. «Тускул» ГП СБТ үс үлэһиккэ хамнас төлүө уонна сүөһү аһылыгын толуйуо. Санатан эттэххэ, мантан ураты 5 сиргэ – Горнайга, Намҥа, Өймөкөөҥҥө, Үөһээ Бүлүүгэ, Дьокуускайга учаастактаахтар.
Чурапчы Одьулуунун Үрэх Күөрэтигэр Нам Таастааҕыттан «Тускул» ГП 2010 сыллаахха 50 саха сүөһүтүн, итинтэн аҥаара аттаммыт борооскуну эккэ анаан, Дмитрий Диодоровтаахха илдьэн туттарбыта. Ол аата 25 төбөттөн сэттэ сыл устатыгар 90-тан таһаарбыттар. Үлэһит кэргэнниилэр быйыл саас «Дьиэ кэргэн ферматын сайыннарыы» куонкурус граныгар киирсэн бараннар, муннуга оҕустарбыттара сылтах буолла быһыылаах эбэтэр Үрэх Күөрэ суола-ииһэ оҥоһуллан, саҥа оскуола-саадтанан, элбэх үүтү үрүлүтэр агрокластер буоларга суоттанара кыра-хара саха сүөһүтүн үтэйдэ дуу?..
Хомолтолооҕо баар, Чурапчы улууһун иһигэр хайа эмит кытыы нэһилиэккэ төрүт сүөһүнү иитиэн баҕалаах бааһынай көстүбэтэҕэ. Хата, аммалар кимнээҕэр даҕаны ордук сахамсах, төрүт баайга бэриниилээх дьон буолан биэрдилэр: саха сүөһүтүн иитэр тирэх хаһаайыстыбаларга – «Наахара» бааһынай хаһаайыстыбаҕа 81, «Соморсун» кэпэрэтиипкэ 59 төбө иитиллэн тураллар. Биирдэм предприниматель Ньургун Гольдеров эмиэ саха оҕустардааҕа иһиллэр. Аны Болугурга Окороковтар балачча баайданнылар.
Хаартыскаҕа: Чурапчыттан Аммаҕа көһөн тиийбит саха сүөһүлэрэ.
Василий НИКИФОРОВ, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru