Чурапчы улууһун отчуттара, от ыйын 20 күнүнээҕи туругунан, 3,6 тыһыынча туонна оту чөкөттүлэр.
edersaas.ru
Оттооһун үлэтэ хайдах ыытылларын туһунан улуус баһылыга, сүөһү аһылыгын соҕотуопкатын иилиир-саҕалыыр улуустааҕы суһал ыстаап салайааччыта Андрей Ноговицын маннык кэпсиир:
– Ааспыт ыйга кураан күн-дьыл туран, хас нэһилиэк ахсыттан түмүллүбүт чахчылары чөкөтөммүт, 30 тыһ. 850 т оттонуон сөп диэн сабаҕалаабыппыт. Онно ааспыт кыстыктан ордубут кур оппутун эбэммит, 32 тыһ. т оту хааччынар кыахтаахпыт диэн суоттаммыппыт. Атыннык эттэххэ, кыстыгы туоруурга 7,8 тыһ. т от тиийбэт. Үгүс нэһилиэктэр бэйэлэрин сирдэриттэн-уоттарыттан былааннаах отторун 70%-ын оту ыларга суоттаналлар. Оттон биэс нэһилиэк (Болтоҥо, Кытаанах, Соловьев, Арыылаах, Хадаар) былааннарын толорорго эрэллээхтэр.
Мин санаабар, быйыл курааннаан, оттооһуҥҥа балаһыанньа ыараата диэн эрдэттэн аймалҕаны тардар сыыһа. Ааспыт улахан курааҥҥа (2011, 2012 сс.) былааннаах оппут 50 %-ын да кыайан хааччымматахпыт, улуус таһыттан (көһөн оттоон уонна атыылаһан) 19 тыһ. т оту тиэйэн аҕалан, сүөһүбүт-сылгыбыт ахсаанын энчирэппэтэхпит. Онно холоотоххо, быйыл балаһыанньа куһаҕана суох курдук, миэстэҕэ табатык тэринэн оттоотохпутуна, улуус таһыттан аҕыйах тыһыынча туонна оту булунуохпут.
Нэһилиэктэр баһылыктарын кытары сүбэлэһэн бараммыт, “көҥүл хотууру” балаҕан ыйын 16 күнүттэн буолбакка, бу ыйга биллэрэргэ быһаардыбыт. Онон бастаан бэйэбит сирбитигэр оттоон, атырдьах ыйын 1 күнүгэр диэри төһө от тиийбэтин чопчу быһаарыахтаахпыт. Ити улуус таһыгар көһөн оттуур мобильнай биригээдэни тэрийэргэ улахан оруоллаах буолуоҕа.
Мобильнай биригээдэлэринэн улуус тас өттүгэр көһөн оттооһуну тэрийиигэ сүнньүнэн бэлэммит. Холобур, ааспыт улахан курааҥҥа улуус үрдүнэн үс эрэ пресс-подборщик баар эбит буоллаҕына, билигин хас хаһаайыстыба аайы пресс-подборщиктан саҕалаан, оттуур тиэхиньикэ көрүҥэ арааһа элбээн турар. Мобильнай биригээдэлэр тэриллэр түгэннэригэр, кэлии-барыы ороскуотун уйунарга, ону таһынан кинилэр оттообут отторун кыһын тиэйэргэ-таһарга урукку курдук, өрөспүүбүлүкэттэн көмө көрүллэригэр эрэнэбит.
Урукку кураан сылларга Дьокуускай куорат таһыгар, Өлүөнэ өрүс биэс арыытыгар киирэн оттуур этибит. Өҥ дьыллар тураннар, кэлиҥҥи биэс сылга онно киирбэтэхпит. Дьэ ол арыыларга мобильнай этэрээттэри ыытан оттотоору ордук улаханнык курааннаабыт биэс нэһилиэк аатыттан Саха Өрөспүүбүлүкэтин Баайга-дуолга уонна сиргэ сыһыаннаһыыга министиэристибэтигэр ити арыылары түүлэһии болдьоҕун уһатарга сайабылыанньа түһэрэн олоробут. Хардатын кэтэһэбит.
Ону таһынан Уус Маайа улууһун сиригэр, Нуотараҕа, киирэн оттооһун боппуруоһун эмиэ үөрэтэ, кэпсэтии ыыта сылдьабыт. Итиннэ Хадаар нэһилиэгин хаһаайыстыбалара сыл аайы киирэн оттуур анал сирдээхтэр. Нуотара сирэ-уота киэҥ, сэбиэскэй былаас сылларыгар биһиги холкуостарбыт уонна сопхуостарбыт онно киирэн оттоон, өссө хотон туттан, сүөһү кыстатар идэлээхтэрэ. Ону сөргүтэн, манна чурапчылар оттуур сирбитин кэҥэтэр туһунан толкуйдуохпут. Тоҕо диэтэххэ, бу кураан биир-икки эрэ сылынан муҥурданыа суоҕа. Үп-харчы уонна уматык боппуруостарын быһаарарга, ыраах көһөн оттуур мобильнай биригээдэлэргэ уматыкка чэпчэтиини көрөргө “Чурапчы” кэпэрэтиип тирэх буолуоҕа. Бу боппуруоһу кэпэрэтиип бырабылыанньатын мунньаҕар дьүүллэһэн, сөптөөх быһаарыыга кэлэн олоробут.
Өрөспүүбүлүкэттэн үп-харчы көрүллэригэр эрэнэбит, ол эрээри, миэстэҕэ тустаахтар бэйэбит эрдэттэн дьаһанарбыт эрэйиллэр. Чахчыта даҕаны, быһаарыылаах кэмнэргэ бука бары түмсүүлээх буоллахпытына эрэ көрсүллэр кыһалҕалары биир санаанан туоратарбыт ситиһиллиэҕэ.
Анна Захарова, Чурапчы, «Саха сирэ» edersaas.ru